3. 1 GiriĢ
Yapıl ar; i kli m Ģartları na, terci h edil en, yörede t e mi n edil ebilen i nĢaat mal ze mel eri ne, gel enekl ere, sahi pl eri ni n gelir düzeyl eri ne ve sosyal alıĢkanlı kl arı na bağlı ol arak öne mli farklılı kl ar göst er mekt edir. Bet onar me yapılar; üreti m kol aylı ğı, mal ze me kull anı mı ve çok katlı yapabil me i mkanı il e i nĢaat sekt öründe cazi p hal e gel miĢtir. Fakat bet onar me yapı m si st e mleri; ze mi n et üdü, bet on kalitesi, donatı boyutl arı, kol on- kiriĢ-döĢe me birl eĢi mleri gi bi bir di zi bili msel bil gi yi gerektir mekt edir.
TaĢ, t uğl a gi bi el e manl ar dan i nĢa edil miĢ yı ğma yapıl ar da, depre mlerle sürekli karĢılaĢ ma sonucunda ve t ari hsel yapı m deneyimi mi zl e kazanıl mıĢ ol an büyük bir bil geli k ser gil er. Yı ğ ma yapıl ar ağır gövdel eri ve bi nl erce yıl denen mi Ģ gel eneksel taĢı yı cı siste mleri yl e pek çok kusur u bağı Ģl ayabilirler; a ma hat alı yapıl mıĢ nari n ve yüksek karkas yapıl arı n hoĢgör ü sı nırları daha dardır.
Tür ki ye‟de bet onar me yapılara verilen öne m, özelli kl e kırsal böl gel erde gi derek art makt a, yanlıĢ ve bi li nçsi z yapı m sonucu da beraberi nde depre m hasarı nı getir mekt edir. Yı ğ ma yapıl arı n yapı m kol aylı ğı, i nĢaat mal ze mel eri yl e detayl arı nı n birbiri yl e uyu mu, i nĢaat mal ze mel eri ne ve kull anılabilir iĢgücüne kol ayca ul aĢılabilir ol ması ve depre m yönet meli ği nde yer al an kurallara uyul mak kaydı yl a hesap yapıl madan da depre m dayanı mı na sahi p ol ması gi bi özelli kl eri sebebi yl e özelli kl e kırsal böl gel erde terci h edil mesi gerekmekt edir.
Kı rsal böl gel erdeki yapılaĢ mal ar yönl endiril meli ve yanlıĢ yapıl acak bet onar me yapıl ar yeri ne, yı ğma siste mi n depre m dayanı mı nı n fazl a ol duğunu anl at malı dır. Bu yapıl arı n i yil eĢtiril mesi, bugünün i nsanı na yaraĢır düzeyde ve yet erli sayı da konut üretilebil mesi, bu konutları n günü müz koĢull arı ile t ut arlı bir Ģekil de kull anıl ması ve depre m et kileri ne karĢı dayanı klı ol abil mel eri i çi n yı ğma yapıl arı n, tasarı m ve uygul a ma krit erl eri anl atılacaktır.
3. 2 Yı ğ ma Yapıl arı n Temel Özelli kl eri
3. 2. 1 Genel
Yı ğ ma yapıl ar t aĢ, t uğla gi bi gereçl eri n harçlı ya da harçsı z ol arak ör ül mesi yl e ol uĢt urul muĢ yapıl ardır. Bu t ür yapıl arda duvarl ar, he m mekânl arı birbiri nden ayıran (oda, sal on, mut fak gi bi) mi mari bir i Ģl ev görürl er, he m de t aĢı yı cı dırl ar. Yani yapı nı n tavanl arı nı ya da daha üst katları nı bu duvarlar ayakt a t ut arl ar. [27]
Yı ğ ma bi nal ar kull anılan mal ze meye göre; ker pi ç, t aĢ, t uğl a, hafif bet on bl ok, bri ket ve bunl arı n karıĢı mı ol arak sı nıflandırılabilir. Yı ğma yapıl arda kull anılacak biri mler genelli kl e kull anı mı kolay, bası nç mukave meti yüksek ve harç il e i yi uyu m sağl ar nit eli kt e ol malı dır [ 46]. Donatısız yı ğma duvarlar ve kol onl ar, di ziliĢ Ģekilleri ve aynı hi zada ol ma hassasiyetleri ne ve biri mleri n harç il e birbirleri ne aderansı na bağlı ol arak, yapı da birbiri ni tama ml ayı cı el e manl ar gi bi davranırlar.
