Dikkati Etkileyen Özellikler

Genel olarak dikkati etkileyen özellikler aşağıdaki gibidir:

1.10.1. Dikkate Yön Veren Dışsal Uyarıcılar İle İlgili Özellikler Dışarıdaki uyarıcılar özelliklerine göre dikkat çeker ve algılanırlar.

1.10.1.1. Büyüklük:

Çevrede bulunan benzer uyarıcılara göre daha büyük olanlar diğerler uyarıcılara oranla daha çok dikkat çekmektedirler (Öztürk, 1999).

Dikkat ve öncesi işlemler arasındaki fark hangi görsel özelliklerin aynı nesneye ait olduğunu belirleme sorunuyla ilgilidir. İkinci bir problem bir nesnenin gerçekte ne

olduğunu belirlemek için sonuçlanan bilgileri kullanabilmektir. Bu noktada uyarıcıların büyüklüğü önemlidir (Smith ve ark., 2015).

1.10.1.2. Şiddet:

Ses veya görüntü yoğunluğu yüksek olan uyarıcılar diğer uyarıcılara daha çabuk algılanırlar. Yüksek bir ses, yoğun bir koku vb. diğer benzer uyarıcılara göre dikkati yönlendirmede daha etkilidir (Öztürk, 1999).

1.10.1.3. Renk:

Dikkatin çekilmesinde önemli bir etken olan renk; nesnenin içerisinde sadece siyah ve beyazın kullanılmasından ziyade daha çok rengin kullanılması, var olan uyarıcıya dikkati üzerine toplamasını sağlar. Bununla birlikte canlı renkler dikkati uyarıcı üzerine çekmede daha baskındır (Öztürk, 1999).

1.10.1.4. Parlaklık:

Uyarıcıda bulunan parlak bir ışık, parlak renk vb. daha az parlak olan uyarıcılara oranla dikkatin seçiciliğini önemli derecede etkiler (Öztürk, 1999).

1.10.1.5. Zıtlık:

Dış dünyada bulunan uyarıcılardan farklı ve onlara zıt olan özellikler, diğerlerine göre dikkatin üzerine yoğunlaşılmasında önemli bir paya sahiptir. Bu yüzden birbirine benzer ve alışılmış özellikler duyusal uyum yarattığından bunlara zıt yönde olan uyarıcılar dikkatin kaymasına ve bu uyarıcıların seçilmesine neden olmaktadır (Öztürk, 1999).

1.10.1.6. Değişkenlik:

Bireyin konuşma sırasında aniden durması, sesini yükseltmesi, elini kaldırması vb. var olan uyarıcıların ortamda değişmesi ve var olan hâllerinden farklı bir duruma geçilerek değişikliliğin oluşturulması dikkatin bu değişiklik üzerinde toplanmasını sağlar (Öztürk, 1999).

1.10.1.7. Tekrar:

Dışarıda birbiriyle aynı olan uyarıcının tekrarı o uyarıcının fark edilme ihtimalini arttırmakta bununla birlikte dikkati üzerinde yoğunlaşmasını sağlamaktadır (Öztürk, 1999).

1.10.1.8. Hareket:

Sürekli hareket durumunda olan uyarıcılar durağan uyarıcılara göre daha fazla değişkenlik gösterir ve bu da dikkati daha çok etkiler. Hareketli reklâmlara çocukların daha fazla dikkatlerini yoğunlaştırmaları ve dikkatlerini uyarıcılar üzerinde daha uzun süre sürdürebilmeleri reklamdaki uyarıcıların sürekli hareket etmesinden kaynaklanmaktadır (Öztürk, 1999).

1.10.1.9. Yenilik:

Var olan belirli bir uyarıcının geçmiş yaşantısında tanımış olduğu uyarıcıların dışındaki bir uyarıcıyla karşılaşması bireyin dikkatinin üzerine çekmesini sağlar (Öztürk, 1999).

