Derecelendirme İle İlgili Türkiye’de Yapılan Düzenlemeler

Düzenleme ile ilgili ilk hukuki adım Sermaye Piyasası Kurulu’nun, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 22. ve 39. maddeleri çerçevesinde hazırlanarak, 22925 no, 06.03.1997 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan ve aynı tarihte yürürlüğe giren ‘Derecelendirme Faaliyeti ile Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar’ başlıklı Seri: VIII, No:31 tebliği ile atılmıştır. Böylece piyasanın manipülatif işlemlerden etkilenme derecesi azalacak ve piyasada subjektif ölçütlerden ziyade objektif ölçütlere dayalı bilgilerin yer alması sağlanmıştır (Halıcı, 2005: 24). Daha sonra kurul dünyadaki gelişmelerin paralelinde Amerika ve Avrupa’daki şirket skandallarını da göz önüne alarak finansal reytinglerin yanı sıra Kurumsal Yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesini de içeren yeni tebliğini 4 Aralık 2003 tarihinde yayınlamıştır. Bu tebliğ (4/12/2003 tarihli ve 25306 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: VIII, No: 40 sayılı “Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti Ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği”) ile 1997 yılında yayımlanan 31 numaralı tebliğ yürürlükten kaldırılmıştır. 24/05/2006 tarihli değişikliğe ilişkin tebliğ ile 2003 tarihli tebliğdeki geçici 2. madde değiştirilmiştir.

Değişiklikler bununla da sınırlı kalmamış ve şu an yürürlükte olan 12/7/2007 tarihli ve 26580 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Seri: VIII, No: 51 sayılı “Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti Ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği” ile önceki bütün tebliğler yürürlükten kaldırılmıştır. 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 22. maddesinin birinci fıkrasının (n) bendi ve 39

uncu maddesine dayanılarak hazırlanan bu Tebliğ ile sermaye piyasasında derecelendirme faaliyetine, bu faaliyette bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilecek derecelendirme kuruluşlarına, bu kuruluşların çalışanlarına ve Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarına ilişkin ilke, usul ve esasları düzenlenmiştir (Sermaye Piyasası Kurulu, 2010: 18).

Tebliğin 2. maddesinde, tebliğin amacı: “Derecelendirme faaliyetine ve bu faaliyette bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilecek derecelendirme kuruluşlarına ilişkin esasları düzenlemektir” şeklinde belirtilmektedir.

4. maddeye göre derecelendirme faaliyetinin; kredi derecelendirmesi ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetlerini kapsadığı belirtilmiştir. İlgili maddenin 4 fıkrasında ise şu ifadeler yer almaktadır:

• İşletmelerce derecelendirme yaptırılması ihtiyaridir. Ancak, Kurul tarafından gerekli görülen durumlarda derecelendirme yaptırılması zorunlu tutulabilir. • Derecelendirme kuruluşları, işletmelerin talepleri olmaksızın derecelendirme

yapabilirler. Derecelendirme kuruluşları, talebe bağlı olmayan derecelendirme çalışması ve sonuçları hakkında kamuya açıklama yapmadan önce ilgili işletmelere bilgi vermek zorundadırlar. Derecelendirme çalışmasında işletmeler hakkında esas alınan bilgilere ilişkin olarak ilgili işletme tarafından yapılan değerlendirmeler, derecelendirme kuruluşlarınca titizlikle dikkate alınır.

• Talebe bağlı olmayan derecelendirme çalışmasına bu Tebliğde belirlenen ilke, usul ve esaslara uygun olarak ilgili işletmenin birbirini izleyen 3 hesap dönemi süresince devam edilir. Verilen derecelendirme notu, en fazla 6 aylık dönemler itibariyle gözden geçirilerek, kamuya açıklanır.

• Talebe bağlı olmayan derecelendirmelerde, müşteriden veya diğer kişi, kurum ve kuruluşlardan varsa sağlanan veya sağlanması öngörülen ücret ve benzeri menfaatlerin, derecelendirme kuruluşları tarafından derecelendirme notu ile birlikte kamuya açıklanması zorunludur.

