Dinleme Stratejileri

Dinledikleri/izledikleri medya metinlerini değerlendirir.

Medya metinlerinin amacını ve kaynağını sorgulamaları sağlanır. ⁺

Dinleme stratejilerini uygular.

Not alarak, katılımlı,grup hâlinde dinleme gibi yöntem ve teknikleri uygulamaları sağlanır.

+ +

Dinleme stratejilerini uygular.

Empati kurarak,katılımlı, katılımsız, not alarak dinleme gibi yöntem ve

teknikleri uygulamaları sağlanır. ⁺

Dinleme stratejilerini uygular.

Seçici, yaratıcı, eleştirel, empati kurarak, not alarak dinleme gibi yöntem ve teknikleri uygulamaları sağlanır.

+ Dinlediklerinde/izlediklerinde baĢvurulan düĢünceyi geliĢtirme

yollarını tespit eder. Düşünceyi geliştirme yollarından tanımlama,

karşılaştırma ve benzetmenin belirlenmesi sağlanır. ⁺

Dinlediklerinde/izlediklerinde baĢvurulan düĢünceyi geliĢtirme yollarını tespit eder. Düşünceyi geliştirme yollarından örneklendirme,

tanık gösterme ve sayısal verilerden yararlanma belirlenir. ⁺

2017 ve 2018 programındaki kazanımlar incelendiğinde dinleme ile ilgili kazanımların diğer programlara göre daha az sayıda olduğu görülmektedir. Bu sayısal azalmanın temelinde bazı kazanımların sadeleĢtirilmesi, bazı kazanımların ise içerik olarak yoğunlaĢtırılması yatmaktadır. Bu programlarda ilk defa dinleme stratejilerine yer verildiği görülmektedir.

2.7. Dinleme Stratejileri

Dinleme yalnızca söylenenleri duyma, anlama, yorumlama ve tepkide bulunma süreci değildir. Bu süreç içinde kullanılan materyaller, bireylerin ilgi ve ihtiyaçları, konunun önemi ve bireylere faydası gibi ögeler dinlemeyi oluĢturması açısından çok önemlidir. Dinleme sürecini oluĢturan bu unsurlar, dinleme etkinliklerini farklılaĢtırmakta ve farklı dinleme türlerinin ortaya çıkmasını sağlamaktadır.

Her bireyin birbirinden farklı biliĢsel, duyuĢsal ve deviniĢsel dinleme tutum ve alıĢkanlıkları vardır. Bireyler, geliĢtirdikleri tutum ve alıĢkanlıklar sonucunda çeĢitli dinleme türleri ve stratejilerini kullanır. Bireyler bu dinleme türlerini dinleme amacına ve çeĢitli gereksinimlerine uygun olarak seçerler. Bireyler etkili ve kalıcı öğrenmeyi gerçekleĢtirmek amacıyla dinlerken zihinlerinde bazen karĢılaĢtırmalar ve

26

sınıflamalar yapma, çıkarımda bulunma, öğrendiklerini formülleĢtirme, iliĢkiler kurma, yargıya varmaya çalıĢma, not tutma, genellemeler yapma gibi biliĢsel stratejiler kullanırlar.

Kullanılan dinleme stratejileri bireylerin duygularına ve beden diline de etki etmektedir. Dinleme ortamında bireylerin oturma Ģekli, yüz ifadeleri ve jestler, dinleyicilerin ortamda neler hissettikleri, nasıl bir duruĢ sergilediklerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Dinleyicinin duygu durumu dinleme reflekslerine ve alıĢkanlıklarına etki eder. ĠletiĢim ortamında duyuĢsal, biliĢsel ve deviniĢsel refleksler ortaya koyarak dil becerilerine iliĢkin kazanımlar elde edilir. ĠletiĢim kurma, öğrenme, düĢünme, duyma ve anlatma, bu kazanımların etkili ve stratejik kullanılmasıyla gerçekleĢtirilir (Erdem, 2012:39-40).