3. 2. 1. 1 Rijitli k
Rijitli k, bir yapı nı n makasl a ma, eğil meye, bur ulma geril mel eri ne ve bu geril mel er sonunda ol uĢacak Ģekil deği Ģtir mel ere ya da yer değiĢtir mel eri ne karĢı dayanı klı ol ma dur umudur [ 7]. Rijit yapıl arı n peri yotl arı kısadır. Yı ğ ma yapıl ar rijit yapıl ardır. Kat sayısı arttı kça peri yotl arı da art makt adır. Az katlı yapıl dı kl arı ve i çinde donatı çeli ği gi bi el asti k mal ze mel er bul un madı ğı i çin, depre m kuvvetl eri ne karĢı rijit davranıĢ sergilerler (ġekil 3. 1).
ġekil 3. 1 Rijit yapılarda yanal yükl er ile ol uĢan hasarlar[33]
Yanal depre m kuvvetl eri duvara, duvarı n rijitli ği oranı nda dağılırlar. Duvarın rijitli ği, duvarı n boyutl arı na, mal ze me karakt eristi kl eri ne (el astisite ve kes me modül üne) ve de duvarı n üst ve alt bağlantıları nı n dur umuna bağlı dır. [47]
3. 2. 1. 2 Sünekli k
Sünekli k, pl asti k Ģekil deği Ģtir me yet eneği dir. Bi nanı n sünekli ği göç meden Ģekil deği Ģtirebil me kabili yetidir. KarĢıt dur um bi nanı n gevrek ol ması dır ki, kull anıl an mal ze meni n gevrek ol ması ve köt ü boyutl andırma dan il eri gelir. Yı ğma bi nal arı n gevrek mal ze me ve zayıf bağl antılarla i nĢa edilirler ise hasar gör ürl er. Kı rıl gan el e manl ara donatı nı n ilave edil mesi yl e süneklik artırılır [ 48]. Sünek mal ze me özelli kl eri böl üm 2. 3. 3. 1‟de anl atıl mıĢtır.
TaĢı yı cı siste mi n veya el e manl arı n sünekli ği, iĢaret deği Ģtiren ve sist emi el asti k sı nırları n öt esi nde zorl ayan et kiler altı nda enerji yut ma sonucunu doğurduğundan, düĢey yükl er altı ndaki proj el endir me değil, sadece di na mi k yükl er et ki sinde öne m kazanır. Seyrek meydana gel ecek Ģi ddetli depre m et kisi ni, yapı nı n el asti k davranıĢı nı n üzeri nde Ģekil değiĢtirerek karĢıla ması öngör ül ür. Yapı nı n elasti k sı nırı geçi p, sünerek Ģekil değiĢtir me yap ması arzu edilir. Bu yoll a depre mi n di na mi k et kisi ısı enerjisi ne dönüĢerek yut ul makt a ve sönü ml enme kt edir. Sün me böl gesi ni n uzun ol ması, Ģekil deği Ģtir meleri ve onun yanı nda sönü mü artırır. ġekil 3. 2‟de mal ze meye uygul anan kuvvet altı nda meydana gel en Ģekil değiĢtir me grafi ği veril mekt edir.
