Diyabet Yönetiminde Hemşirenin Rolü

Son yıllarda kronik hastalıkların yönetiminde hemşirelerin rolleri değişmekte ve gelişmektedir. Hemşireler; hastanın yönetiminde fiziksel kondüsyon, tıbbi tedavi ve bakımın yanı sıra, hastanın yaşam tarzını da değerlendirir. Bireyin, yaşı, mesleği, kişiliği, aile ortamı, motivasyonu, tedavi ve bakımda işbirliği isteğini ve yanıtını da bakım verirken dikkate alırlar. Hemşire, öncelikle hastanede, hastanın tedavi ve bakıma yanıtını izler. sonrasında ise, evde bakıma yönelik önerilerde bulunur. Bu amaçla ICN 2010 yılında

“Topluluklara Hizmet, Kalite Sağlamada, Topluma Hizmet Sunmada: Kronik Bakımın Öncüsü Hemşireler” şeklinde bir tema belirleyerek diyabet gibi kronik hastalıkları kontrol

etmede ve önlemede hemşirelerde olması gereken yetkinlikleri özetlemiştir.

• Hastasının hemşirelik uygulamaları ve sağlık bakımıyla ilgili bilgilendirilmesine, seçimine ve kişiliğine saygılı olmak,

• İlaçlar ve diğer ürünler ile ilgili profesyonel, bütüncül, dürüst ve etik davranmak, • Bir bilgi ve eğitim kaynağı gibi davranmak ve hastalarının yaşam kalitelerini

geliştirmek, hastalık/yaralanmadan korunmalarını sağlamak ve sağlıktaki değişimlerle, sakatlıklar ile baş etmelerini sağlamak,

• Fırsatları fark ederek, bireylerin, ailelerin ve toplulukların hastalık önleyici aktivitelere adaptasyonunu desteklemek ve yaşam kalitelerini korumak için rehberlik ederek , eğitim olanağı sağlamak,

• Bireyin veya grubun özelleklerine ve ihtiyaçlarına uygun öğretme/öğrenme stratejilerini belirlemek,

• Hastalığın etkisini azaltmak ve yaşam kalitelerini ve çevreyi geliştirmek için diğer profesyonellerle, toplum ve uzmanlık alanı grupları ile işbirliği yapmak,

• Sağlığın çeşitli tanımlayıcılarını belirlemek,

• Hemşirelik ve diğer birimleri geliştirmek için diğer sağlık bakımı profesyonelleri ile ekip ruhu ile birlikte çalışmaktır (Wagner 2000), (ICN 2010).

Uluslararası Diyabet Federasyonu'na göre, 1985 yılında, dünya 30 milyon insanın diyabet tanısı aldığı bugün ise, 285 milyondan fazla insanda diyabet olduğunu tahmin edilmektedir. Diyabet, sadece 20 yıl içinde yedi kat artmıştır. Yavaşlamak için hiçbir şey

35

yapılmazsa 20 yıl içinde, diyabetli kişilerin sayısının giderek artacağı, diyabetli yetişkinlerde kısmi görme kaybı ve körlüğün ana nedeni olacağı, kalp krizi, felç ve böbrek hastalığı gibi komplikasyonların gelişme riskinin de bu bireylerde daha yüksek olacağı tahmin edilmektedir (ICN 2010).

Sonuç olarak, diyabetli bireylerde davranış değişikliği yaratmadan diyabetin etkili bir şekilde yönetimi mümkün değildir. Bu nedenle diyabet eğitimi, diyabet yönetiminin en önemli parçasıdır. Diyabetli ergenlerde yapılandırılan bir eğitim bilgi ve beceriyi artırır, kendi kendini yönetim kabiliyetini geliştirir ve belirgin bir şekilde yaşam kalitesini arttırır.

