Halk anlatı geleneğinin en büyük kuralı dikkati başkahraman üzerine toplamadır. Anlatıda tarihî olaylar anlatılıyorsa dikkat kahraman üzerinde toplanır. Sage, başkahramanın hikâyesi ile başlar ve bütün dış görünüşüyle o en önemli karakterdir (Çobanoğlu, 2017: 138) Bu kural Battal Gazi filmlerinde çok açık bir şekilde göze çarpmaktadır.
Battal Gazi Destanı’nda her olay biriminde Battal Gazi görünüşüyle, konuşmasıyla, kılıç kullanmasıyla, karizmatik duruşuyla dikkatleri üzerinde toplar. Birinci olay biriminde daha çocukken bile Battal Gazi dikkatleri üzerine çekmiş ve bu özelliği filmin sonuna kadar devam etmiştir. Prenses Elenora ilk görüşte Battal’a âşık olmuştur. Hammer Usta, Battal’ın ilk vuruşmasını seyrettiği anda Battal’ın ne kadar yiğit bir savaşçı olduğunu söylemiştir.
Battal Gazi'nin İntikamı’nda bütün sahnelerde her zaman Battal Gazi ön plandadır. Filmin başında Müslümanlar bir şölen yaparlar. Şölene Battal Gazi gelir ve her şey durur, herkes Battal Gazi’ye hürmet gösterir. Filmde Andre ve adamlarıyla yapılan bütün savaşlarda Battal Gazi en güçlü ve en gözüpek kahramandır. Filmin en kötü iki kişisi olan Andre ve Peter’i Battal Gazi öldürür. Battal Gazi, filmdeki en zorlu engelleri aşan kişidir. Battal Gazi, fiziki yönden de filmin en dikkat çekici kişisidir. Prenses Anjela bir görüşte Battal’a âşık olmuştur.
Battal Gazi Geliyor filminde Battal Gazi’nin oğlu Seyyit Battal, babasının da önüne geçer. Zekâsı, çevikliği, yiğitliği, gücü, cesareti ve silahşorluğu ile olayların merkezinde yer alır. Hiçbir olay, hiçbir kişi ya da hiçbir kötü durum Seyyit Battal’ı durduramaz. Gözleri kör olduğu hâlde ok ile dört zehirli yılanı bile öldürür. Omzuyla kale duvarlarını yıkar. Bütün bir kaleyi kılıçtan geçirir. Çok fazla yara alır ama gücünden bir şey kaybetmez.
Battal Gazi'nin Oğlu filmi başkahraman olan Battal Gazi’nin oğlunun bir bebek olarak Antuan’dan kaçırılması ile başlar. Antuan’ın oğlunu Fatma Kadın kaçırır ve Antuan’ın karısı nehir kıyısında bulduğu Battal Gazi’nin oğlu olan bebeği, kaçırılan bebeğin yerine koyar. Çocuk yaşta Battal Gazi’nin oğlu duruşu ve tavırları ile dikkatleri üzerine çeker. Hristiyanlığı hiç sevmez.
Antuan’ın zulmüne baş eğmez. Battal Gazi’nin oğlu büyür ve yine bütün
dikkatleri üzerine çeker. Antuan’ın kızı İren, Battal’ın oğluna hayrandır.
Hristiyanlar tarafından esir alınan ve zulmedilen Kara Gülle’yi kurtarır.
Antuan buna çok kızar ama o asla boyun eğmez. Zindana atılır ve zindanda idam edilecek olan Türkleri kurtarır. Büyücü, Battal’ın oğlunu açığa çıkarır.
Antuan, onu öldürmek ister ama o kaçar ve Battal Gazi’nin kılıcını saplı olduğu yerden çıkarır, Türklerin lideri olur. İren’i Kaptan Markos’un elinden kurtarır ve onunla evlenir. Antuan’ın kalesindeki tüm askerleri kılıçtan geçirir ve Antuan’ı öldürür. Filmde Battal Gazi’nin oğlu yakışıklılığı, karizması, yiğitliği, cesareti, mertliği ve silahşorluğu ile daima dikkatleri üzerine çekmektedir.
