Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe Versiyonunun Geçerliğ

5.2.1. Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe Versiyonunun Kapsam Geçerliği

Ölçeğin dil uyarlaması yapıldıktan sonra, maddelerin anlaşılabilirliği açısından yedi uzmanın görüşüne başvurulmuştur. Gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra Tavşancıl, ölçek uyarlama ve geliştirme çalışmalarında başvurulan uzman sayısının “en az üç” olması gerektiğini, ancak “yirmi” gibi kalabalık bir grupla da olabileceğini belirtmiştir (89). Ölçeğin kapsam geçerliği için Kendall uyuşum katsayısı korelasyon testi uygulanmıştır. Kendall Uyuşum Katsayısı sonucunda uzmanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Bu sonuç uzmanlar arasında görüş birliği olduğunu göstermektedir.

5.2.2. Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe Versiyonunun Ölçüt Geçerliği

Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe versiyonunun ölçüt geçerliği alt-üst grup ortalamalarına dayalı madde analizi ile belirlenmiştir. Ölçüt geçerliğine dayalı madde analizinde (Tablo 4.5.) üst grup madde puan ortalamaları ile alt gruptaki madde puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak ileri derecede anlamlı bulunmuştur (p<0.01). Bu analiz sonucunda Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe versiyonunun ölçüt geçerliği olduğu, ölçeğin Tip 2 diyabet tanısı alan bireylerin yaşadığı semptomlara ilişkin ölçülmek istenen davranışları ölçebildiği saptanmıştır.

5.2.3. Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe Versiyonunun Yapı Geçerliği

KMO Bartlett testi, faktör analizi yapılmadan önce değerlendirilmesi gereken bir testtir. KMO Bartlett testinde bulunan değer 0,50'nin altında ise kabul edilemez, 0.50 zayıf, 0.60 orta, 0.70 iyi, 0.80 çok iyi, 0.90 mükemmeldir. Testi değerinin yüksek istatistiksel anlamlılık taşıması, araştırma verilerinin farklı istatistiksel analizler için elverişlilik derecesinin yüksek olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte, testin anlamlı çıkması verilerin ve örneklem büyüklüğünün faktör analizi yapmak için uygun olduğunu gösterir (115). Çalışmada KMO Bartlett test sonucu 0.87 bulunmuştur ve anlamlı çıkmıştır. Bu bulgular, verilerin ve örneklem büyüklüğünün faktör analizi yapabilmek için yeterli olduğunu göstermektedir.

Faktör analizi sonuçlarına göre, 18. madde faktör ağırlığı 0.45’in altında olması nedeniyle uzman önerisi ile çalışmadan çıkarılmıştır. Faktör analizi 33 maddeye indirgenen ölçeğe tekrar uygulanmış, orijinalinde altı faktör altında toplanan maddeler Türkçe’ye uyarlama çalışmasında da altı faktörlü yapı içerisinde incelenmiştir. Orijinal ölçeğin faktör yapısına göre farklılıklar ortaya çıkmış olsa da, her bir faktör altına giren maddeler incelendiğinde, farklılığın sadece yapısal olduğu ancak toplumsal değerleri yansıtması bakımından anlamlı tutarlılık gösterdiği görülmüştür.

Birinci faktör (nöroloji) altında toplanan maddeler orijinal ölçeğin nöroloji alt boyutu ile aynı yapıyı göstermektedir. Ancak, orijinal versiyonda 10 madde olan nöroloji alt boyutunun madde sayısı 6 madde olarak bulunmuştur.

İkinci faktör (psikoloji/bitkinlik) altında toplanan maddeler orijiinal ölçeğin psikoloji alt boyutundaki 1, 4, 6, 17, 20. maddeleri ve nöroloji alt boyutundaki 2. maddeyi içermektedir. Diyabet, kişinin sürekli bedenine dikkatini vermesini ve disiplinli olmasını gerektirir. Diyabet yönetiminde daha çok sorumluluk alan bireylerin kan şeker düzeyinde ve hipoglisemi ataklarında ciddi düzeyde azalmalar olduğu, yaşam kalitelerinde belirgin bir iyileşme gösterdikleri ve tedaviden memnun oldukları görülmektedir (59). Bunlar yapıldığı sürece hastalığın çoğunlukla iyi seyrettiği belirtilmektedir. Ancak, bu uygulamalar aynı zamanda hayatın kısıtlanması anlamına gelmektedir ve bu durum ömür boyu sürecektir (60). Diyabet tanısı alan bireyler hem psikolojik olarak bitkinlik yaşamakta, hem de bilişsel olarak sorunlarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu nedenle ölçeğin orijinal versiyonundaki psikoloji alt boyutu, Türkçe versiyonunda psikoloji/bitkinlik ve psikoloji/bilişsel olmak üzere iki alt boyuta ayrılmıştır. Nöroloji alt boyutunda yer alan “Yürürken baldırlarda ağrı” ile ilgili 2. madde, Türkçe versiyonda psikoloji/bitkinlik alt boyutu içerisinde yer almaktadır. Yürüken baldırlarda ağrı duymanın, bireylerin halsizlik ve yorgunluğunu artırabileceği, psikolojik olarak kendilerini bir güçlükle ve engelleme ile karşılaşmış olarak hissedebilecekleri, bu nedenle bu maddenin nöroloji yerine psikoloji/bitkinlik alt boyutunda yer almış olabileceği düşünülmektedir.

