Devlet Erkânı

Bahsi geçen Vâlide Sultan’ın Pertevniyal Sultan olması ihtimal dâhilindedir. II. Mahmud’un ikinci hanımı olup, oğlu Abdülaziz’in tahta çıkmasıyla Valide Sultan ünvanını almıştır. 1876’ya kadar Valide Sultan olarak kalmıştır. Birçok çocuk yetiştirip ev bark sahibi yapmıştır. Aksaray’da Valide Camii, mektep, türbe ve sebilini yaptırmak için özel bir ihtimam göstermiş, Ebubekir Çelebi Türbesine vakıflar yaptırmış, Beşiktaş’taki Yahya Efendi türbesini tamir ettirmiş, pek çok sebil ve çeşme inşa ettirmiştir.96 Masrafları kendinden karşılanmak üzere 1864 senesinde bir gemi inşâ havuzu yaptırmış ve ilk Osmanlı zırhlısı bu tezgâhta ortaya çıkmıştır. Bunların yanında çok hayırsever olduğu bilinen Valide Sultan’ın, zorda kalan kimselere yardımcı olduğu, borç yüzünden hapiste olanların borçlarını ödeyerek kurtardığı, hatta yeri geldiğinde devlete maaşların ödenmesi konsunda bağışta bulunduğu, 1865’de Hocapaşa’da çıkan büyük yangında felâketzedelere, 1874 yılında kuraklık ve kıtlıkla mücadele eden halka nakdi olarak yardım ettiği kayıt altına alınmıştır. 1884’te vefat etmiş ve Aksaray’daki türbesine defnedilmiştir.97

2. Veysî Paşa98

Veysî Paşa, askerlikten yetişmiş, 1270’de (1853/54) feriklik (korgeneral) rütbesiyle Bağdad Ordusu’nun başına geçmiş, 1274’de (1857/58) vefat etmiştir.99

93 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, IV, 1266.

94 KB. 11/13.

95 K.31/1, KB. 9/11, K. 178/5.

96 M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1980, s.124-125.

97 Ali Akyıldız, “Pertevniyal Valide Sultan”, DİA, 239-240.

24

2. Laz Ahmed Paşa100

Ahmed Paşa, İbrail nâzırlığı (içişleri bakanlığı) yaptığı için “Nâzır-Ahmed Ağa/Paşa”, Trabzonlu olması sebebiyle de “Laz Ahmed Paşa” olarak anılmıştır.101 1226/1811 yılında orduya gönderilmiş mîrahûr pâyesi verilmiş, Edirne’ye gitmiştir. Sonrasında Yusuf Ziyaeddin Paşa’nın sadrazamlıktan azledilmesi üzerine sadrazamlığa getirilmiş ve aynı yıl yaklaşık beş ay görev yapmasının ardından azledilmiştir.102 Bursa’da emekliliğe ayrılmış ve Bursa’da bulunduğu süre içinde Emir Sultan Türbesi’ni tekrar inşa ve ihya etmiştir. 1229’da Anadolu, peşi sıra Haleb ve Erzurum valiliği yapmış Laz Ahmed Paşa cesur, sabırlı ve saf bir zât olarak tarif edilmiştir.103

3. Hamdî Paşa (Seyyid)104

Askerlikte yükselerek Dâr-ı Şurâ üyesi olmuş, 1279/1863 yılında Arabistan ordu kumandanı olmuş, 1286/1869 senesinde vefat etmiştir.105

4. İshak Efendi (Hoca)106

Dârülmaârif Rüşdiye Mektebi muallimi ve Meclis-i Maarif üyesi olduktan sonra molla ve Mekke mollası olmuş, evkaf müfettişi olarak çalışmıştır. Harputlu olan İshak Paşa, 1309/1892 senesinde yaşı doksanı geçmişken vefat etmiş, Fatih’e defnedilmiştir.107

İncil’in elde bulunan nüshalarının tahrifine dair Şemsü’l-Hakika, Ziyâü’l-Kulûb adlı eserlerini kaleme almıştır. Zübde-i İlm-i Kelâm, Es’ile ve Evcibe-i Hikemiyye,

Miftâhu’l-Uyûn, Kâşifü’l-Esrâr Dâfi’ü’l-Eşrâr telif ettiği diğer eserlerdir. Ayrıca İbn-i

Sinâ’nın Şifâ’sını İstişfâ fî Tercemeti’ş-Şifâ adıyla tercüme etmiştir.108

99 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, V, 1664.