Battal Gazi filmlerinin merkezinde ya Battal Gazi ya da oğlu yer alır.
Her durumda ve her yerde Battal Gazi ya da oğlu gücü, duruşu, yiğitliği, mertliği, cesareti, yakışıklılığı, bakışları ve konuşmasıyla öne çıkar. Filmler Battal Gazi’nin veya oğlunun hikâyesi ile başlar ve bütün olaylar bunun üzerine gelişir. Olayların gelişimi sırasında Battal Gazi ya da oğlu her türlü güç durumun üstesinden gelir, hiçbir engel onları durduramaz. Mazlumlara yardım ederler, kötüleri cezalandırırlar. Filmlerin en güzel kadınları Battal Gazi’ye ya da oğluna âşık olur.
Sonuç
Axel Olrik’in Epik Yasaları, halk anlatılarında belirli temel yapıların olduğunu ortaya çıkarır. Bu yasalar araştırmacılar tarafından farklı türlere uygulanmıştır. Bu çalışmada da Axel Olrik’in Epik Yasaları Cüneyt Arkın’ın başrolünü oynadığı Battal Gazi Destanı, Battal Gazi’nin İntikamı, Battal Gazi Geliyor, Battal Gazi’nin Oğlu filmlerine uygulanmıştır. İncelenen filmlerin Giriş ve Bitiriş Kuralı’na uyduğu görülmüştür. Filmlerin hepsinde durak noktaları durgunluktan coşkunluğa doğru giderek başlar, bir felaket olayı yaşanır ve ardından olaylar coşkunluktan durgunluğa giderek sona erer.
Filmlerin, Olric’in epik yasalarından Yineleme Kuralını da taşıdığı görülmektedir. Olric’in halk anlatılarının detaylara inmekten yoksun olduğu, bu yüzden bir durumun önemini göstermek için tekrara başvurduğu yönündeki tespiti, Battal Gazi filmleri için de geçerlidir. Battal Gazi filmlerinde A. Olrik’in Üçleme Kuralı’nın bulunduğu görülmüştür. Filmlerde benzer sahneler, benzer ifadeler üç kez yinelenmiştir. Kişiler üçlü gruplar hâlinde kümelenmiştir. Battal Gazi filmlerinde Bir Sahnede İki Kuralı filmin
olay örgüsü içinde ortaya çıkmaktadır. Battal Gazi filmlerinde olay birimlerinde genelde birbirine zıt karakterli iki kişi ortaya çıkar ve aralarında bir çatışma olur. Bu iki kişiden birisi ya Battal Gazi’dir ya da Battal Gazi’nin oğludur. Bunların karşısına çıkan zıt karakterli kişiler ise Türklerin düşmanı olan Hristiyanlardır. İncelenen Battal Gazi filmlerinde iyi ile kötünün, mertlik ile namertliğin, doğruluk ile hilekârlığın çatışması vardır ve bu durum Zıtlık Kuralı’nı ortaya çıkarmaktadır. Battal Gazi iyiliği, doğruluğu, mertliği, yiğitliği ve cesareti temsil ederken her zaman karşısına kötü, namert, düzenbaz, korkak, hilekâr, zorba kişiler çıkmaktadır. İncelenen Battal Gazi filmlerinde aynı karakter özelliklerine sahip kişiler vardır. Bu kişilerin bir kısmı iyiliksever, mert, cesur kişilerken bir kısmı da kötü, zorba, gaddar ve namert kişileridir. Bu kişilerin özelliklerinden dolayı filmler İkizler Kuralı’nın etkisindedir. Battal Gazi filmlerinde İlk ve Son Durumun Önemi Kuralı vardır. Bütün filmlerde filmin başında filmin temasını ortaya çıkaracak, çatışmaları doğuracak olay verilir ve bu doğrultuda Battal Gazi ya da Battal Gazi’nin oğlu ortaya çıkar ve bunlar filmin en önemli kişisi olur.
Olaylar gelişir ve filmin sonunda Battal Gazi ya da oğlu kötüleri cezalandırır.