Üçüncü faktör (kardiyoloji) altında toplanan maddeler orijinal ölçeğin kardiyoloji alt boyundaki 5, 13, 24, 30. maddeleri, nöroloji alt boyutundaki 9, 26, 29. maddeleri ve hipoglisemi alt boyundaki 8. maddeyi içermektedir. Diyabetli bireyler için kardiovasküler sorunlar önemli bir yer tutmaktadır. Miyokart infarktüsü sonrasında diyabetli bireylerin hayatta kalma olasılığı diyabetli olmayan bireylere göre daha

düşüktür (116). Kardiyovasküler sorunlarda en önemli belirti anjina ağrısıdır. Özellikle göğüste başlayan, boğaza, çeneye, omuza, sırta ve kollara yayılan ağrıdır. Diyabetli bireyler “Ellerde uyuşma (his kaybı)”, “Ellerde veya parmaklarda karıncalanma hissi ve uyuşma”, “Dokunulduğunda bacakların diz altında kalan bölgesinde ve ayaklarda faklı bir his duyma” gibi ifadeleri önemli ve ölümcül sonuçlar yaratabileceğinden korkulan kardiyovasküler sorunlar olarak algılayabilecekleri düşünülmektedir. Bu nedenle bu ifadeler kardiyoloji alt boyutu içerisinde yer almaktadır. Hipoglisemi alt boyutunda yer alan “Duygusal değişimler” ifadesinin, Türkçe versiyonda kardiyoloji alt boyutunda yer almasının nedeni, bireylerin duygusal ve strese bağlı yaşadıkları sorunların kalp sağlıklarını olumsuz yönde etkileyebileceğinden endişe etmeleri olabileceği düşünülmektedir.

Dördüncü faktör (oftalmoloji) altında toplanan maddeler orijinal ölçeğin oftalmoloji alt boyutu ile aynı yapıyı göstermektedir. Orijinal ölçekteki oftalmoloji alt boyutunda bulunan 18. madde faktör yapısını bozduğu için uzman önerisi ile çıkarılarak, Türkçe versiyonunda 4 maddelik bir yapıyı oluşturmaktadır.

Beşinci faktör (psikoloji/bilişsel) altında toplanan maddeler orijinal ölçeğin psikoloji alt boyutundaki 7, 31, 33. maddeleri ve hipoglisemi alt boyutundaki 19 ve 27. maddeleri içermektedir. Diyabet tanısı bireylerde “utanma”, “reddetme”yi içeren belli psikolojik değişikliklere yol açabilir, bu durum da bireyin hastalığı etkili şekilde yönetimine engel olur (59). Hastalığın tanısı ile birlikte “Bir hastalığım var, ömür boyu sürecek. Vücudumda hasarlar yaratacak.” paniği içerisinde hastaların büyük çoğunluğunda depresyon, dolayısıyla isteksizlik ve mutsuzluk tablosu ortaya çıkar. Bu durum, çabuk sinirlenmeyede neden olabilir (63). Ayrıca diyabetin akut bir komplikasyonu olan hipoglisemi ile ilgili yapılan hasta eğitimlerinde terleme, ellerde titreme, koordinasyon güçlüğü gibi bulgular öncelikli olarak ele alınmakta, sinirliliğin bir hipoglisemi bulgusu olduğu üzerinde durulmamaktadır. Bu nedenle sinirlilik ile ilgili bu iki maddenin ülkemizde bir hastalık semptomu olarak değil, psikoloji/bilişsel bir boyut olarak algılandığı düşünülmektedir. Bu nedenle, “Yemekten hemen önce sinirlilik hali” ve “Çabuk sinirlenme” ifadeleri psikoloji/bilişsel alt boyutu içerisinde yer almaktadır.

Altıncı faktör (hiperglisemi) altında toplanan maddeler orijinal ölçeğin hiperglisemi alt boyutu ile aynı yapıyı göstermektedir. Hiperglisemi alt boyutunda yer alan 4 madde Türkçe versiyonunda da aynı maddelerden oluşmuştur.

5.3. Diyabet Belirtileri Kontrol Listesi Ölçeği’nin Türkçe Versiyonunun