100 KAS. 3./18.

101 İsmail Hâmi Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971, s. 71.

102 Ömer Mahir Alper, “Ahmed Paşa (Laz)”, Yaşamları veYapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, yayın

yönetmeni Ekrem Çakıroğlu, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat yay., 1999, I, 150; Mehmet Akif Bal,

Osmanlı’dan Günümüze Trabzonlu Simalar ve Aileler, İstanbul: Bayrak Matbaası, 2009, s. 34 103 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, I, 201.

104 K. 6./1,2.

105 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, II, 594.

106 K. 192/1, KAS. 3/52.

107 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, III, 805.

25

5. Nâfiz Paşa

Mudurnulu olan Nâfiz Paşa, 1252/1836 yılında İstanbul’a gelip Mekteb-i Harbiye’ye girip ordunun çeşitli kademelerinde görev almıştır. Kars muharebelerine dâhil olmuş, binbaşı ve kayamakamlık görevlerinde, barış sonrası tekrar orduya girip farklı pozisyonlarda bulunmuştur. Vakur, gayretli bir kişi olarak tarif edilen Nâfiz Paşa 1312/1894 senesinde vefat etmiş, Fatih Türbesi bahçesine defnedilmiştir.109

6. Şeyh Hüsam

Menâkıbnâme’de meşhur Şeyh Hüsam olarak geçen ismin, Eyüp Camii’nde vaaz verip tefsir dersleri yapan Hüsâmeddin Efendi olması ihtimal dâhilindedir. Hüsâmeddin Efendi hacca gitmiş döndükten sonra 1285 (1868/69) senesinde vefat edip özel türbeye defnedilmiştir.110

7. Şekib Paşa

Şekib Mehmed Paşa, divân-ı hümâyun kalemi halifelerinden biri olmuş sonrasında Petersburg serkâtibi, hâriciye müsteşarlığı, Londra sefîri, meclis-i vâlâ azası, Viyana sefiri ve benzeri pekçok görevde bulunmuştur. Akıllı, dirayetli, kâtip, hattat, iffetli bir zât olarak nitelenen Şekib Paşa 1271/1854 senesinde vefat etmiş, Eyüp’de Bostan İskelesi’ne defnedilmiştir.111

8. Yakub Paşa (Kara Osmanzâde)

Kapıcıbaşı ve lağımcıbaşı olan Yakub Paşa, sonrasında Siroz mütesellimi görevinde bulunmuş, akabinde vezirlik verilmiş, Preveze muhafızı ve Aydın valisi olup ayrılmış, sırasıyla Edirne, Rumeli, Aydın ve Selânik valiliği yapmış, Selânik valiliğinde iken azledilmiştir. İstanbul’da Dülgerzâde Câmii’ni yaptıran Yakub Paşa son olarak Kudüs valilisi olarak görev almış, 1271/1854 senesinde vefat etmiştir.112

109 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, IV, 1222.

110 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, III, 687.

111 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, V, 1575.

26

9. Hüsnî Paşa113

Hüsnî Paşa, 1242 (1826/27) yılında askere girmiş ve süvâri zâbitliğinden livâlığa kadar yükselmiştir. Vefat tarihi net olmamakla birlikte 1288/1871 senesinden sonraya denk geldiği belirtilmiştir.114

10. Tâhir Paşa (Çengeloğlu)

Aslen Karadenizli olan Çengeloğlu Tâhir Paşa, tophane ferikliğinden vezirlik pâyesiyle kaptan-ı deryâ olmuş, Osmanlı tarihinin en büyük kaptanlarından biri kabul edilmiştir. Paşa, gençliğinde Cezâyir ocağına intisap ettikten sonra İstanbul’a gelip tersâne hizmetlerinde bulunmuş, çeşitli savaşlarda faydalar sağlamış, donanmanın ıslahında büyük gayret sarfetmiştir.115 Sert dili, yiğitliği ve cesareti ile meşhur Tahir Paşa, Edirne ve Bosna valiliği yapmış, Bosna’da iken 1263/1847 yılında vefat etmiş, naaşı İstanbul’a getirilerek Eyüp’e defnedilmiştir.116

11. İbrahim Efendi (Ebezâde)