Kamuya açıklama konusunda da gelişmiş ve gelişmekte olan sermaye piyasalarında farklılıklar mevcuttur. Gelişmiş piyasalarda şeffaflık birincil öncelik olarak görülmekte derecelendirilen şirketin onayı olmaksızın sonuçlar kamuya açıklanabilmektedir (Tebliğin 4. maddesi 2. fıkrasında şirketlere haber verilmeden açıklama yapılamayacağına ilişkin karar bulunmaktadır). Ancak gelişmekte olan piyasalarda bu şirketlerin herhangi bir bono veya benzeri ihraçları bulunmadığı için öncelik, şirketlerin derecelendirme kavramına alışmasına ve bu kavramın yerleşip düzgün bir şekilde işlemesine verilmiştir.

Tebliğin 5. ve 6. maddeleri göz önünde bulundurulduğunda, kredi derecelendirmesi: "ortaklıkların ve sermaye piyasası kurumlarının risk durumları ve ödeyebilirliklerinin veya borçluluğu temsil eden sermaye piyasası araçlarının anapara, faiz ve benzeri yükümlülüklerinin vadelerinde karşılanabilme riskinin, derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyeti"; kurumsal yönetim ilkelerine uyum

derecelendirmesi ise, "ortaklıklar ve sermaye piyasası kurumlarının Kurulca yayımlanan kurumsal yönetim ilkelerine uyumun derecelendirme kuruluşları tarafından bağımsız, tarafsız ve adil olarak değerlendirilmesi ve sınıflandırılması faaliyeti" olarak tanımlanmıştır. 5. madde uyarınca tanımlanan kredi derecelendirmesi kavramıyla SPK, borçlanma enstrümanlarını reyting kapsamına dahil etmiş ama derecelendirmeye konu olmaları bakımından herhangi bir sınıflandırmaya gitmemiştir (Botan, 2008: 7).

SPK tarafından yayınlanan kurumsal yönetime uyum ilkeleri 4 ana başlık altında toplanmıştır. Bunlar: pay sahipleri, kamuyu aydınlatma ve şeffaflık; menfaat sahipleri ve yönetim kurulu alt başlıklarında olup bu konularda şirketlerde yapılması gereken düzenlemeler detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Kurumsal yönetim ilkeleri uygulama bakımından ülkeden ülkeye farklılık gösterse de her kurumsal yönetim eşitlik, şeffaflık, hesap verebilirlik ve sorumluluk kavramlarını barındırmakla yükümlüdür. Kurumlar eşitlik ilkesi uyarınca, şirket yönetiminin tüm faaliyetlerinde, pay ve menfaat sahiplerine eşit davranmalı ve olası çıkar çatışmalarının önüne geçmelidir. Ticari sır niteliğindeki ve henüz kamuya açıklanmamış bilgiler hariç olmak üzere, şirket ile ilgili finansal ve finansal olmayan bilgilerin, zamanında, doğru, eksiksiz, anlaşılabilir, yorumlanabilir, düşük maliyetle kolay erişilebilir bir şekilde kamuya duyurulması şeffaflık ilkesinin bir gereğidir. Hesap verebilirlik ilkesi ise, yönetim kurulu üyelerinin esas itibarıyla anonim şirket tüzel kişiliğine ve dolayısıyla pay sahiplerine karşı olan hesap verme zorunluluğunu

kapsamakta iken; şirket yönetiminin anonim şirket adına yaptığı tüm faaliyetlerinin mevzuata, şirket esas sözleşmesine ve şirket içi düzenlemelere uygunluğunu ve bunun denetlenmesini ise sorumluluk ilkesi açıklamaktadır.

Derecelendirme faaliyetinde bulunabilecek kuruluşlar ile Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarına ilişkin tanımlama hükümleri sırasıyla 7. ve 8. maddelerde yer almaktadır. Sermayenin artık milliyeti olmadığı ve uluslararası boyut kazandığı şeklindeki yorum bu maddelere bakıldığında yapılabilir.

Derecelendirme kuruluşları, kredi derecelendirme ve kurumsal yönetim ilkelerine uyum derecelendirmesi faaliyetleri için ayrı ayrı yetkilendirilirler. Aynı kuruluş gerekli koşulları sağladığı ve ayrı bir organizasyon yapılanmasına gittiği takdirde her iki derecelendirme faaliyetini de yürütebilir.

