AB’deki dijital bankacılık uygulamaların gelişmesi ülkelerde benzer nitelikteki uygulamaların yaygınlaşmasını sağlamıştır (Arnaboldi ve Claeys, 2008). Örneğin Norveç’te 1987 yılında %10 olan elektronik ödeme oranı 1996 yılı itibarıyla %40 seviyesine kadar çıkmıştır (Humphrey vd., 2001:223).
Ayrıca 1990’dan sonra AB’de bankacılık sektöründe konsolidasyon çalışmaları devam etmektedir. Bu sebeplerle AB içerisinde ortak bazı düzenlemelerin yapılması daha uygun olmuştur. Bu kısımda öncelikle bu düzenlemeler ele alınmakta, ardından dijital bankacılığın mevcut durumu incelenmektedir.
2.2.1. AB’de Dijital Bankacılığa İlişkin Düzenlemeler
AB finansal sistemi iki grupta ele alınabilir. AB’ye ilk 15 üye ülkeden oluşan grubun bankacılık sistemi, piyasa ekonomisiyle uyumlu, uluslararası standartlar için hedef olarak alınan gelişmiş bir bankacılık sistemine sahiptir. Sektörde aracılık hizmetleri geliştiği gibi denetim ve gözetim standartları yüksektir. Bu ülkelerde bankaların operasyonel maliyetleri düşüktür, aktif kaliteleri iyidir ve aktif yönetim teknikleri ve risk yönetim teknikleri açısından gelişmiş ürünler kullanmaktadır (Selvi, 2010:70).
Diğer taraftan ikinci grubu oluşturan ve AB’ye sonradan üye olan 12 ülkenin bankacılık sistemlerini; genel anlamda piyasa ekonomisiyle uyum gösterme konusunda çaba harcayan, ancak henüz tümüyle piyasa şartlarına uyum gösterememiş bir sistem olarak tanımlanabilir. Bankacılıkta operasyon maliyetleri diğer grup AB üyesi ülkelere göre daha yüksektir. Aktif yönetim teknikleri ve risk yönetim teknikleri ilk 15 AB üyesi ülkenin bankacılık sistemlerine göre daha geridir (Selvi, 2010:71).
Basel Bankacılık Denetim Komitesi’nin elektronik bankacılık konusunda yayımladığı üç ayrı doküman bulunmaktadır. Bunlardan ilki olan “Elektronik Bankacılık ve
Elektronik Para Faaliyetleri İçin Risk Yönetimi” konulu doküman, 20 Mart 1998 tarihinde yayımlanmıştır. Komite tarafından oluşturulan Elektronik Bankacılık Grubu tarafından hazırlanan “Elektronik Bankacılığa İlişkin Risk Yönetimi İlkeleri” ve “Sınır Ötesi Bankacılık Faaliyetlerinin Yönetimi ve Denetimi” konulu iki ayrı doküman ise 17 Temmuz 2003 tarihinde yayımlanmıştır. Her üç dokümanda da, elektronik bankacılık faaliyetlerinin, “Elektronik kanallar vasıtasıyla bireysel ve küçük değer bankacılık ürünlerinin ve hizmetlerinin sağlanması” çerçevesinde tanımlandığı, büyük değer elektronik ödemeler ve elektronik olarak sunulan diğer kurumsal bankacılık hizmetlerinin, elektronik bankacılık kapsamı içerisinde değerlendirilmediği hususuna yer verildiği görülmektedir (Buğdaycı, 2007).
Lizbon hedefleri bağlamında AB’de yaratılmak istenen bilim toplumunun temel taşlarından birisi de elektronik bankacılığın yaygınlaştırılması olarak belirlenmiştir (Onay ve Helvacıoğlu, 2007). Bu bağlamda Avrupa Konseyi tarafından 2000 yılında kabul edilen e-Avrupa 2002 eylem planında internetin ucuzlaması, güvenlik, erişilebilirlik gibi konulara öncelik verilmiştir. Benzer şekilde i2010 adıyla kabul edilen Avrupa Bilgi Toplumu strateji belgesi de internet bankacılığı dahil elektronik uygulamaların artırılmasını gündeme almıştır.
8 Haziran 2000 tarihinde kabul edilen 2000/31/EC Direktifi elektronik işlemleri düzenlemiş ve üç ila altıncı maddeleri finansal hizmetlere ayrılmıştır. Esasen AB üye devletler arasında sınırları kaldıran direktif 89/646/EEC sayılı İkinci Bankacılık Direktifidir. Bu direktifle ev sahibi ülkede faaliyet gösteren bir banka üye devletlerde izin almadan şube açabildiği gibi elektronik ortamda işlem yapma hakkına da sahip olmuştur (Dermine, 2002:5). Ayrıca EC 2560/2001 düzenlemesiyle işlem maliyetleri arasındaki fark sıfırlanmıştır. Sonuç olarak, internet bankacılığı özellikle yabancı bankalar tarafından şube kurulum masraflarını ortadan kaldırdığı için tercih edilmektedir (Onay ve Helvacıoğlu, 2007).