Bütün Battal Gazi filmlerinde anlatı tek bir çizgi üzerinde ilerler. Filmler, Türk düşmanlarının, zalim kişilerin, zorbaların kötülükleriyle başlar, Battal Gazi ya da oğlu bu düşmanlarla mücadele etmeye başlar ve Battal Gazi’nin ya da oğlunun bu düşmanları yok etmesiyle sona erer. Olaylar karmaşadan uzak, tek bir çizgi şeklinde ilerler. Dolayısıyla Olric’in Anlatımda Tek Çizgililik Kuralı’na bütün filmlerin uyduğu görülür. Filmlerdeki kalıplaştırmalar, benzer insanların, benzer yanlarına vurgu yaparak aynı düşünüş/duyuş tarzlarına estetik bir değer kazandırır. Filmlerin Kalıplaşma Kuralı’na uyduğu görülmüştür. Battal Gazi filmlerinde Büyük Tablo Sahnesi Kuralı filmlerin sonunda ortaya çıkar. Bu sahnelerde Battal Gazi, Battal Gazi’nin oğlu ve onlara yardım eden iyi insanlarla onların karşısında yer alan kötü insanlar bir araya gelir. Battal Gazi filmlerinde, her filmin kendi içerisinde bir anlatı mantığı vardır, bu yönleriyle filmler Anlatı Mantığı Kuralı’na uyar. Türklerle Hristiyanların mücadelesi teması etrafında gelişen olaylar filmlerin bütün unsurlarını etkiler. Bu mücadele sırasında Battal Gazi ve Battal Gazi’nin oğlu insanüstü bir güç ve çaba gösterir. Bu güç ve çaba olay örgüsünün iç tutarlılığı çerçevesinde, dış dünyanın gerçekliğine uymasa da, filmin içinde tutarlıdır. Battal Gazi filmlerinde Olay Örgüsünde Entrika birliği Kuralı da vardır. Filmlerde Türklerle Hristiyanlar arasında çok kanlı
bir mücadele vardır. Bütün kişiler, durumlar ve olaylar bunun etrafında kümelenir. Kişilerin hâl ve hareketleri buna göredir, olaylar bu duruma göre gelişir, ortaya çıkan olumlu ya da olumsuz durumlar bu mücadeleye göre şekillenir. Filmlerin başında verilen olayların, filmin sonuna dek sürecek tüm olayların hem habercisi hem sebebi niteliğinde olması filmlerde Epik Birlik Kuralı’nı ortaya çıkarmaktadır. Battal Gazi filmlerinde yer alan kötü kişilerin işlevi Battal Gazi ya da oğlunun iyi ve güçlü yönlerini ortaya çıkarmaktır.
Battal Gazi ya da oğlu çok zor şartlar altında mücadele etmek zorunda kalırlar ama yine her zaman mücadeleyi kazanırlar. Filmde yer alan unsurlar Battal Gazi ya da oğlunun kötülerle mücadelesini, ne kadar iyi ve güçlü olduklarını ortaya çıkarmak için bir araya gelir ve bu sayede İdeal Epik Birlik Kuralı ortaya çıkar. Battal Gazi filmlerinde halk anlatı geleneğinin en büyük kuralı Dikkati Başkahraman Üzerine Toplama açık bir şekilde vardır. Battal Gazi filmlerinin merkezinde ya Battal Gazi ya da oğlu yer alır. Her durumda ve her yerde Battal Gazi ya da oğlu gücü, duruşu, yiğitliği, mertliği, cesareti, yakışıklılığı, bakışları ve konuşmasıyla öne çıkar. Filmler Battal Gazi’nin veya oğlunun hikâyesi ile başlar ve bütün olaylar bunun üzerine gelişir.