ġekil 3. 2 El ast o pl asti k et ki-Ģekil değiĢtir me bağı ntısı [49]
3. 2. 1. 3 Çek me ve Bası nç Mukave meti
Yı ğ ma duvarl arı n karakt eristi k bası nç mukave metl eri, hazırlanan duvar nu munel eri ne düĢey basınç kuvveti uygul anması ile öl çül ür. Çek me mukave metl eri; yanal kes me kuvveti ya da çapraz bası nç kuvveti uygul anması il e belirlenir [ 47]. Mal ze mel erde çekme ve bası nç ile ol uĢan geril meler böl üm 2. 3. 3. 3‟de anl atıl mıĢtır. 3. 2. 1. 4 El astisite ve Makasl a ma Modül ü
El asti kli k ve kes me modül ü değerl eri yı ğma yapını n Ģekil deği Ģtir me karakt eristi ği ni tanı mlar. Özelli kl e değiĢi k mal ze mel eri n aynı yapı da kull anıl dı ğı dur uml ar da,
titreĢi m peri yotl arı na karar ver mek i çi n el astisite ve kes me modül ü t am ol arak bili nmeli dir. El astisit e (EW) ve kes me modül ü (GW) ort ala ma değeri denkl e m 3. 1 i le ifade edil ebilir:
W W G
E
= 6 (3. 1)
3. 2. 2 Yı ğ ma Yapıl arda Mi mari Gereksi ni mler
Depre me karĢı güvenli ğin sağl anması nda, t aĢı yı cı si st e mi n t asarı mını n i yi yapıl ması çok öne mli dir. Yapı ele manl arı nı n dayanı mları, t aĢı yı cı sist e mi n dayanı mı i çi n gerekli ol duğu gi bi, ele manl arı n birl eĢi m böl gel eri ni n gerekti ği gi bi uygun düzenl enmesi de, el ema nl arı n öngör ül en dayanı mları nı n ort aya çık ması i çi n öne mli dir. Yı ğ ma yapıl ar t asarlanırken aĢağı daki prensi pl er göz önünde bul undur ul malı dır;
- Yapı nı n kütl e mer kezi ile rijitli k mer kezi çakı Ģ malı dır
- TaĢı yı cı duvarl ar t ek doğr ult uda düzenl en me meli dir. ( ġekil 3. 3). Aksi hal de yat ay yük altı nda bi na ilave ol arak bur ul ma mo menti ne de mar uz kal acaktır. [48]
ġekil 3. 3 TaĢı yı cı duvarl arın pl anda dağılı mı [47]
- Yı ğ ma yapıl arı n mi mari bi çi mleri ni n ve pl anları nı n basit, si metri k ve düzenli ol ması gerekir ( ġekil 3.4. a). Basit di kdört gen veya kare pl ana sahi p bi nal arı n depre m dayanı mı, farklı geo metri k pl ana sahi p bi nal ardan daha fazl adır. T, L, H gi bi ya da çok daha kar maĢı k pl anl arı ol an yı ğma yapılarda depre mde bur ul ma et kil eri ni n ol uĢ ması kaçı nıl mazdır (ġekil 3. 4b). Pl anda i nce uzun di kdört gen bi nal arın yapıl ması bur ul ma et kisi ni ol uĢt urur, bu ti p yapılardan kaçı nıl malı dır. Bu yüzden uzun kenar, kı sa kenarı n üç katı ndan az ol malı dır. Bi na, kare ve di kdört gen parçal ara böl ünerek bur ul ma et kisi azaltılabilir (ġekil 3. 4c). [47]
- Dil at asyon derzl eri 3 c m‟ den az yapıl ma mal ı dır ve yapı yüksekli ği 9 met reyi geçerse, her kat içi n derz kalı nlı ğı na 1 c m daha eklenmeli dir.
ġekil 3. 4 Yapıları n pl anda dağılı mında genel prensi pl er [47]
- Bi nanı n rijitli ği yüksekli ği boyunca sür ekli ol malı dır. Duvarl ar t e mel den çatı ya kadar sürekli ol malı dır. Rijitli kt eki ani deği Ģi kli kl er ve farklı pl anlar hasar ol uĢ ması na sebep ol ur. Yapı el e manl arı nı n rijitli ği ni uygun seçerek, titreĢi m peri yodunu belirli aralı ğa getirerek depre m et kilerini küçült mek mü mkündür. [50] - Yapı sal ol arak, uzunca bir oda yap mak yerine, bi na böl me duvarl arl a odal ara ayrıl malı dır [ 48]. Bu sayede ġekil 3. 5a‟da kı sa doğr ult uda zayıf gözüken bi na, böl mel er yapıl arak ġekil 3. 5b‟ de gör ül düğü gi bi kı sa doğr ult uda güçl endi ril miĢtir. Bi na çerçeve el e manl ar kull anıl dı ğı nda, en güçl ü hali ni alır (ġekil 3. 5c).
