Doküman Analizi

Doküman analizi araştırmada hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren materyallerin analizini kapsayan bir nitel araştırma yöntemidir. Genel olarak tarihçilerin, antropologların, dilbilimcilerin kullandığı bir yöntem olarak görülse de, sosyologlar ve psikologlar da bu yöntemi kullanarak önemli kuramlar geliştirmişlerdir. Marx ve Engels, Durkheim ile Weber’in çalışmaları buna örnek olarak verilebilir (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 217)

Doküman analizinde kullanılan materyaller hem basılı, hem görsel hem de dijital olabilir. Reklamlar, ajandalar, görüşme kayıtları, kitap ve broşürler, günlük ve dergiler, mektuplar ve anılar, gazeteler, haritalar, çizelgeler, başvuru formları, radyo televizyon program kayıtları, örgütsel ve kurumsal raporlar, araştırma verileri ve çeşitli halka açık raporlar kullanılan materyallere örnek olarak verilebilir (Bowen, 2009: 27).

Doküman analizi keşfe ve açıklamaya odaklanır. İçerikleri incelemek, anlamları, desenleri, süreçleri vurgulamak bunun içerisindedir. İki veya daha fazla değişken arasındaki sadece sayısal ve nicel ilişkileri inceleyen nicel içerik analizinden bu yönüyle ayrılmaktadır (Altheide, vd. 2008: 128).

Doküman incelemesi, tek başına bir araştırma yöntemi olarak kullanılabileceği gibi diğer nitel yöntemlerin kullanıldığı araştırmalarda ek bilgi kaynağı olarak da işe yarayabilir (Yıldırım ve Şimşek, 2013: 217). Bu araştırmada da görüşme yöntemi ile elde edilen verilere öncelikle içerik analizi uygulanmış, bulguları desteklemek amacıyla araştırmaya dahil edilen üniversitelerin etik

yönergeleri doküman analizine tabi tutulmuştur. Sonrasında iki analiz yöntemi ile elde edilen bulgular karşılaştırılmıştır.

Doküman analizi; yüzeysel inceleme, derinlemesine okuma ve yorumlama aşamalarından oluşur (Bowen, 2009: 32). Analiz sürecinde izlenecek aşamalar, araştırma probleminin niteliğine, araştırmanın amacına, araştırmacının dokümanları ne kadar kapsamlı ve derinlemesine incelemek istediğine göre yeniden yorumlanabilir. Doküman incelemesi, genel olarak beş adımda gerçekleştirilir (Yıldırım ve Şimşek 2013: 225-231). İlk iki aşaması verilerin toplanması, sonraki üç aşama analiz edilmesi ile ilgilidir:

1- Dokümanlara ulaşma: Araştırmacı doküman incelemesine başlamadan önce, araştırmada dokümanlara neden ihtiyaç duyulduğuna, ne tür dokümanlar kullanılacağına, bu dokümanlara nereden ve nasıl ulaşacağına cevap verebilmelidir. Bu sorulara tatmin edici bir şekilde cevap verdikten sonra dokümanlara erişim aşamasına geçilebilir.

2- Orijinalliğini kontrol etme: Dokümanlara ulaşan araştırmacı, elde ettiği verinin özgün olup olmadığını kontrol etmelidir. Özgünlük, verinin asıl kaynağından elde edilmesi veya aslının aynı olması, değiştirilmemiş olması, yetkili kişi tarafından hazırlanmış olması gibi şartları sağlaması ile elde edilir. Bu şartları sağlayan araştırmanın güvenilirliği de sağlanmış olacaktır.

3- Dokümanları anlama: Elde edilen dokümanlar, belirlenen çerçevede birbirleriyle karşılaştırılarak çözümlenmelidir. Eğer elde edilen dokümanlar başka veri toplama yöntemleri ile birlikte kullanılacaksa, iki veri seti birbiriyle karşılaştırılmalıdır. Bu verinin geçerliliğini ve güvenilirliğini arttıran bir yöntemdir.

