DUNHUANG MAĞARALARI’NDA GÖRÜLEN İÇ ASYA

Mağaraları (Resim 4), kültürlerin ve dinlerin nasıl bir araya gelerek etkileşim halinde olduğunun bir kanıtı olarak günümüzde de önemini korumaktadır.

Stratejik konumundan dolayı üzerinde hala araştırmalar yapılan bu mağaralar Çin’in kuzey batısında Gansu eyaletinin Dunhuang şehrinde Gobi çölünün keskin kayalıklarında yer almaktadır. Dunhuang ticaret ve Budist aktivitelerinin yapıldığı ilk duraklardan biri olduğu için stratejik açıdan oldukça önem taşıyordu.

Dunhuang mağaralarına Mogao mağaraları denildiği gibi Bin Buda mağaraları da denilmektedir. Bir rivayete göre Budist Li Zun bu bölgeye gelmiş fakat kalacak yer konusunda sıkıntı yaşamıştır, karşısında duran parıltılı binlerce Buda’yı andıran Mingsha Dağını görüp görkemli manzara karşında etkilenen Li

147 Yuhong Wang& Shaobo Feng, “Analysis on Misunderstanding History of Hu Xuan Dance since 1500 years”, China West Region Art Journal, S: 4, Çin 2015, s. 90.

28

Zun 366 yılında buraya Budistlerin iştirak edebileceği mağaralar yaptırmaya karar vermiştir¹⁴⁸. Her mağarada çeşitli boylarda yer alan Buda heykelleri vardır ve Budist rahiplerin hayatını anlatan çeşitli tasvirler bulunmaktadır. Budist sanatının yanında Çin sanatının etkisi de görülmektedir¹⁴⁹. Ortaya her iki farklı sanatın eşsiz uyumu ile yapılmış duvar resimleri ortaya çıkmıştır.

Dunhuang mağaralarında binlerce el yazmaları bulunmuştur. Çince on bir bine yakın el yazması vardır. Göktürk, Uygur, Sogd, Brahmi, Tohar, Yahudi Farsçası¹⁵⁰, Arap, Tibet ve Sanskrit dillerinde de belgeler bulunmuştur¹⁵¹.

Toplamda 462 tane Dunghuang mağarası bulunmaktadır. Bu mağaraların yaklaşık iki yüz otuz iki tanesi Tang sülalesi döneminde yapılmıştır¹⁵². Erken Tang döneminde (618-704) 46 tane daha mağara yapılmıştır. Bu sayı artarak Parlak Tang döneminde (705-780) 97 yükselmiştir. Orta Tang döneminde (781-847) 67 tane mağara ve geç Tang döneminde ise (848-906) 71 tane mağara yapılmıştır¹⁵³.

İç Asya Dönme dansı, duvar resimlerinde, mezarlarda ve çeşitli objelerin üstlerinde genellikle ortada Budist liderin resmi altında, dans eden kişinin elinde uçuşan bir kumaş ile bir ayağı zeminde vücudu dönüyor pozisyonda etrafında çeşitli müzik aletleri çalan müzisyenlerle resmedilmiştir.

Dunhuang mağaralarındaki Kuzey Wei sülalesi dönemine ait 263 numaralı mağarasında keşfedilen Dönme Dansı resmi sonraki dönemlerde

148 Shengbao Xie, Dunghuang Sanatının En İyisi, (Gansu: Gansu Halk Güzel Sanatlar Yayınevi, 1993), s. 13.

149 Muhaddere Özerdim, “Uygur’lar Devrinde Turfan – Karahoco Şehrinde Evler”, Ankara Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi C: 16, S.3-4, Ankara 1957, s. 120.

150 Yahudi Farsçası hem İran Yahudileri'nin konuştuğu lehçeye hem de İbranice harflerle yazılmış Yahudi-Farsça metinlere denir. Genel anlamda Yahudi Farsçası eskiden Pers İmparatorluğu'nda Yahudiler'in konuştuğu İrani dillerinin adıdır.

151 idp.bl.uk/pages/collections_ch.a4d.