İlk kez 1914 yılında Elliott Joslin diyabet eğitimi ve tedavisinde eğitim hemşirelerinin önemli bir rolü olduğunu bildirmiştir. Diyabet alanında uzmanlaşmış hemşire yüksek kalitede bakım hizmeti verilmesinde merkezi rol oynar (Bayrak ve Çolak 2012), (Çövener 2013), (Dinççağ 2013). Avrupa Diyabet Hemşireliği Derneği (Federation of European Nurses in Diabetes- FEND) diyabet hemşiresini “diyabet alanında çalışan

hemşire, eğitimci, danışman, yönetici, araştırmacı, iletişim ve değişim rollerine sahip olan, diyabet yönetiminde ileri düzeyde bilgi ve beceriye sahip klinisyen hemşiredir”

şeklinde tanımlamıştır (Çövener 2013), (Dinççağ 2013).

Diyabet prevalansı, tüm dünyada nüfus artış hızı ve kentleşmenin artmasıyla birlikte artan bir hastalıktır. Bireyin hastalıkla nasıl başa çıkılacağını öğrenmesi ve kan şekerini uygun düzeylerde tutabilmesi, bu hastalarda yaşam kalitesini iyileştirmek için gereklidir. Hastaların hastalıkla başedebilmeleri için ise hasta eğitiminin önemine dikkat çekilmesi gerekmektedir. Diyabetiklerin büyük çoğunluğu, eğitimden sadece doktorlarının sorumlu olduklarına inanmaktadır. Bununla birlikte, hekim olmayan yardımcı sağlık hizmetigörevindekilerin rolü, son 25 yılda dünyanın farklı bölgelerinde artarak kabul görmeye başlamıştır. Pek çok mevcut klinik ve gözlemsel klinik çalışmaların hemşirelerin, düşük maliyetle etkili bir kaliteli bakım sağlayabileceğini göstermesinden dolayı, hemşirelerin diyabet tedavisi, bakım ve hasta eğitiminde lider bir rol üstlenmeleri gerektiğine inanılmaktadır. Farklı kliniklerde diyabet gibi hastalıklara bakım sağlamada ve eğitim programı geliştirmede hemşirelerden yararlanılması, sadece uzmanlara gereksiz sevklerin sayısını azaltmakla ve aynı zamanda tedavinin ekonomik yükünüde beraberinde azaltmaktadır (Peimani ve diğ.2010).

Diyabetin farklı yaş gruplarında (çocuklar, gençler, gebe kadınlar ve yaşlılar) nasıl yönetileceğini öğretmek, diyabet yönetiminde temel adımdır. Birçok çalışma, eğitim hemşireleri tarafından sunulan bakımın, hekimler tarafından verilen hizmetlerden daha

36

üstün olduğunu göstermektedir. Günümüzde, diyabetik hastaların eğitiminde hemşirelerin rolü, tüm dünyada kabul görmektedir. Diyabetin karmaşıklığı göz önünde bulundurulduğunda, bu alanda çalışan hemşirelerin, okuldan geriatrik bakım evlerine kadar farklı düzeylerde bakım sağlayan, bilgi ve becerilerinin geliştirilmesi ile birlikte bir ekip yaklaşımı, diyabet bakımının kalitesini iyileştirmek için gereklidir (Peimani ve diğ.2010).

Güney Kore’de yapılan bir çalışmada, cep telefonundan SMS yoluyla yapılan hemşirelik girişimlerinin hastaların kan şekeri seviyelerini kontrol etmede başarılı olduğunu gösterilmiştir. Kontrol grubu hastalar, kan şekeri seviyelerini görüntüleyip haftalık olarak bilgilerini internet veya SMS yoluyla bildirmişlerdir. Bilgiler, bireylerin kişisel sağlık kayıtlarına girilmiş ve hemşireler tarafından çeşitli önerilerde bulunulmuştur. Örneğin; diyet, egzersiz ve ilaçlar ile ilgili “Egzersiz yetersizliği şeker seviyesinde artışa neden olmuş olabilir” ya da “Lütfen yediğiniz miktarı kontrol edin.”gibi düzenli iletişim ve geri bildirimler, hastaların şeker seviyelerini kontrol etmeleri için oldukça motiveedici olduğu rapor edilmiştir (ICN, 2010).