ġekil 3. 5 Bi nanı n böl ümlendiril mesi [48]
- Yapı nı n t e mell eri sürekli ol malı dır, yapı sal ol arak depr e me karĢı dayanı klı i nĢa edilen bi nal ar bazen t emell eri nde süreklili k olma ması ve farklı ot ur mal ar ol ması nedeni yl e depre mden zarar gör ürler. [53]
3. 2. 3 Yı ğ ma Yapı ÇeĢitleri
Kull anılan mal ze mel ere ve t eknol ojileri ne bağlı ol arak, yı ğma yapıl ar genelli kl e üç gr uba ayrılırlar. Donatısız, donatılı ve çerçeveli yığ ma yapıl ar.
3. 2. 3. 1 Donatısız Yı ğ ma Yapıl ar ( Pl ai n Masonry)
TaĢ, t uğl a, ker pi ç gi bi mal ze mel eri n, bağl ayıcı harç il e ör ül mesi yönt e mi yl e ol uĢt urul an yapıl ardır ( ġekil 3. 6). Donatı kull anılma dı ğı i çi n, mal ze me özelli kl eri ve depre m davranıĢl arı açısı ndan di ğer yı ğma yapı çeĢitleri ne göre daha az dayanı mlı dır. Donatısız yı ğma yapıl ar yüksek bir riji diteye sahi ptirler ve depre m et kisi yl e gevrek davranıĢ göst erebilirler. [33, 50]
ġekil 3. 6 Donatısız yı ğma duvar örnekl eri [47]
3. 2. 3. 2 Çerçeveli Yı ğ ma Yapıl ar ( Confi ned Masonry)
Donatısız yı ğma yapıl arın bet onar me düĢey kol onl ar ve bet onar me yat ay kiriĢler il e sı nırlandırıl ması yönt e mi ile ol uĢt urul urlar. Bet onar me kol onl ar il e yapılan yı ğ ma yapı nı n depre m davranıĢı incel endi ği nde;
yapı nı n üst katı ve te mel siste mleri ile birleĢi mini n kuvvetlendi ği, yı ğma duvarları n stabilitesi nde artıĢ ol duğu,
yı ğma yapı nı n mukave meti ve sünekli ği nde artıĢ ol duğu,
depre m et kisi ile yı ğma duvarları n birbiri nden ayrıl ma ve dağıl ma riski ni n azal dı ğı gör ül müĢt ür.
Bet onar me düĢey hatıllar yük t aĢı yı cı el e manlar değillerdir. Yapı köĢel eri nde birleĢen duvarl arı n kesiĢme nokt al arı na yerl eĢtiril meli dir. Ayrı ca kapı ve pencere gi bi açı klı kl arı n her i ki tarafı na ve büyük açı klı kl arda duvarl ara belli aralı kl ar il e yerl eĢtiril meli dir. ġekil 3. 7‟de düĢey hatılları n planda yerl eĢtiril mesi gereken yerl er göst eril mekt edir. [47]
ġekil 3. 7 Bet onar me düĢey hatılları n pl anda ti pi k yerleĢ me yerleri [47]
3. 2. 3. 3 Donatılı Yığ ma Yapıl ar ( Rei nf orced Masonry)
Donatılı yı ğma yapıl ar mal ze me ve yapı davranı Ģl arı bakı mı ndan daha geliĢ miĢ sünekli k ve mukave met e sahi ptirler. Genelli kl e üç ti p ol arak yapıl makt adırlar:
Çer çeveli-donatılı yı ğma yapılar Donatılı çift duvarlı yı ğma yapılar
Donatılı boĢl ukl u bl ok yığ ma yapılar [51]
Çer çeveli ve donatılı yığ ma yapıl ar, yat ay ol arak yerl eĢtirilen donatıların, yat ay ve düĢey hatıllar ile bağl anması ile ol uĢt urul urlar (ġekil 3. 8).
