Osmanlı Devletinin İtilaf Devletleri karşısında acizliğinin ortaya çıkması ve Ankara’da M. Kemal Paşanın önderliğinde başlatılan kurtuluş hareketini yakından takip eden Araplar, Suriye deki Kuvay-ı Milliye aracılığıyla M. Kemal Paşa ile ilişki kurmuşlardır. Bu ilişki, Türk-Arap ilişkilerine ayrı bir ivme kazandırdı361. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından 1919 sonuna kadar gelişen olaylar, Arap bağımsızlık hareketinin öncülerindeki Türk aleyhtarı düşüncelerin, belirgin bir biçimde yumuşamasına neden oldu. Bu
357Ömer Osman Umar, “Hatay Meselesi ve Atatürk”, Askeri Tarih Bülteni, S. 48, (Şubat 2000), s. 72; Yusuf
Sarınay, “Atatürk’ün Hatay Politikası (1936–1938) I ”, AAMD, XII/34, (Mart 1999), s. 5; Mehmet Tekin, Hatay
Tarihi, Antakya,1993, s. 97.
358 Oktay Zaif, “İkinci Dünya Savaşı Öncesinde Türk Dış Politikasında Meydana gelen Siyasi Olaylar (1923–
1939)”, Altıncı Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, İkinci Dünya Harbi ve Türkiye (İstanbul, 20–22 Ekim
1997), Gnkur yay., Ankara, s. 387; Ömer Osman Umar, a.g.m., s. 72; Mehmet Tekin, a.g.e., s. 87.
359 Derviş Kılınçkaya, a.g.e., s. 169.
360 Hatay meselesi ve Atatürk, a.g.m., s. 72; Ergünöz Akçora, “ Hatay’ın Anavatan’a İlhakının Türk Dış
Politikasındaki Yeri ”, AAMD, XI/32, (Temmuz 1995), ss. 380–381.
yumuşamada Fransa’nın faaliyetleri ve uygulamaları etkili oldu. İngiliz kuvvetlerinin yerlerini Fransız’lara terk etmeye başlaması ile Suriye’deki Fransa hâkimiyetinin sağlanmasında önemli bir adım atılmış oluyordu.
Çukurova bölgesindeki İngiliz – Fransız siyasi nüfuz çekişmesi 15 Eylül 1919 tarihinde kendi aralarında yaptıkları “İngiliz – Fransız Mukavelesi” ile Fransa lehine çözülmüştür362.
Bölge, Fransızlar tarafından süratle işgal edilirken bu işgallerden dolayı Halep’te Fransız’lara karşı büyük bir ayaklanma çıkmış ve bu sırada halk, Osmanlı Devletine dualar ederek yürüyüşler düzenlemiştir363. Bu işgallere karşı Halep ve Suriye’nin diğer kesimlerinde de gösteriler düzenlenmiştir. İleride Suriye’nin tümünün işgal edileceğini anlayan Suriye’deki Arap Hükümeti ise Fransız’lara karşı koymak amacıyla hızlı bir şekilde asker sayısını artırdı. Emir Faysal da bu bölgelerin İngilizler tarafından kendilerine vaat edildiğini dile getirerek ve Fransız işgaline karşı çıkıyordu364.
Fransız birlikleri ile Fransızların desteklediği Ermeni çetelerine karşı silahlı çatışmalar 1919 Şubatından itibaren artmaya başladı. Türk çeteleri tarafından Fransız Garnizonlarına baskın düzenliyor Fransızlar Türk çeteleriyle mücadelelerinde zorlanmaya başlayınca sert tedbirler uygulamaya başlıyorlardı365.
Mustafa Kemal Paşa, Suriyeli Arapların Fransa’ya karşı yapacağı hareketlerin Türkiye’yi rahatlatacağı, hatta iki ayrı cephede sıkıntı yaşayan Fransa’nın bu sıkıntıdan kurtulmak için Türk Milli Mücadele Gruplarıyla anlaşma zeminleri arayacağı düşüncesindeydi. M. Kemal’in bu görüşlerinin doğruluğu George Picot’un Sivas’ta M. Kemal’e görüşme isteği ile ortaya çıkmıştı366.
362 Hurşit Tolon, a.g.e., s. 145.
363 Ömer Osman Umar, Osmanlı..., s. 23.
364 Süleyman Hatipoğlu, Türk-Fransız Mücadelesi (Orta Toros Geçitleri 1915-1921), AAM yay., Ankara,
2001, s. 39.
365 Tayfur Sökmen, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, TTK yay., Ankara, 1978, s. 34; Mehmet
Tekin, a.g.e., s. 103.
366 R. Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. 1, TTK. yay. Ankara, 1995, ss. 193-194, Derviş
Bu görüşme sonucunda, Fransızların Suriye dışında kalan ve halen işgalleri altında bulunan bölgelerde tutunamayacakları, Heyeti Temsiliye tarafından anlaşılmış ve Fransızlar açısından Türklerle bir anlaşma yapılmasının zorunluluğu doğmuştur.