Dinleme stratejilerini bazı araĢtırmacılar “biliĢsel, duyuĢsal, beden diliyle ilgili stratejiler”, bazı araĢtırmacılar “dinleme öncesi, dinleme sırası, dinleme sonrası stratejiler”, bazı araĢtırmacılar“parçadan bütüne, bütünden parçaya, üst biliĢsel stratejiler”, bazı araĢtırmacılar ise “ayrıĢtırıcı, iletiĢimsel, estetik, bilgi için stratejiler, eleĢtirel stratejiler” Ģeklinde sınıflamıĢlardır.

Bu araĢtırmada ise dinleme stratejileri dinleme öncesi, dinleme sırası ve dinleme sonrası stratejiler olmak üzere üçe ayrılmıĢtır:

2.7.1. Dinleme Öncesi Kullanılan Stratejiler

Dinlemeye baĢlamadan kullanılan bu stratejilerdeki amaç bireyleri hem fiziken hem zihnen hazırlamaktır. Dinleme ortamının sessizliğinin sağlanması, ses kaynağının yeterli ve herkesin duyabileceği Ģekilde düzenlenmesi, dinleme ortamının ısısının ve aydınlatmasının ideal seviyelere getirilmesi, dinleme ortamına dıĢarıdan gelecek ve düzeni bozacak seslere karĢı önlem alınması fiziksel boyutu kapsamaktadır. Zihinsel boyut ise bireyin ilgisini çekecek, istekli hale getirecek, ön bilgilerini harekete geçirecek motivasyon artırıcı eylemlerin bütününü kapsamaktadır.

Dinleme öncesi stratejileri Tompkins‟e (2009; akt. Yıldız, 2015 ) göre Ģu Ģekildedir.

27

Tablo 5. Tompkins’in Dinleme Öncesi Stratejileri

Strateji Amaç Anahtar Sorular

Amaç Belirleme Seçici dinlemeyi sağlamak, ana hatları ayrıntılardan ayırmak.

Bu içeriği dinleme nedenim ne? Eğlenecek miyim, öğrenecek miyim yoksa bir cevap mı oluĢturacağım?

Ön Bilgileri Harekete Geçirme

Önceden bilinenlerle yeni öğrenilenleri iliĢkilendirmek

Bu konuyla ilgili neler biliyorum?

Zihinde Canlandırma Empatik dinlemeyi sağlamak. Bu konuyla ilgili neler hissediyorum?

Ana Hatları Belirleme Dinleme akıĢı hakkında haberdar olma.

Hangi sırayla neleri dinleyeceğim?

Tahminde Bulunma Dinleme motivasyonunu arttırmak ve tahmin becerisini geliĢtirmek.

Bu metinde neler olacak, neler anlatılacak?

Sorular OluĢturma Seçici ve amaçlı dinlemeyi sağlamak.

OluĢturduğum " . . . "sorusunun cevabı

nerede? Beyin Fırtınası Ön bilgileri harekete geçirme

ve farklı bakıĢ açılarını ortaya çıkarma.

Bu konu bende neler çağrıĢtırıyor?

Kayıt Yapmak Ġçin Hazırlık Yapma

Dinlenilecek içeriğin kaydedileceği araç ve gereci hazırlamak.

Dinlediklerimi kaydetmek için kullanacağım araçları hazırladım mı?

2.7.2. Dinleme Sırasında Kullanılan Stratejiler

Dinleme öncesinde olduğu gibi dinleme sırasında da bireylerin kullandığı stratejiler vardır. Dinleme öncesindeki stratejileri kazanmıĢ bireylerin dinleme sırasındaki stratejileri daha kolay kazanması beklenir. Bireyler dinleme sırasında daha çok dinlediklerini daha iyi anlamak amacıyla not alma, vurgu ve tonlamaya dikkat etme gibi stratejiler kullanırlar (Temur,2010). Dinleme sırasında kullanılan stratejilerde içeriğin anlaĢılmaya çalıĢılması ön plandadır. Ġçerik hakkında dinleme

28

öncesi yapılan tahminlerin doğruluğu sorgulanır. Ġçerik, daha önceki yaĢantılarla özdeĢleĢtirilerek anlaĢılmaya çalıĢılır. Ġçeriğin anlaĢılmasını kolaylaĢtırıcı not tutma, sınıflama ve gruplama eylemler yapılır.