2.2.2. AB’de Dijital Bankacılığın Mevcut Durumu
AB’deki en gelişmiş internet tabanlı hizmetlerin başında bireysel bankacılık işlemleri gelmektedir (Centeno, 2004:294). Avrupa genelinde yapılan bir araştırma sonucunda internet bankacılığı en çok kullanılan internet uygulamaları içerisinde altıncı sırada yer
almıştır. Benzer şekilde, Daniel (1999) tarafından İngiltere ve İrlanda’da yürütülen bir çalışma sonucunda orta ve büyük ölçekli bankaların tamamının dijital bankacılık hizmeti sunduğu ortaya çıkmıştır. Centeno (2004) de AB çapında benzer bir tablonun söz konusu olduğunu aktarmaktadır. Nitekim 2012 yılında yapılan bir araştırmada AB-27 ülkelerinde çevrimiçi bankacılık hizmetini kullananların oranı ortalama %48 olarak tespit edilmiştir. AB üyesi ülkelerden bazıları için 2016 yılı mobil bankacılık kullanım oranları Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. 2016 Yılı AB Ülkeleri Mobil Bankacılık Kullanım Oranları
Ülkeler Toplam Nüfus (Milyon) Aktif internet kullanıcısı (Milyon) İnternet kullanıcılarının nüfusa oranı Mobil bankacılık kullananların nüfusa oranı Fransa 64,23 55,43 %86,3 %23 Almanya 80,69 71,73 %88,9 %20 İtalya 59,80 37,67 303 %63 Polonya 38,60 25,71 %66,6 %28 İspanya 46,09 35,71 %77,5 %33 İngiltere 64,91 59,47 %91,6 %32 Kaynak: Wearesocial, 2016.
İngiltere’de dijital bankacılık uygulamasını ne büyük bir banka ne de yenilikçi yanıyla öne çıkan bir banka başlatmıştır (Daniel, 1999:73). İngiltere’deki dijital bankacılığın ilk uygulaması 1980’lerin başlarında Nottingham Building Society ve Bank of Scottland tarafından “homelink” adı ile sağlanan hizmet olmuştur (Tait ve Davis, 1989). İlk uygulamanın kabul görmediği ve bu sebeple devam etmediği görülmektedir. 1990’lardan sonra dijital bankacılıkta yeniden bir canlanma olmuş ve tüm finansal sektör yeniden ilgi duymuştur (Daniel, 1999:73).
Küçük ölçekli bankaların böyle bir hizmetinin olmamasının temel nedenlerinin para transfer hizmetleri olmayışı ve sınırlı müşteriye sunulacak hizmetin maliyetli olması olarak ifade edilmiştir (Daniel, 1999). Orta ölçekli bankaların daha küçük veya büyük ölçeklilere kıyasla daha esnek yapıda olmaları ve inovasyona daha eğilimli olmaları dijital bankacılıkta lider olmalarını sağlamaktadır (Centeno, 2004:298). Diğer taraftan Kurnia ve diğerleri (2010) büyük ölçekli bankaların yenilikçi uygulamaları hayata geçirmek için finansal ve beşeri açıdan kaynak ihtiyacını daha rahat karşılayabileceğini vurgulamaktadır.
Finansal istikrarsızlığın olduğu ve finansal hizmetlerin daha az gelişmiş olduğu AB üyesi devletlerde de alternatif hizmet dağıtım kanalları finans sektörü için bir zorunluluk olarak görülmektedir (Centeno, 2004:298).
AB’de bankaların konvansiyonel bankacılık hizmetlerinin yanında dijital hizmetleri verdiği ya da markalarını kullanarak ayrı tüzel kişilik oluşturarak sadece dijital bankacılık yaptıkları görülmektedir. Ancak, dijital bankacılık uygulamaları ağırlıkla telefon bankacılığı ve finansal danışmanlık hizmetleriyle karma bir yapı içerisinde sunulmaktadır. Finlandiya, İngiltere, İtalya ve İspanya bankaları örnekleminde yapılan bir araştırmada dijital bankalarla elektronik hizmet sunan konvansiyonel bankaların performansları açısından anlamlı farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Aynı çalışmada İspanyol ve Fin bankalarının performansı İtalyan ve İngiliz bankalarına nazaran daha yüksek bulunmuştur. AB’de yaşanan konsolidasyon sürecine rağmen fiziksel olarak şube sayısında artış görülmesi konvansiyonel bankacılık ile dijital bankacılığın ikame olmadığını, birbirini tamamladığını göstermektedir (Arnaboldi ve Claeys, 2008).
İnternetin kullanılması teknolojik altyapı isteyen bir husustur. AB ülkelerinin bu anlamda çok fazla ayrıştığı belirtilebilir. Örneğin, Ar-Ge harcamaları incelendiğinde Finlandiya’nın İngiltere’den biraz fazla, İtalya ve İspanya’dan çok fazla finansal kaynak ayırdığı anlaşılmaktadır. Güvenlik açısından internet kullanımı ele alındığında, gizlilik ihlali, yolsuzluk ihlallere rastlanmamaktadır. Yine de Finlandiya ve İspanya’da internet güvenliğinin sorunlu olduğu düşünüldüğünde internet kullanımı olumsuz etkilenmektedir (Arnaboldi ve Claeys, 2008). Genel olarak dijital bankacılığın Finlandiya ve diğer İskandinav ülkelerinde daha yaygın olarak kullanıldığı ifade edilebilir. Dijital bankacılığın benimsenmesi ve yaygınlaşması daha çok evden internet erişim kolaylığı, genişbant kullanım oranı ve Ar-Ge istihdam oranı gibi çevresel koşullardan kaynaklanmaktadır. İnternet bankacılığı, ağırlıklı olarak mevduat işlemlerinde ve alışveriş maksatlı kullanılmaktadır.