Ankara Hükümeti tarafından Halep’e gönderilen Türk yetkililer, bölgedeki Arap aşiretleri ile görüşerek Türk-Arap işbirliğini arttırmak ve Fransızlara karşı ortak bir birlik oluşturmak amacıyla çalışmalar yapmışlardır. Karşılıklı ilişkiler neticesinde Fransız Askeri Garnizonlarına karşı saldırılar yapılmaya başlanmıştır367.
İşgallerle birlikte Suriye Türkleri kendi aralarında teşkilatlanarak Müdafa-i Hukuk Cemiyetleri kurarak, şubeler açmışlardı368. Bunlardan en önemlisi diğer teşkilatları yönlendiren Halep Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Şubesi olmuştur369.
Fransa’nın Suriye’nin tamamını işgal etme tavrından dolayı Suriyeli yetkililer, Türkiye’deki Milli Mücadeleciler ile işbirliğine girerek İngiliz ve Fransız’ların Suriye ile ilgili planlarına engel olmaya çalışmışlardır. Faysal taraftarı ve Arap’lar, Türk’lerle Arap’ların bir kez daha birbirlerine destek olarak Fransız’ların Suriye’de egemen olmak isteklerini engellemek gerektiğini dile getirmişlerdir370.
Savaş sonunda İngiliz’lerle Fransız’ların gerçek yüzlerini gören Arap bağımsızlık liderleri, halk ve Arap Hükümeti yardım ve işbirliği amacıyla Türklere yaklaşmıştı. Türklerle işbirliği yanlısı olan Suriyelilerin yanı sıra Emir Faysal da Türklerle anlaşmak ve Fransız’lara karşı ortak bir işbirliği yapmak amacıyla Mustafa Kemal Paşa ile temas kurmuştur371. Türk Kuvay-ı Milliyecilerle, Arap’lar arasındaki görüşmeler neticesinde belli şartlarda uzlaşma sağlanarak, görüşmeler sonucunda 02 Temmuz 1920 tarihinde ittifak şartlarını belirleyen kararlar alınmıştır372.
Ankara Hükümeti tarafından Fransız’lara karşı ortak bir birlik oluşturmak için, bölgedeki Arap aşiretleri ile Türk yetkililerinin görüşmesi neticesinde bölgede Fransız
367 Ömer Osman Umar,Osmanlı..., ss. 441-442.
368 Türk İstiklal Harbinde Güney Cephesi, IV, Gnkur yay., Ankara, 1966, s. 21. 369 Ömer Osman Umar, Osmanlı..., s. 49.
370 Ergünöz Akçora, “ Hatay’ın Anavatan’a İlhakının Türk Dış Politikasındaki Yeri ”, XII/35, AAM yay., s.
384.
371 Ömer Osman Umar, Türkiye-Suriye…, s. 23. 372 A.g.e., ss. 54-55.
garnizonlarına karşı saldırdılar yapılmaya başlanmasıyla, bölgedeki Türkler lehine propaganda artmıştır. Fransız’ların Urfa, Kilis ve Antep’teki ordularına ek güç ve savaş gereçleri sevk etmek için Suriye demiryollarından yararlanmaları Faysal yönetimince engelleniyordu373.
Bu gelişmelere karşı Halep’te bulunan Faysal, Fransız istilasına karşı koymak maksadı ile ilk defa çeteler teşkil edilmesine ve halkın silahlanmasına çalışmıştı. Bölgede Türk Ocağı mensubu bazı kişiler Ahmet Türkmen idaresinde “Müdafaa-i Hukuk Cemiyetini” kurmuşlar, Anadolu’daki Kuvay-ı Milliye teşkilatı ile irtibat sağlanması için karar almışlardı374.
1919 yılının sonlarından itibaren Suriye’deki Fransız garnizonlarına karşı başlatılan yoğun saldırılar üzerine, Suriye Yüksek Komiserliğine atanan General Gouraud, durumu kontrol altına almak için sert tedbirler uygulamıştır.
Fransız’lar, Suriye sınırında Türkler ve Araplarca sıkıştırılmaları sonucunda Fırat’tan Trablus’a doğru ilerleyememişlerdi. Bu da Fransız’ların askeri saldırılar dışında başka politikalar izlemelerine neden olmuştu. Bu politikalar içerisinde Arap aşiretlerini kendi tarafına çekme çalışmaları başlatmış, bunda da belli ölçüde başarılı olmuşlardır375.
Türkiye ise, Suriye’nin çeşitli şehirlerinde Fransız işgallerine karşı yardım çağrısı yapmıştır. Suriyelilere yapılan bu çağrılarda yardımlaşmanın zorunluluğu ve mücadeleyi birlikte yürütmenin önemi vurgulanarak, hazırlanan bildiriler tüm bölgeye dağıtılmıştır376.