152 Xixun Dong, “Dunghuang Duvar Resimleri ve Müzik ve Dans”, Tarihi Kalıntılar Dergisi, S: 12, Pekin 1982, s. 58.

153 Yixuan Wu, Xibei Normal University, Research on Color Performance Dunhuang Magao Grottoes Murals in the Tang dynasty, Fine Arts, Yüksek Lisans Tezi, Xibei 2017, s. 7-10-12-14.

29

resmedilenlere göre farklılıklar göstermekteydi. Bu mağaradaki İç Asya Dönme Dansını yapan dansçı merkezde olacak şekilde çizilmemiş olup duvar resminin alt kısımlarında konumlandırılmıştır, müzisyenler ise dağınık bir şekilde resmedilmiştir. Genellikle nilüfer yaprağının üzerinde dans ediyor şeklinde resmedilen İç Asya Dönme dansçıları 263 numaralı mağarada nilüfer çiçeği Budist liderin önünde olacak şekilde farklı resmedilmiştir. Bu farklılıklara rağmen dansçıların ayırt edici dans figürleriyle duvar resminde yer alan dansın henüz gelişmemiş İç Asya Dönme dansının bir formu olduğu net bir şekilde görülmektedir. İç Asya Dönme dansının anavatanında çıktığı dönem ile Çin’e geliş dönemi arasında belirgin bir zaman farkı yoktur, fakat Tang sülalesi döneminde Çin’e gelen bu dans değiştirilip geliştirilmiştir¹⁵⁴.

İç Asya Dönme dansı sadece tek bir türde oynanmamış, ayrıca zamanla ufak değişiklere uğrayarak farklılıklar göstermiştir. Dönme dansı tek kişilik, ikili ve dörtlü olarak çeşitli şekillerde oynanıyordu.

Dönme dansının oynandığı yer, dans kıyafetleri, takılar ve aksesuarlar genellikle benzer olup dans, önceleri sadece kadınlar tarafından oynanırken zamanla erkek dansçılar da bu dansı neşretmeye başlamıştır. Bunun en güzel örneklerinden biri An Lushan’dır. Soğd kökenli Tang sülalesi generali olan An Lushan (M.S. 703-757) çok kilolu ve büyük bir göbeği olmasına rağmen dönme dansını oldukça iyi yapabilmekteydi¹⁵⁵. İpekten yapılmış kırmızı yelekli, yeşil pantolonlu ve deri ayakkabılı dansçıların rüzgâr gibi hızlı döndükleri için bu dansa Dönme dansı adının verildiği Eski Tang Sülalesi Tarihi kitabında yazmaktadır¹⁵⁶.

Dansçılara her zaman eşlik eden Çin’de olmayan enstrümanları çalan müzisyenler vardı. İç Asya geleneksel çalgı aletleri, dönme dansına eşlik ederek dansın ritmini ve melodisini oluşturarak ortaya eşsiz bir dans çıkarıyordu. Çin’de

154 Wenjie Duan, Çin Dunhuang Duvar Resimlerinin Tüm Çalışmaları 1: Dunhuang Kuzey Liang, Kuzey Wei, (Tianjin: Tianjin Halk Sanat Yayınları, 2016), s.62

155 Xiu, a.g.e., K: 150, s. 6413; Liu, a.g.e., K: 150, s. 5368.

156 Liu, a.g.e., K: 29, s. 1071.

30

daha önce eşi benzeri görülmemiş bu dönme dansı, ilgi duyanlar tarafından büyük bir hayranlıkla izleniyordu.

İç Asya Dönme dansı genel olarak yuvarlak bir halının (毯) üzerinde dönerek, kolları ve ayaklarını hareket ettirerek dans süresince halının üzerinden ayrılmadan oynanan bir dans türü olarak bilinmekteydi. Fakat Yeni Tang Sülalesi Kitabında ¹⁵⁷ ve Müzik Kayıtları’nda¹⁵⁸ bu dansın iki ayağın küçük bir topun (毬) üzerinde iken oynandığını yazmıştır. Çince’de halı ve top imlerinin benzemektedir. Topun üzerinde dans etmenin imkansızlığından dolayı Yeni Tang Sülalesi Kitabında ve Müzik Kayıtları’nda yazılanın yanlış olduğu varsayıldığından, top yerine halı üzerinde dans edildiği kabul görmektedir¹⁵⁹.