İsmâil Sâdık’ın maliyeci olduğundan başka bir malûmat vermediği İbrahim Efendi’nin, Bâbıâlî’den yetişmiş, kethüdâ kaleminden sonra çeşitli devlet kademelerinde bulunmuş, bir ara surre eminliği yapmış, sonrasında Mâliye Meclisi’ne aza olmuş olan Ebezâdelerden Hüseyin Efendi’nin oğlu olan zât olması muhtemeldir.117

12. Mehmed Sa‘deddin Efendi (Seyyid)

Müderris Abdülhamid Efendi’nin oğludur. Aydın ve Manisa kadılığı yapmış, Aydın’daki görevi esnasında Çengeloğlu Tâhir Paşa ile aralarında çıkan anlaşmazlıktan dolayı Meclis-i Vâlâ’da yargılanmış, suçsuzluğu anlaşılınca Tâhir Pâşâ görevden azledilmiş, Sa‘deddin Efendi görevine devam etmiştir. İstanbul’a çağrılarak devletin çeşitli kademlerinde görev aldıktan sonra Şeyhülislâm Mehmed Ârif Efendi’nin yerine şeyhulislâm olarak atanmış, lafını esirgemeyen bir karakteri olması sebebiyle Fuad Paşa’nın tesiriyle Sultan Adbülaziz tarafından azledilmiştir. İstanbul Aksaray’daki Şeyh

113 K. 160/1.

114 Mehmed Süeyya, Sicill-i Osmânî, III, 732.

115 Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, s. 228.

116 Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, V, 1616.

27

Ömer Câmii’nin minberini yaptırmış, 1288/1866 yılında vefat etmiş, Karacaahmet mezarlığına defnedilmiştir.118

13. İmâm-ı Sultânî Hafız Hasan Hayrullah Efendi119

Hasan Hayrullah Efendi, Tersane yoklamacılarından Hamdullah Efendi adında birinin oğludur. Hafız olmuş, sesinin güzelliği dolayısıyla Sultan Abdülmecid döneminde saraya ikinci imam olarak tayin edilmiş, Sultan Abdülaziz döneminde baş imamlığa sonrasında Rumeli-Kazaskerliği ve Şeyhulislâmlığa getirilmiş, Abdülaziz ile Mısır ve Avrupa seyehatlerinde birlikte bulunmuştur. Ancak bunlara rağmen Hasan Hayrullah Efendi kendine bu pâyeleri veren Abdülaziz’in tahttan indirilmesi ile ilgili fetvayı veren kişi olmuş, bu sebeple azl edilmiş, önce Medine’ye sonra Taif’e sürülmüş ve Taif’de 1315/1898 yılında vefat etmiştir.120

14. Osman Paşa (Tellâlzâde)121

Osman Paşa, Enderundan yetişmiş, askerîyeye ilk olarak subay olarak girmiş, kısa zamanda ilerleyerek Kıbrıs muhassılı sonrasında Dâr-ı Şûrâ reisi olmuştur. Cihan seraskeri Rıza Paşa’nın mensuplarından olan Osman Paşa, onun da etkisiyle vezirlik rütbesi almış, çeşitli valiliklerde bulunmuştur. Abdülmecit döneminde Cizre mütesellimi Bedirhan Bey isyanını bastırması sebebiyle mükâfatlandırılmak için İstanbul’a çağrılmış ancak çok geçmeden 1264/1848 senesinde vefat etmiş, Eyüb’e defnedilmiştir.122

15. Ispartalı Hâce123

İsmâil Sâdık Paşa’nın söz ettiği Ispartalı hocanın Tevfik Mehmed Efendi (Ispartalızâde) olması ihtimal dâhilindedir. Müderrislik yapmış ve nâibliklerde bulunmuş, ilim sâhibi olarak tanımlanmış Tevfik Mehmed Efendi 1312/1894 yılında vefat etmiştir.124

118 Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, 154; Ahmet Kavas, “Mehmed Sadeddin Efendi (Seyyid)”,

Osmanlı Ansiklopedisi: Tarih, Medeniyet, Kültür, ed. Bekir Şahin, İstanbul: Ağaç yay., 1993, II,

180-181.

119 K. 186/1, K. 194/8.

120 Danişmend, Osmanlı Devlet Erkânı, s.156; İbrahim Alaeddin Gövsa, Türk Meşhurları

Ansiklopedisi, İstanbul: Yedigün Neşriyat, t.y., s. 174. 121 K. 173/2.

122 Gövsa, Türk Meşhurları, s.296.

28

2.3.3.3. Çağdaşı Kimseler