Gaz sızıntılarının araştırılması ve sınıflandırması, sızıntı kaynak yerinin belirlenmesi ve hızlı tespit ile potansiyel tehlikelerin önlenmesi amacıyla önemli görülmektedir.
a) Gaz sızıntı tespitleri ve müdahalede öncelikli amaç, insanların ve doğal gaz kullanıcıların korunması için gerekli önlemlerin en kısa sürede alınmasıdır. Bunun yanında mülkiyet ve çevrenin korunması açısından kritik öneme haizdir. Sızıntı belirtileri aşağıdakileri içerebilir.
1. Koku şikayetleri,
2. Ölü veya solmuş bitki örtüsü durumları
3. Gaz kaçağı tespit/ölçüm cihazları kullanılarak pozitif değerler ölçülmesi b) Sızıntı belirtileri aşağıdaki şekilde gözlenebilir.
1. Periyodik kontrol ve bakım çalışmalarında görülen gaz sızıntıları 2. Periyodik kaçak tarama kontrolleri
3. Doğal gaz kullanıcılarından gelen ihbarlar
4. Vatandaşlardan ve kurum kuruluşlardan gelen ihbarlar
c) Menşei doğal gaz veya farklı kaynaklardan ne olursa olsun herhangi bir gaz sızıntı ihbarında sızıntı endikasyonları derhal araştırılmalı ve kaynağı netleştirilmelidir.
d) Görevli ekipler veya personel herhangi bir gaz sızıntısı araştırmasında her zaman tehlikeli seviyede bir doğal gaz sızıntısı olabileceğini göz önünde tutarak hareket etmelidir.
e) Bir gaz sızıntısı araştırmasından sonra, görevli ekip veya personel sızıntı kaynağı konusunda net bir tespit yapmadan bölgeden ayrılmamalıdır. Sızıntı belirtilerinin doğal gaz dışındaki kaynaklardan da gelebileceği akıldan çıkarılmamalıdır.
Gaz sızıntı sınıflandırması, sızıntı görülen yer ve/veya sızıntı miktarı esasına göre veya her iki kritere göre yapılmalıdır. Gaz sızıntı sınıflandırmasının yapılmasını takiben, sızıntının kontrol altına alınması veya sızıntının giderilerek çözümlenmesi önceliği tayin edilmelidir.
Doğal gaz dağıtım bölgelerindeki işletme, bakım, acil durumlara müdahale ve kontrol faaliyetlerin gerçekleştirilmesinde de aşağıdaki çizelgelerdeki sınıflandırma kriterlerine önemle dikkat edilebilir. Söz konusu sınıflandırma çizelgeleri, Amerikan G-192.11 Gas Leakage Control Guidelines For Natural Gas Systems (Methane) standart kılavuzu ile TS 8094 standardında belirtilen benzer tablolar olup, ülkemiz şebeke dinamikleri, kabul edilebilir ölçüm limitleri ve sektörel terminoloji çerçevesinde genişletilerek düzenlenmiştir. Çizelgede birinci sınıf en riskli sınıf, üçüncü sınıf ise daha az tehlikeli durumları ifade etmektedir.
11
Çizelge 3: “SEVİYE-1” Gaz Sızıntıları için Hareket Tarzı Kriterleri ve Örnek Uygulamalar
SINIF AÇIKLAMA HAREKET TARZI KRİTERLERİ ACİL MÜDAHELE KARARI İÇİN ÖRNEK TESPİTLER
▪ Can, mal ve çevre emniyetini korumak için acil tedbir alınmalı, ayrıca tehlikeli durumlar sona erinceye kadar sürekli gözetim altında tutulmalıdır.
▪ Can ve mal emniyetini korumak için acil tedbirler, aşağıdaki tedbirlerin birisini veya daha fazlasını kapsar.
