Derecelendirme KuruluĢlarının Not Sistemi

Derecelendirme notlarında belirli gruplar bulunmakta ve bu gruplar sayı, alfabe veya bu ikisinin bileĢimlerinden meydana gelen sembollerle gösterilmektedir. Buna göre, anapara ve faiz ödemelerinde AAA ve AA notları ―çok güçlü‖ bir kapasiteyi göstermekte olup verilebilecek en yüksek notu ifade etmektedir. Negatif ekonomik değiĢimlere karĢı tedbirli davranılmasını gösteren ―orta‖ dereceli notlar A ve BBB, ülkelerin ―spekülatif‖ davranıĢlara açık olduğunu ve borçlarını karĢılama gücünün zayıf olduğunu gösteren notlar BB ve B‘dir. CCC, CC, C ve D notları ise, ülkelerin ―çok yüksek risk‖ teĢkil ettiğini, ödeme durumunun tamamen zayıf olduğunu, borçların kesinlikle karĢılanamayacağın belirtmektedir. Ayrıca bu durumda verilebilecek en kötü not olmaktadır (Akbulak, 2012: 173).

Derecelendirme kuruluĢları notlarda kısa vadede oluĢabilecek değiĢim tahminlerini de notun görünümü olarak ifade ederek harf notlarının yanına parantez içerisinde yazmaktadır. Notun görünümü ―pozitif‖ olarak açıklanır ise notun kısa vadede artıĢ gösterebileceğini, ―negatif‖ olarak açıklanmıĢ ise kısa vadede azalıĢ gösterebileceğini ya da not ―durağan‖ olarak açıklanmıĢ ise kredi notunda kısa zamanda olası bir değiĢimin olmayacağını ifade etmektedir (Ulusoy ve Yılmaz, 2017: 66).

S&P, Fitch, JCR ve Moody‘s derecelendirme kuruluĢlarının ülke kredi notları toplu olarak Tablo 5‘te gösterilmektedir.

32

Tablo 5: Derecelendirme KuruluĢlarının Kullandığı Not Sistemi S&P’s Fitch JCR Moody’s Not’un açıklanması

AAA AAA AAA Aaa En yüksek derece _Y

at ırı m Y ap ılabi lir Sev iye Spekül at if S evi ye

AA+ AA+ AA+ Aa1

AA AA AA Aa2 Çok yüksek derece

AA- AA- AA- Aa3

A+ A+ A+ A1

A A A A2 Yüksek derece

A- A- A- A3

BBB+ BBB+ BBB+ Baa1

BBB BBB BBB Baa2 Orta derece

BBB- BBB- BBB- Baa3 BB+ BB+ BB+ Ba1 Y at ırı m Y ap ılam az Sev iye BB BB BB Ba2 Spekülatif BB- BB- BB- Ba3 B+ B+ B+ B1

B B B B2 Yüksek derecede spekülatif

B- B- B- B3

CCC+ CCC+ CCC+ Caa1

CCC CCC CCC Caa2 Önemli derecede spekülatif

CCC- CCC- CCC- Caa3

CC CC CC Ca ġiddetli spekülatif

C C C C AĢırı spekülatif

D ^D D Yükümlülüğünü yerine getiremez Ġfl_as

Sevi ye si

S&P, Moody‘s, Fitch ve JCR kuruluĢlarının değerlendirme yaparken göz önünde bulundurdukları ölçütler ve notları duyurma yöntemleri birbirine çok fazla benzerlik göstermektedir. Bu kuruluĢların kullandıkları not sistemine bakıldığında derecelendirme notuyla ülkeleri ―yatırım seviyesi‖, spekülatif seviye‖ ve iflas seviyesi‖ olmak üzere üç gruba ayırdığı görülmektedir. S&P, Fitch ve JCR‘nin harf sistemi büyük oranda benzer olmakla birlikte Moodys‘in kullandığı harf sistemi onlara göre daha farklı olmaktadır (Ovalı, 2014: 56).

1.7. Derecelendirme KuruluĢlarına Yönelik Yapılan EleĢtiriler

Derecelendirme kuruluĢlarının kamuyu riskler hakkında aydınlatması, yatırımcının yatırım yapmasına yardımcı olması ve güven olgusunun finans piyasalarında hakim olmasını sağlaması, finans piyasaları için onları vazgeçilmez

33

kılmıĢtır (Suadiye, 2006: 2). Ancak, ABD‘de yüksek derecelendirme notuna rağmen iflas eden büyük Ģirketler bulunmaktadır (Adalı, 2011: 47). Enron, Parmalat, WorldCom gibi büyük Ģirket skandalları ile Latin Amerika borç krizi ve 2001 Arjantin çöküĢü derecelendirme kuruluĢlarına olan güveni azaltmıĢtır (Katz, Munoz and Stephanou, 2009: 4). Dolayısıyla bu kuruluĢların erken uyarı mekanizmaları fonksiyonunun sekteye uğraması ve ülke not değiĢikliğinin piyasa endekslerini geriden izlemesi kredi derecelendirme kuruluĢlarına yönelik eleĢtirileri artırmıĢtır (Karagöl ve Mıhçıokur, 2012: 9).