ġekil 3. 8 Yı ğma duvarl ar yat ay donatıları n yerl eĢtiril mesi [47]
Donatılı çift duvarlı yı ğma yapıl ar, aral arı nda 6-10 c m boĢl uk bırakıl arak ör ül en 2 ayrı duvar ve boĢl uğa yerl eĢtirilen yat ay ve düĢey donatılar ile ol uĢt urul ur. Sonrası nda boĢl uk bet on il e dol dur ul ur. Ayrıca çift duvarl ar belli aralı kl arla birbirleri ne bağl anırlar (ġekil 3. 9a).
BoĢl ukl u bl okl arla ol uĢtur ul an donatılı yı ğma yapıl ar ise, yat ay sıral ar arası na yat ay donatılar ve boĢl ukl u bl okl arı n arası na düĢey donatılar yerl eĢtirili p, sonrası nda bunl arı n bet on ile dol durul ması yol uyl a ol uĢt urul urlar (ġekil 3. 9b).
3. 3 Yı ğ ma Yapı Mal zemel eri
Kar gir duvar, doğal t aĢları n veya t uğl a, bet on, bri ket, kireç ku mt aĢı gazbet on bl ok vb. yapay t aĢl arı n, kireç, çi ment o vb. bir mi neral bağl ayı cı ile yapıl mıĢ harç kull anılarak ör ül mesi yol uyl a ol uĢt urul an yapı el e manı dır. Yı ğ ma yapı, t aĢı yı cı duvarl arı kar gir duvar t arifi ne uyan ve döĢe mel eri bet onar me veya betonar meni n ver di ği yat ay büt ünl üğü sağl ayan baĢka bir ti p döĢe me ol an yapı dır. [52]
Yı ğ ma yapıl arda genel ol arak, duvarl arda t aĢ, har man t uğl ası, bri ket, ker pi ç, döĢe mel erde ahĢap, bet onar me, da ml ar da t oprak, bet on veya ahĢap i skelet üzeri ne kire mit veya çi nko mal ze mel er kull anıl makt adır. Bu böl ümde genel ol arak yı ğ ma bi nal arda kull anılan malze mel er, il gili Tür k St andartları nda verilen t anı mları il e birli kt e yer al makt adır.
3. 3. 1 Tuğl a Yapı Mal zemesi
Tuğl al ar genel ol arak t oprak ve bal çı ğı n ayrı ayrı veya har man edil erek gerekti ği nde ku m, öğüt ül müĢ t uğl a ve kire mit t ozu, kül ve benzerleri ile karıĢtırılarak di kdört gen kalı pl arda Ģekillendirilerek 800- 1200 C 0
de pi Ģiril mesi yl e el de edilirl er. [54]
Yı ğ ma yapı duvarl arı nda kull anılan baĢlıca i ki ti p t uğl a var dır; har man t uğl ası ve fabri ka t uğl ası. Har man t uğl ası il e il gili bil giler “TS 704 Duvarl ar Ġçin Har man Tuğl ası ” ve fabri ka t uğl ası ile il gili bil giler “TS 705 Duvarl ar Ġçi n Fabri ka Tuğl al arı” st andartları ndan yararl anılarak açı kl anacaktır.
3. 3. 1. 1 Har man Tuğl ası
Har man t uğl ası kil, killi t oprak ve bal çı ğı n ayrı ayrı veya birli kt e yoğr ul up gerekti ği nde su, ku m, öğüt ül müĢ t uğl a ve kire mit t ozu ve benzerl eri il e karıĢtırılı p Ģekillendiril di kt en sonra kur ut ul up genelli kl e har man yeri nde ocakl arda pi Ģiril mesi yol u ile el de edilen ve duvar yapı mında kull anılan mal ze medir. [53]
Har man t uğl al arı bi çi mleri ne göre i ki Ģekil de sınıflandırılırlar; dol u harma n t uğl ası ( DOHT) ve deli kli harma n t uğl ası ( DEHT). Bası nç dayanı ml arı na göre i se; ort a dayanı mlı ve az dayanı mlı har man t uğl al arı ol mak üzere i ki sı nıfa ayrılırlar.