Olayların gelişimi sırasında Battal Gazi ya da oğlu her türlü güç durumun üstesinden gelir, hiçbir engel onları durduramaz. Mazlumlara yardım ederler, kötüleri cezalandırırlar. Filmlerin en güzel kadınları Battal Gazi’ye ya da oğluna âşık olur. Bu sonuçlardan hareketle geleneğin âşığının anlatımının başından itibaren uyduğu epik kuralların sözlü anlatımın devamı olan Türk filmlerinden Battal Gazi filmlerinde de varlığını sürdürdüğü tespit edilmiştir.
KAYNAKÇA
ADIGÜZEL, S. (1999). Başkurt Destanı Akbuzat’ın Epik Kurallara Göre İncelenmesi. Millî Folklor, S. 44, 24-34.
AKYÜZ, Ç. (2012). Haldun Taner’in ‘Keşanlı Ali Destanı’ ve Axel Olrik’in Epik Yasaları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 8, 1-11.
ÇELİK, M. A. (2015). Türk Kimliğinin İnşasında Türk Sinemasının Rolü-Tarihî Filmler ve Cüneyt Arkın Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇİFTÇİ, F. (2013). Axel Olrik’in Epik Yasaları Işığında Oğuz Kağan Destanı’na Bir Bakış.
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 8/4, 515-524.
ÇOBANOĞLU, Ö. (1999). Sözlü Kültürden Yazılı Kültür Ortamına Geçiş Bağlamında Erken Dönem Osmanlı Tarihlerinden Aşıkpaşazâde'nin Epik Karakteri Uzerine Tespitler, Hacettepe Üniveristesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.16, 65-82.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
ÇOBANOĞLU, Ö. (2017). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara:
Akçağ Yayınları.
ERDOĞAN, M. (2010). Yazma Kültürüne Ait Bir Metne Epik Yasaların Uygulanması Denemesi.
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 5/3, 1198-1217.
GÜL, İ. (2009) Sözlü Anlatılardan Türk Filmlerine Süreklilik Dinamikleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
GÜLERER, S. (2020). Hacı Bektaş-ı Velî’nin Manzûm Vilâyetnâmesinin Epik Yasalara Göre Yapısı.
Sosyal Bilimler Dergisi, S. 46, 233-263.
GÜLMEN, N. (2008). Axel Olric’in Epik Yasaları Işığında ‘Salur Kazanun Evi Yagmalandugı Boyu Beyan Eder’ İsimli Hikâyenin Okunması. Millî Folklor, S. 79, 14-20.
ONG, J. WALTER (2014). Sözlü ve Yazılı Kültür. (Çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis.
ÖZCAN, T. (1996). Oğuz Kağan Destanı’nın Halk Anlatılarının Epik Kuralları Bakımından İncelenmesi. Millî Folklor, S. 31-32, 95-97.
ÖZDEMİR, N. (2012). Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker.
ÖZÖN, NİJAT (1968). Türk Sineması Kronolojisi (1895-1966). Ankara: Bilgi Yay.
TUNCEL, U. (2013). Axel Olrik’in Halk Anlatılarının Epik Yasaları Bağlamında ‘Ağalık’ Adlı Karagöz Oyunu Çözümlemesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S. 48, 203-240.
YILDIZ, M.C. (2002). Türk Kültür Tarihinde Kahve ve Kahvehane. Türkler Ansiklopedisi. C. 10, 1189-1198.
YILMAZ, M. (1999). Manas Destanı’nın Epik Kurallara Göre İncelenmesi (Sagınbay Orozbakov Varyantı, C.1). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
YILMAZ, M. (2001). Mem û Zîn’de Epik Kurallar. Folklor/Edebiyat, S. 55, 185-201.
YILMAZ, M. (2009). Hamdi’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevisi’nin Epik Karakterinin
Değerlendirilmesi Üzerine Bazı Tespitler. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 4/8, 2444-2461.
ZARİÇ, M. (2007). Kirdeci Ali Kesikbaş Destanı’nın Metin Merkezli Temel Halkbilimi Kuramları Açısından İncelenmesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 22, 199-216.
ZARİÇ, M. (2012). Axel Olrik’in Epik Yasaları ve Lord Raglan’ın Kahraman Kalıbı Açısından Ağrıdağı Efsanesi Romanı. International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 7/4, 3337-3349.