Wong ve arkadaşlarının yaptıkları randomize kontrollü çalışmada ise (2004), 101 hasta örneklem grubuna alınmış, çalışma grubuna alınan 52 hasta hastaneden erken taburcu edilmiş ve bir hemşire tarafından haftalık veya iki haftada bir telefon görüşmesi içeren bir takip programına alınmıştır. 49 hasta ise, kontrol grubunu oluşturmuştur. Bu grup taburcu edilmeyerek hastanede standart bakım almaya devam etmiştir. Hemşire tarafından izlenen çalışma grubunda 12 hafta ve 24 haftalarda kan şekeri izlemi ve egzersiz uyumu daha yüksek bulunmuş ayrıca hastanede yatış süresi kısalmış ve sağlık maliyetinde de azalmalar gözlenmiştir (Wong ve diğ.2005).

Türkiye’de, Karahan ve Ecevit’in (2015) yaptıkları çalışmada ise, sağlık çalışanlarına yönelik web tabanlı bir tip 2 diyabet programının geliştirilmesi planlanmış, çalışmaya katılan katılımcı hemşirelerin bilgilerinin online diyabet eğitim programı sonrasında anlamlı oranda arttığı belirlenmiştir .

Diyabet hemşiresinin, ulusal diyabet derneklerinin faaliyetlerine katılmak ve diyabetin önlenmesi için topluma yönelik sağlık programlarını geliştirmek üzere ulusal düzeyde rolleri de tanımlanmıştır. Diyabet eğitim hemşiresinin hastalarına ve diyabet ekibinin diğer üyelerine karşı olmak üzere iki yönlü sorumluluğu vardır. Diyabet eğitim hemşiresinin rolü çalışma merkezinin ve bölgenin özelliklerine göre esneklik gösterebilir. Diyabetli bireyler için eğitimi koordine etmek, planlamak, uygulamak, değerlendirmek ve yeni gelişmeleri takip etmenin hemşirenin anahtar rolleri arasında olduğu unutulmamalıdır (Erdoğan 2002).

37

1.2.Araştırmanın Hipotezleri

1-H0: Tip 2 diyabetli hastalarda yaşam kalitesi düşüktür. H1:Tip 2 diyabetli hastalarda yaşam kalitesi yüksektir. 2-H0: Tip 2 diyabetli hastalarda uyku kalitesi düşüktür. H1: Tip 2 diyabetli hastalarda uyku kalitesi yüksektir.

2.AMAÇ

Bu çalışma Tip 2 diyabetli bireylerin yaşam ve uyku kalitelerini değerlendirmek amacıyla yapılmıştır.

3.YÖNTEM

3.1.Araştırmanın Tipi

Tip 2 diyabetli hastalarda yaşam ve uyku kalitesinin değerlendirlmesi amacıyla yapılan araştırma tanımlayıcı kesitsel niteliktedir.

3.2.Araştırmanın Yeri

Araştırma Kocaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Endokrinoloji Anabilim dalı Diyabet Polikliniğinde yapılmıştır.

Poliklinikte diyabetli bireylere her gün, diyabet eğitim hemşirelerince hazırlanmış eğitim materyalleri ile (insülin doz ayarlama çizelgesi, kan şekeri ölçüm çizelgesi, insülin kalemleri, insülin pompası, bilgilendirici broşürler) birebir masa başı diyabet eğitimi verilmektedir. Poliklinik konferans salonunda her ay, ayda iki farklı günde diyabet okulu programı kapsamında genel diyabet eğitimleri verilmektedir. Diyabet okul eğitim programı kapsamında; endokrin uzmanı, diyabet eğitim hemşireleri, diyetisyenler, psikolog ve podologlar tarafından barko vizyon sistemini kullanarak eğitimler vermekte ve eğitimlerin sonunda hastalara katılım sertifikası verilmektedir.

3.3.Araştırmanın Zamanı

Araştırma Kocaeli Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi Endokrinoloji Anabilim dalı Diyabet Polikliniğinde Ekim 2016 /Nisan 2017 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmanın zaman çizelgesi Çizim 3.3.1’de gösterilmiştir.

38

Çizim 3.3.1.Araştırmanın Zaman Çizelgesi Faaliyetler Oc ak 2016 Ş uba t

2016 Ağustos 2016 Eylül 2016 Ekim

2016 Nisa n 2017 Ma yıs 20 17 Ma yıs 20 18 Ha zira n 2018 Ka sım 2018 Literatür Taraması

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

√

39