Dinleme sırasındaki stratejiler Tompkins‟e (2009; akt. Yıldız, 2015 ) göre Ģu Ģekildedir:

Tablo 6. Tompkins’in Dinleme Sırası Stratejileri

Strateji Amaç Anahtar Sorular

Not Alma Tekniklerinden Yararlanma

Dinlenilenlerin kayıt altına alınması.

Dinlediklerimi en etkili Ģekilde nasıl kayıt altına alabilirim?

Grafik Düzenleyicilerden Yararlanma

Dinlenilenlerin belirli bir amaç ve düzen içerisinde not almak.

Bana gerekli olan içeriği hangi baĢlıklar altında not almalıyım?

Soru-Cevap Etkinlikleri

Ġçeriğin dinlenilen kısmının ne kadar anlaĢıldığını ölçmek.

Dinlediğim içerikte geçen " . "ile ilgili ne biliyorum?

Tahminleri Kontrol Etme ve Yeni

Tahminlerde Bulunma

Dinleme öncesi tahminlerin doğruluğunun kontrol edilerek yeni tahminler oluĢturulması.

Tahminlerimin hangileri doğru? Bundan sonra ne olacak?

GörselleĢtirme Ġçeriği hatırlamayı kolaylaĢtırıcı kiĢisel semboller oluĢtur – mak

Bu içeriği en kısa biçimde hatırlayabilmek için ne tür bir simge kullanmalıyım? Tekrar Dinleme AnlaĢılmayan yerleri tekrar

dinlemek.

Nereyi anlamadım?

Anlamadığım yeri en uygun biçimde tekrar nasıl

dinleyebilirim?

Analoji Kurma Dinlenilen içeriğin daha önce yaĢanılanlara benzetilerek anlamanın kolaylaĢtırmak.

Bu, hayatımda daha önce karĢılaĢtığım hangi olaya, duruma vs. benziyor? Empati Kurma Dinlenilen içerikte geçen olay,

durum ya da Ģahıslarla duygudaĢlık kurmak.

Ben bu durumla, olayla, kiĢiyle vb. karĢılaĢsaydım ne hissederdim?

2.7.3. Dinleme Sonrasında Kullanılan Stratejiler

Dinleme öncesinde ve dinleme sırasında olduğu gibi bireyler dinleme sonrası da çeĢitli dinleme stratejileri kullanırlar. Dinleme sonrası kullanılan dinleme stratejileri daha çok dinleme sürecini değerlenmeye ve sonuç çıkarmaya yöneliktir. Bireyler dinleme sonrasında ne kadar anladığını belirlemeye çalıĢırlar, dinlediklerini kendi düĢünce süzgecinden geçirerek değer yargılarıyla karĢılaĢtırırlar, dinlediklerine

29

yönelik çıkarımda bulunmaya çalıĢırlar.

Dinleme sonrasında kullanılan stratejiler Tompkins‟e (2009; akt. Yıldız, 2015 ) göre Ģu Ģekildedir.

Tablo 7. Tompkins’in Dinleme Sonrası Stratejileri

Strateji Amaç Anahtar Sorular

Özetleme Dinlenilenlerin ana hatlarını ifade etmek.

Dinlediklerimi önemli yerleri atlamadan ve gereksiz ayrıntılara girmeden nasıl ifade edebilirim? Yeniden Ġfade Etme Dinlenilenler doğrultusunda

düĢüncelerini gözden geçirerek yeniden ifade etme.

Dinlediklerim önceki düĢüncelerimde ne tür değiĢikliklere neden oldu ? Çıkarımda Bulunma Dinlediklerinde yer alan görüĢler,

durumlar ve olaylar arasında iliĢkiler kurarak yeni bilgilere ulaĢmak.

Metinde üstü kapalı biçimde neler ifade ediliyor? Bunları nereden anlıyorum?

Neden Sonuç

ĠliĢkileri Kurma ^{Ortaya atılan iddiaların} nedenlerinin geçerliliğini kontrol etmek.