Kredi derecelendirme kuruluĢları ve derecelendirme sektörü birçok yönden eleĢtirilmiĢtir. Öztürk ve Gür çalıĢmasında kredi derecelendirme kuruluĢlarına yönelik eleĢtiriler yedi baĢlık altında birleĢtirilmiĢtir. Bu eleĢtiriler aĢağıdaki gibi sıralanabilir (Öztürk ve Gür, 2011: 75):

 Erken uyarı mekanizmaları iĢlevinin aksaması

 Derece düĢüĢleri sonrasında piyasaların çok daha kötüye gitmesi  Büyük derece indirimleri

 Metodolojilerin Ģeffaf olmaması

 Finansal düzenlemelerde kredi notlarına aĢırı bağımlılık  Kredi risklilik durumunu belirtmede notların yeterli olmaması  Ġhraççıların derecelendirme kuruluĢlarına ücret ödemesi

Erken uyarı mekanizmaları iĢlevinin aksaması; ülkelerin, yatırımcıların ve firmaların temel beklentisi derecelendirme kuruluĢlarının geleceğe yönelik doğru bilgiler vermesi yönündedir. Derecelendirme kuruluĢları bir ülkenin notunu belirlerken ülkenin geçmiĢ ekonomik göstergelerini göz önünde bulundurup bunları gelecekte tahmin edilen performanslarıyla birleĢtirerek karar verdiklerini belirtmektedirler. Dolayısıyla, kredi derecelendirme kuruluĢlarının erken uyarı mekanizmasında meydana gelen bir aksamanın ülke tahminlerini saptıracağı ve verilen notun güvenilirliği hakkında eleĢtiri alacağı söylenebilir (Demir, 2014: 65).

Piyasaların, not düĢüĢleri olduktan sonra çok daha kötüye gitmesi; kredi notlarının indirimleri sonrasında ülkelerin finansman olanaklarının daha da zorlaĢtığı ve kırılganlıklarının attığı gözlemlenmektedir. Asya krizi sürecinde ülke notlarının düĢmesi ile birlikte büyük miktarda sermaye çıkıĢları baĢlamıĢ ve bu durum ülkede

34

panik ortamı yaratmıĢtır. Burada asıl eleĢtiri notların indirilmesinden ziyade notların farklı göstergeler göz önünde bulundurularak krizden önce düĢürülmemesinden dolayı yapılmaktadır (Kaymaz, 2012: 37).

Büyük not düĢüĢleri; derecelendirme kuruluĢlarının bir kerede ülke notlarını birden fazla derece düĢürmesi, bu kuruluĢlara yönelik yapılan önemli eleĢtirilerden biri olmaktadır. Ülke göstergelerinde kayda değer değiĢimler olmadan notlarda büyük düĢüĢlerin olması, derecelendirme kuruluĢlarının ülkelerle ilgili sağlam bir ölçüm yapamadıkları ve bu verilen notların güvenilir olmadığı yönündeki eleĢtirileri gündeme getirmektedir (Öztürk ve Gür, 2011: 77).

Metodolojilerin Ģeffaf olmaması; derecelendirme kuruluĢları bir ülkeyi veya kurumu değerlerken bazı yöntem ve analizlerden yararlanmaktadır. Bunun neticesinde elde edilen veriler, bilgi üzerinden kazanç sağlanan bir sektör olması dolayısıyla ilan edilmemektedir. Ancak bu durum da derecelendirme kuruluĢlarının gizemli bir hale dönüĢmesine yol açmaktadır. Derecelendirme iĢlemi sırasında değiĢken olarak nelerin kullanıldığı ve onların ne derece etkili olduğunun ticari sır sebebiyle açıklanmaması, hem değerlendirilen kuruluĢlar hem de yatırımcılar tarafından eleĢtirilmektedir (Haspolat, 2015: 24).

Kredi risklilik durumunu göstermede notların yeterli olmaması; kredi notlarının kredi riskini göstermede yetersiz kaldığı görüĢü üzerine kredi temerrüt primleri (CDS), tahvil getirileri ve hisse fiyatları gibi finansal göstergelerin de varlıkların kredi riskini belirleyebileceği öne sürülmektedir. Kredi notları yerine bu göstergeler kullanılarak en yüksek ve en düĢük getiri veya fiyat seviyelerine göre risk aralıkları belirlenebilmektedir (Harmancı, 2013: 37).

Ġhraççıların kredi derecelendirme kuruluĢlarına ücret ödemesi; kredi derecelendirme kuruluĢları daha önce kredi değerliliğini tespit etme görevlerini ücret talep etmeden yapmakta ve not satıĢı ile gelirlerini finanse etmekteydiler. Yalnız ilerleyen zamanlarda hizmet çeĢitliliğine gittikleri için hizmetleri karĢılığında ücret almaya baĢlamıĢlardır. Bu durum ―daha fazla ücret daha yüksek not‖ algısının oluĢmasına sebep olmuĢtur. Her ne kadar derecelendirme kuruluĢları bu durumun kendileri için uzun vadede büyük bir saygınlık kaybına neden olacağının Ģuurunda

35

olduklarını ve bu doğrultuda bir eğilimlerinin olmadığını ifade etseler de, piyasalarda bu konu hakkında endiĢeler giderilmemiĢtir (Öztürk ve Gür, 2011: 80).

36

ĠKĠNCĠ BÖLÜM

KREDĠ DERECELENDĠRME NOTLARI ĠLE FĠNANSAL PĠYASALAR