▪ Dağıtım Şirketi Doğal Gaz Acil Durum Eylem Planının uygulamaya konulması,
▪ Gaz sızıntısı görülen bina ve tesislerin boşaltılması
▪ Gerekiyorsa halkın ve doğal gaz kullanıcılarının basın, yayın, anons, mesaj yoluyla uyarılması,
▪ Gaz sızıntısı görülen bölgeye yaya ve araçların giriş ve çıkışların kontrol altına alınması veya yasaklanması,
▪ Trafik güzergahın gaz sızıntı bölgesi dışına yönlendirilmesi
▪ Ateş ve kıvılcım kaynaklarının kapatılması veya uzaklaştırılması
▪ Gaz sızıntılarını kontrol altına alacak vana veya benzeri donanımların kapatılarak durdurulması,
▪ Kesinti ile etkilenecek dağıtım şebekesindeki kullanıcı listelerinin hazırlanması
▪ Bölgenin, altyapı menhollerinin, bina ve tesislerin havalandırılmasının sağlanması,
▪ Gerektiğinde Polis, İtfaiye, AFAD, altyapı kuruluşları vb.
ekiplere destek amaçlı haber verilmesi,
1) Acil Müdahale Ekibi ile İşletme Yöneticisi/Müdürü kararına göre her an hasara sebep olabilecek gaz sızıntıları;
➢ Alev almış durumda olan veya patlamaya sebebiyet vermiş herhangi bir gaz sızıntısı,
➢ Bina/daire içine, bina altına, altyapı menhollerine veya herhangi bir boşluğa sızan veya dolan gaz sızıntıları,
➢ Bina dışında yapılan ölçümlerde, bina içindeki gazın bina dışına sızma eğilimi göstermesi,
➢ Doğal gaz kullanılan veya kullanılmayan kapalı bir alanda (bina, daire, tesis vb.) yapılan ölçümlerde; gaz
➢ A tipi istasyonlarda gaz sızıntı
konsantrasyonunun, LEL %20 veya daha büyük oranda görülmesi, sızıntı sesinin duyulabilir seviyede olması,
➢ Bölge ve Müşteri istasyonlarında gaz sızıntı konsantrasyonunun, LEL %40 veya daha büyük oranda görülmesi,
➢ Kapalı alanlarda (menhol, bina, tesis vb.) ve şebeke genelinde Etan (C2H6) bileşeni tespit edilmesi,
➢ Kapalı alanlarda (menhol, bina, tesis vb.) ve şebeke genelinde 50 ppm üstü
konsantrasyonda Karbonmonoksit (CO) bileşeni tespit edilmesi,
➢ Kapalı alanlarda (menhol, bina, tesis vb.) ve şebeke genelinde 5 mg/m3 üstü
konsantrasyonda THT/TBM bileşeni tespit edilmesi,
12
Çizelge 4: “SEVİYE-2” Gaz Sızıntıları için Hareket Tarzı Kriterleri ve Örnek Uygulamalar
SINIF AÇIKLAMA HAREKET TARZI KRİTERLERİ ACİL MÜDAHELE KARARI İÇİN ÖRNEK TESPİTLER
Gaz sızıntısı, tespit edildiği andan itibaren en geç 24 saat içinde onarımı tamamlanmalı ve sızıntı giderilmelidir.
Sızıntı giderilme önceliğinin tespitinde aşağıdaki kriterler dikkate alınmalıdır.
▪ Gaz sızıntısı görülen bölgeye yaya ve araçların giriş ve çıkışların kontrol altına alınması, emniyet şeridi ve uyarı levhaları ile çevrelenmesi,
▪ Trafik güzergahın gaz sızıntı bölgesi dışına yönlendirilmesi,
▪ Ateş ve kıvılcım kaynaklarının kapatılması veya uzaklaştırılması,
▪ Kaçan gazın miktarı ve sızıntının yaklaşık debisi,
▪ Gaz kaçağının bulunduğu yerin binalara, tesislere ve diğer yer üstü tesislerine yakınlığının kontrol edilmesi,
▪ Gaz sızıntısı bölgesinin yaya ve araç trafiği ile kaldırımlara yakınlığının kontrol edilmesi,
▪ Sızıntı yerindeki bitkilerin ve ağaçların durumu (bitki ve yapraklardaki sararma, bozulma ve kuruluk durumu vb.)
▪ Sızıntı yerindeki toprağın tipi ve durumu (topraktaki nem miktarı, kuruluk seviyesi, donma olup olmadığı vb.)
▪ 2. Sınıf gaz sızıntıları onarımı yapılıncaya kadar her 3-5 saatte bir tekrar kontrol edilmeli ve değerlendirilmelidir.
Sızıntının miktarı ve sızıntı yerinin özelliklerine göre kontrol periyodu sıklaştırılabilir.