Bu nedenlerin bu sonuçları doğurduğundan emin miyim? TartıĢma Farklı düĢünceleri ortaya

çıkararak eleĢtiri kültürünü arttırmak.

Benim dıĢımdaki insanlar bu konuda ne düĢünüyor? Grafik

Düzenleyicilerden Yararlanma

Dinlenilenlerin belirli bir amaç ve düzen içerisinde not almak.

Bana daha sonra gerekli olabilecek içeriği hangi baĢlıklar altında not almalıyım?

Farklılıklar ve Benzerlikler Üzerinde Durma

Metinde ifade edilen en az iki duruma iliĢkin benzerlik ve farklılıkları çözümleme.

Bu durumlarla ilgili neler aynı, neler farklı?

Betimlemeler Yapma

Dinleme sürecinde zihinde canlandırılanları ifade etme becerisi kazanma.

Dinlediklerim zihnimde neler canlandırdı?

Tahminlerini

KarĢılanma Durumunu Değerlendirme

Dinleme öncesi tahminlerinin ne kadarının karĢılandığını kontrol etme.

Tahminlerimin hangileri doğru, hangileri yanlıĢ? Kaynakları Sorgulama Dinlediklerinde geçen kaynakların doğruluğunu sorgulama.

Bu kaynaklar gerçekte var mı? Bunu nereden anlayabilirim? Bu kaynaklara nasıl ulaĢabilirim? Geri Bildirimde

Bulunma

Dinlediklerine cevap oluĢturma becerisi kazandırma.

Ne tür bir cevap oluĢturmalıyım? Neler sormalıyım?

Öz Değerlendirme Dinleme sürecinde güçlü olduğu ve zayıf olduğu yönleri

belirleme.

Kullandığım stratejilerden hangileri yararlıydı? Daha iyi bir dinleyici olmak için baĢka neler yapmalıyım?

Tablolar incelendiğinde dinleme becerisinin kazanımında stratejilerin önemi ortaya çıkmaktadır. Dinlemenin Ģeklinin, niteliğinin ve sonucunun belirleyicisinin dinleme stratejileri olduğu anlaĢılmaktadır. Öyle ki stratejilerin sadece dinleme becerisinin geliĢiminin dıĢında diğer beceri alanlarının da geliĢiminde katkısı olduğu

30

söylenebilir. Özbay (2012) dinleme stratejilerinin dil derslerinin dıĢında da öğrencilere katkı sağladığını, ne kadar alanda dinleme stratejisi kullanırsa o kadar baĢarılı olacağını savunur.

Dinleme becerisinin geliĢtirilmesi için etkili bir Ģekilde kullanılan dinleme stratejileri bu araĢtırmada detaylı bir Ģekilde iĢlenen eleĢtirel, kapsamlı ve ayırt edici dinleme becerilerinin geliĢimine de katkı sağlayabilir. Doğan (2017) çalıĢmasında eleĢtirel dinleme becerisinin geliĢimi için “metinde verilmek istenen mesajın ne amaçla verildiğini sorgulama, ikna edicilik söylemlerini ve aldatıcı dil kullanıldığını fark etme, propaganda araçlarını tanıma” ; kapsamlı dinleme becerisinin geliĢimi için “ön bilgileri harekete geçirme, baĢlıktan hareketle içerikle ilgili tahminde bulunma, niçin dinleyeceğine, izleyeceğine dair amaç belirleme, düzenleyici stratejileri uygulama, not alma, tahminleri kontrol etme ve yeni tahminlerde bulunma, organize etme, özetleme, anahtar kelimelerden yola çıkarak metnin ana fikrini bulma, konuĢmacının verdiği ipuçlarını yakalama ve öz denetim yapma” ; ayırt edici dinleme becerisini geliĢimi için “vurgu ve tonlamalara, izlenen metindeki konuĢmacının jest ve mimiklerine dikkat etme, Ģiir ve Ģarkılardaki ritimli kelimelerin farkına varma, izlenilen metinde yer alan kiĢilerin beden dili ile vermek istedikleri mesajları anlama ” gibi dinleme becerisi geliĢtirici stratejilerin uygulanmasının faydalı olacağını belirtmiĢtir.