4- Veriyi analiz etme: Eğer dokümanlar başka nitel analiz yöntemleriyle birlikte kullanılacaksa karmaşık bir veri analizine ihtiyaç olmayabilir. Araştırmacı dokümanlardan elde edeceği verileri diğer verileri desteklemek, çürütmek veya alternatif açıklamalar getirmek için kullanacaktır. Bu gibi durumlarda araştırmacı veriyi nasıl analiz edeceğini önceden belirlediği problem ve alt problemler yoluyla belirlemiştir. Yani

kategori ve temalar zaten bellidir. Diğer durumda ise, dokümanlar tek başına araştırmanın veri setini oluşturuyorsa veriler, araştırmanın amacına uygun olacak şekilde kapsamlı bir içerik analizine tabi tutulur. Bu durumda dokümanlar dört aşamada analiz edilir: Analize konu olan veriden örneklem seçme, kategorilerin geliştirilmesi, analiz biriminin saptanması ve sayısallaştırma.

5- Veriyi kullanma: Veriler araştırmada kullanılmadan önce mutlaka ilgili

kişi, kurum ve kuruluşların onayı alınmalıdır. Dokümanlarda adı geçen veya konu edilen kişi, gurup veya kurumların isimleri gizli tutulmalı, raporda kullanılacaksa gerçek isimler yerine kod isimleri verilmelidir. Bu araştırmada, görüşme yoluyla elde edilen bulgular, doküman analiziyle elde edilen bulgularla karşılaştırılarak yorumlanmıştır. İçerik analizi ile dokuman analizi bulguların yorumlanmasında birlikte kullanılmıştır. Bu sebeple doküman analizinde kullanılan kategoriler, içerik analizinde kullanılan kategorilerle aynıdır. Bu araştırmada izlenen doküman analizi yöntemi aşağıdaki adımlar izlenerek gerçekleştirilmiştir.

1- Dokümanlara ulaşma: Yapılan içerik analizinin bulgularını desteklemek

amacıyla Batı Karadeniz Üniversiteler Birliği’ne üye üniversitelerin resmi web sitelerinde yayınlanmış olan, bilimsel veya akademik etik dışında hazırlanan etik yönergeleri ve etik kurulları ile ilgili dokümanların araştırmaya dahil edilmesine karar verilmiştir. İlgili dokümanlar üniversitelerin web sitelerinde halka açık olarak paylaşılmıştır. Araştırmaya dahil edilen toplam dokuz üniversiteden üç üniversitenin etik ile ilgili yönergesinin bulunmadığı tespit edilmiştir. Diğer üniversitelere ait dokümanlar Word ve PDF dosyası olarak kaydedilmiştir. Toplamda 6 adet veri elde edilmiştir.

2- Orijinalliğini Kontrol Etme: Dokümanlar üniversitelerin kendi resmi

web sitelerinden elde edilmiştir. Dolayısıyla kullanılan veriler birinci kaynaktan ve özgündür.

3- Dokümanları Anlama: Dokümanlar, birbirleri ile karşılaştırılarak

önceden belirlenen çerçevede çözümlenmiştir. Bulgular, araştırmanın diğer bir yöntemi olan içerik analizi bulguları ile karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır.

4- Veriyi Analiz Etme: Doküman analizi araştırmada kullanılan tek yöntem

olmadığı için, içerik analizinde kullanılan kategoriler doküman analizinde de kullanılmıştır. Karşılaştırmanın daha rahat yapılabilmesi için, dokümanların analiz edilmesinde, içerik analizi sürecinde araştırma sorularına uygun bir şekilde oluşturulan kategorilerden faydalanılmıştır. Veriler bu kategoriler çerçevesinde analiz edilerek yorumlanmıştır.

5- Veriyi Kullanma: Elde edilen dokümanlar, üniversitelerin resmi web

sitelerinde halka açık olarak paylaşılmıştır. Bulgular yorumlanırken, üniversitelerin isimleri doğrudan verilmemiş, her bir üniversite için kod ismi kullanılmıştır. Kod isimleri üniversiteyi temsil eden “Ü” harfi ve 1 ile 9 arasından rastgele seçilen rakamlar birleştirilerek elde edilmiştir. Örneğin; Ü-1, araştırmaya dahil edilen toplam dokuz adet üniversiteden birini temsil etmektedir.