▪ Bu tip sızıntı bölgelerinin çevresinde de potansiyel tehlikelerin boyutu için genel kaçak tarama cihaz ve sistemleri ile kontrol çalışması yapılmalıdır.
▪ 2. Sınıf sızıntıların birçoğu sızıntının bulunduğu alan ile sızan gaz miktarı seviyesi dikkate alınarak acil müdahale durumuna bakılmaksızın normal onarım iş programına alınmalıdır.
1) Acil Müdahale Ekibi ile İşletme Yöneticisi/Müdürü kararına göre kısa zamanda hasara sebep olabilecek veya tamir edilmesi gerekli görülen miktarda gaz sızıntılarının olması durumunda,
➢ Doğal gaz sızıntısının çevre bina ve tesislere en az 20 m. mesafede olduğu ve sirayet riskinin düşük seviyede olduğu sızıntılar
➢ Sızıntının muhtemel meydana geldiği şebeke bölümünün arz güvenliğini riske edebileceği sızıntılar
➢ Doğal gaz kullanılan veya kullanılmayan kapalı bir alanda (bina, daire, tesis vb.) yapılan ölçümlerde; gaz konsantrasyonunun, LEL %1-19 veya daha küçük oranda görülmesi,
➢ Yaya ve araç trafiğinin yoğun olmadığı ve sakin olduğu alanlarda duyulan veya hissedilen gaz sızıntıları,
➢ A tipi istasyonlarda gaz sızıntı
konsantrasyonunun, LEL %1-19 veya daha düşük seviyede görülmesi, sızıntı sesinin duyulamayacak ve koku ile hissedilemeyecek seviyede olması,
➢ Bölge ve Müşteri istasyonlarında gaz sızıntı konsantrasyonunun, LEL %1-39 veya daha düşük seviyede görülmesi,
13
Çizelge 5: “SEVİYE-3” Gaz Sızıntıları için Hareket Tarzı Kriterleri ve Örnek Uygulamalar
SINIF AÇIKLAMA HAREKET TARZI KRİTERLERİ ACİL MÜDAHELE KARARI İÇİN ÖRNEK TESPİTLER çevre bina ve tesislere en az 100 m. mesafede olduğu,
▪ Can ve mal emniyetini korumak için acil tedbir alınmalı, ayrıca tehlikeli durumlar sona erinceye kadar sürekli gözetim altında tutulmalıdır.
▪ Bu sızıntıların tespitini müteakip yapılan ikinci bir araştırmada veya en geç 36 saat içinde (hangisi önce dolarsa) tekrar değerlendirmeye alınmalıdır. Bu araştırma ve mükerrer değerlendirmelere gaz sızıntısı duruncaya kadar devam edilmelidir.
▪ Gaz sızıntısı görülen bölgeye yaya ve araçların giriş ve çıkışların kontrol altına alınması, emniyet şeridi ve uyarı levhaları ile çevrelenmesi,
▪ Trafik güzergahın gaz sızıntı bölgesi dışına yönlendirilmesi
▪ Ateş ve kıvılcım kaynaklarının kapatılması veya uzaklaştırılması
1) Acil Müdahale Ekibi ile İşletme Yöneticisi/Müdürü kararına istinaden müdahale edilebilecek gaz sızıntıları,
➢ Doğal gaz kullanılmayan kapalı bir alanda (bina, daire, tesis vb.) yapılan ölçümlerde; gaz konsantrasyonunun 0-500 ppm seviyesinde görülmesi,
➢ A tipi istasyonlarda gaz sızıntı
konsantrasyonunun, 1-500 ppm veya daha düşük seviyede görülmesi, sızıntı sesinin duyulamayacak ve koku ile hissedilemeyecek seviyede olması,
➢ Bölge ve Müşteri istasyonlarında gaz sızıntı konsantrasyonunun, 1-500 ppm veya daha düşük seviyede görülmesi,
Gaz Sızıntılarına kaynak teşkil eden arızanın onarım planlamasında, hedeflenen süreler ilgili çizelgelerde belirtilmeli ve bu süre tespit saatinden itibaren başlamalıdır. Mücbir durumlar dışında onarım işleminin vakit kaybetmeksizin en kısa sürede çözümlenecek şekilde yapılması esastır.