Türkiye'de yerleşik derecelendirme kuruluşlarının ve bu kuruluşlarda ortak olacak veya yönetici, kontrolör, derecelendirme uzmanı ve derecelendirme komitesi üyesi olarak görev alacakların sağlaması gereken şartlar Seri:VIII, No:51 Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği'nin 9 ve 10'uncu maddelerinde yer almaktadır.

Kurul, Tebliğe göre derecelendirme faaliyeti yapabilecek uluslararası derecelendirme kuruluşlarını, Kurula başvurmaları halinde faaliyetlerinin kapsamı ve

süresi, müşterileri, faaliyet gösterdikleri ülkeler ile bu ülkelerin yetkili otoriteleri tarafından kabul görüp görmedikleri ve kredibiliteleri bakımından değerlendirmeye tabi tutarak, uygun gördüklerini Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşu olarak listeye alır. Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşları, Türkiye'de gerçekleştirecekleri derecelendirme faaliyetleri ile ilgili kamuya açıklama ve bildirim yükümlülüklerinin Tebliğ hükümleri çerçevesinde yerine getirilmesini teminen Türkiye'de bir temsilci bulundurmak zorundadırlar.

Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarının bağlı ortaklığı veya iştiraki olarak ya da bu kuruluşlar ile bilgi paylaşım sözleşmesi çerçevesinde derecelendirme faaliyetinde bulunmak isteyen kuruluşlar, Tebliğ hükümleri çerçevesinde yetkilendirilmeleri halinde Türkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunabilirler ve Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kuruluşları olarak bu Tebliğ hükümlerine tabi olurlar (SPK, 2010).

Derecelendirme faaliyetinde bulunabilecek kuruluşlara ilişkin tablo aşağıda yer almaktadır.

Tablo 2 Türkiye’de Yetkilendirilen Derecelendirme Kuruluşları Türkiye'de Kurulan ve SPK Tarafından Yetkilendirilen Derecelendirme Kuruluşları Türkiye'de Derecelendirme Faaliyetinde Bulunması Kurulca Kabul Edilen Uluslararası Derecelendirme Kuruluşları K red i d erec el en d irm es i

Fitch Ratings Finansal Derecelendirme

Hizmetleri A.Ş. Standards and Poor's Corp.

JCR Avrasya Derecelendirme A.Ş. Moody's Investor Service Inc.

TCR Kurumsal Yönetim ve Kredi

Derecelendirme A.Ş. Fitch Ratings Ltd.

Saha Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.Ş. Kobirate Uluslararası Kredi

Derecelendirme ve Kurumsal Yönetim Hizmetleri A.Ş.

TURKRATING İstanbul Uluslararası Derecelendirme Hizmetleri A.Ş.

K uru m sa l Y ön et im İl kel eri ne U yu m D ere cel en d irm es i

TCR Kurumsal Yönetim ve Kredi

Derecelendirme A.Ş. RiskMetrics Group Inc.

Saha Kurumsal Yönetim ve Kredi Derecelendirme Hizmetleri A.Ş.

Kobirate Uluslararası Kredi

Derecelendirme ve Kurumsal Yönetim Hizmetleri A.Ş.

JCR Avrasya Derecelendirme A.Ş.

Derecelendirme ve bilgi paylaşımı sözleşmelerine ilişkin hükümler ilgili tebliğin 12. ve 13. maddelerinde yer almakta iken; derecelendirme faaliyetinde

uyulacak ilke ve esaslar 5. bölümde 14 ile 24. maddeler arasında yer almaktadır. Tebliğin 6. ve son bölümünde ise diğer hükümlere ilişkin son 5 madde bulunmaktadır.

Düzenlemeler ile ilgili son gelişme 15 Nisan 2010 tarihinde yapılmıştır. Bu tarihte Seri: VIII, No: 68 sayılı “Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti Ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” ile yürürlükteki tebliğin 8. maddesinde yer alan 3. ve 4. fıkralarda değişiklik yapılmıştır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

DERECELENDİRMENİN UYGULAMA ALANLARI TÜRLERİ

VE DERECELENDİRME SÜRECİNİN AŞAMALARI

Bu bölümde, derecelendirmenin temel uygulama alanlarına ilişkin özet bilgilerin yanı sıra -tezin analiz bölümünde Standard & Poor’s tarafından derecelendirilen tahvil dereceleri kullanılmasından dolayı- Standard & Poor’s firmasının derecelendirme sürecinin aşamaları yer alacaktır.