1.10.2. Dikkati Yönlendiren Birey İle İlgili Özellikler 1.10.2.1. Bireyin beklentileri:

Birey tarafından önemli olarak algılanan uyarıcılar, bireyin dikkatini üzerinde daha fazla yoğunlaştırmaktadır. Böylelikle bir bilgiyi öğrenme süreci durumunda birey neleri öğrenmesi gerektiğine öğrenme öncesi karar verir. Buna bağlı olarak öğrenilecek iş için nelerin önemli olduğu ve neleri öğrenilmesi gerektiği doğrultusunda beklentiler geliştirmektedir. Bireyin beklentileri geliştirmesinde yardımcı olan temel unsurlar her bir ünitenin başında açıklanan hedefler ve ünite sonlarında sorulan ve cevap verilmesi istenilen sorulardır. Doğrudan okuma yöntemiyle öğrenmeye çalışan bireylere karşın ilgili öğrenmeye başlamadan önce sorulara cevap vermek ve konudan haberdar olan, neleri öğrenmesi gerektiği beklentisine sahip olan bireylerin önemli noktalara dikkati yönlendirmesi ve gerekli davranışları kazanması, öğrenme için daha etkili olunmaktadır. Öğretmenin de dersin başında öğrencileri ilgili konuya veya çalışmaya hedeften haberdar etmesinin temel sebebi de öğrencilerin ders süresince neleri öğreneceği yönünde bir beklenti oluşturması ve dikkati yönelteceği önemli noktaları daha etkili bir

şekilde bulabilmesi için öğrencilere yardım etmek olarak bilinmektedir (Öztürk, 1999). Dikkati belirli bir konu üzerinde toplamadan, çalışmaya başlanması zaman kaybıdır. Bu tür bir çalışma anlayışı verimli olmamakla birlikte; öğrencide ders çalışmaya karşı genel bir isteksizlik, ilgisizlik, hoşnutsuzluk ve bıkkınlık duygusunun oluşmasına da sebep olmaktadır (MEB, 2016).

1.10.2.2. Bireyin geçmiş yaşantısı:

Ellisand ve Hunt (1993)'a göre, bireyde var olan zihinsel örüntüler, bireyin dış ortamdaki uyarıcıları seçtiği sırada dikkat etmesi için önemlidir. Birçok uyarıcı arasından daha önce bildiği özelliklere sahip uyarıcılar, bireyin dikkatini çekmektedir. Kalabalık bir ortamda daha önce tanınan bireyler, diğerlerine göre daha çok dikkati çekmektedirler (Akt. Öztürk, 1999).

1.10.2.3. Bireyin ilgisi:

Birey için ilgi duyulan konular daha fazla dikkat çekmektedir. Bina yapılarına dikkat edildiği zaman, sporcular spor yapılacak yerler onlar için önem arz etmektedir. Kitap okumakta olan bir birey dikkatini ilgilendiği konularda daha fazla yoğunlaştırmakta, gazete okumakta olan bir bireyin ilgisi ne tür yazılar üzerinde dikkatini yoğunlaştıracağı yönünde etkilidir (Öztürk, 1999). İlgi ve yetenek dikkati kuvvetlendirir. İlgi ve yeteneğin zayıf olması dikkati de zayıflatır ve azaltır (Arda, 1972).

1.10.2.4. Bireyin ihtiyaçları

Birey ihtiyaç duyduğu nesnelere karşı dikkatini daha çok yoğunlaştırır. Örneğin yemek yeme ihtiyacı olan bir birey yemek kokularını hemen fark eder. İnsanlar kendi ihtiyaçlarını karşılaması durumda genel bir uyarılmışlık hâline sahiptirler. Bu uyarılmışlık, ihtiyaçlarını karşılama yönünde bireyi yönlendirir. Belli bir konu üzerinde yapılan reklâmlar, genellikle bireyin ihtiyaçlarını göstermekte, kendi ürünlerine dikkat çekmeye çalışmakta ve bu durumdan oldukça başarılı olmaktadırlar. Öğrenme sürecinde bireyin dikkatini hangi nesne veya obje üzerinde yoğunlaştıracağı ve dikkatini daha uzun süre devam ettirebilmesini sağlamak için öğretmenin yapması gereken ilk yol öğrencinin o derste öğrenilecek bilgilere ihtiyacı olduğunu ve bu bilgiler istenilen nitelikte kazanıldığı durumda öğrencinin neler kazanabileceğini ona duyurabilmesidir.

(Öztürk, 1999). İlgilerin ve ihtiyaçların dikkat üzerinde etkisi olduğu gibi kaygının da etkisi vardır. Kaygı, uyaranları arttırarak tehdit etmektedir. Reaksiyonu hızı arttıkça potansiyel olarak negatif etkilemektedir (Furley ve ark., 2017).