Tabl o 3. 1 Bi çi mleri ne ve bası nç dayanı mları na göre har man t uğl al arı [55]
Sı nıflar Tuğl anı n Se mbol ü Ağı rlı ğı ( max) kg/ d mOrt al a ma Haci m 3
Ort al a ma Bası nç Dayanı mı ( mi n) kg/ c m2 Bası nç Dayanı mı ( mi n) kg/ c m2 Dol u Har man Tuğl ası
Ort a Dayanı mlı DOHT/ 50 Sı nıflandırıl ma mıĢtır 50 40 Az Dayanı mlı DOHT/ 30 Sı nıflandırıl ma mıĢtır 30 25 Deli kli
Har man Tuğl ası
Ort a Dayanı mlı DEHT/ 50 1, 40 50 40 Az Dayanı mlı DEHT/ 30 1, 40 30 25 Har man t uğl al arı di kdörtgenl er pri z ması Ģekli nde ol malı, yüzl eri ve kenarları düzgün ol malı dır. Dol u t uğl al arın üst yüzünün ort ası nda, deri nli ği 10 mm‟ den fazla ol mayan çukurl ukl ar bul unabilir. Çukur kenarl arı nı n bul undukl arı yüzün kenarl arına uzaklı ğı 20 mm‟ den daha az ol mamalı dır (ġekil 3. 10).
ġekil 3. 10 Dol u ve düĢey deli kli har man t uğl al arı [55]
DüĢey deli kli har man t uğl ası nda bul unan deli kler, t uğl anı n alt ve üst yüzl eri nde ol abil di ği nce eĢit aralı kl arla yayıl mıĢ ol malı ve bu yüzl ere di k ol arak t uğl anı n büt ün yüksekli ği boyunca devam et meli dir. Deli kl eri n t opl a m en kesit al anı bulundukl arı t uğl a yüzü al anı nı n %25‟i nden büyük ol ma malı dır.
Tabl o 3. 2 Har man t uğl ası nı n boyutları [55]
Boyutl ar ( mm) Tol eransl ar ( mm)
Uz unl uk 190 -13 / +6
Geni Ģli k 90 -5 / +4
Yüksekli k 50 -2 / +3
3. 3. 1. 2 Fabri ka Tuğl ası
Fabri ka t uğl ası kil, killi toprak ve bal çı ğı n ayrı ayrı veya har man edili p, gerekti ği nde su, ku m, öğüt ül müĢ t uğla ve kire mit t ozu, kül vb. il e karıĢtırılarak maki nel erle Ģekillendiril di kt en ve kurut ul dukt an sonra fırı nl arda pi Ģiril mesi il e el de edil en ve duvar yapı mında kull anılan bir mal ze medir.
Fabri ka t uğl al arı deli k oranl arı na göre; dol u t uğl a ( 2000 kg/ c m3 – 1800 kg/ c m3 ), seyrek deli kli t uğl a ( 1600 kg/ c m3
– 1400 kg/ c m3) ve az deli kli t uğl a ( 1200 kg/ c m3 ) ol arak sı nıflandırılırlar. [56]
Tabl o 3. 3 Fabri ka t uğl al arını n biri m haci m ağırlı kl arı ve bası nç dayanı mları [56]
Tuğl a Sı nıfı Haci m Ağırlı ğı kg/ m3 Deli k Or anı % Tuğl a Se mboll eri Ort al a ma Bası nç Da yanı mı kg/ c m2 Dol u Tuğl a 2, 000 %15 2, 0/ 240 240 2, 0/ 180 180 2, 0/ 120 120 1, 800 %15 1, 8/ 220 220 1, 8/ 150 150 1, 8/ 100 100
Seyr ek Deli kli Tuğl a 1, 600 %20 1, 6/ 220 220 1, 6/ 150 150 1, 6/ 100 100 1, 400 %25 1, 4/ 200 200 1, 4/ 120 120 1, 4/ 80 80 Az Deli kli Tuğl a 1, 200 %35 1, 2/ 150 150 1, 2/ 100 100 1, 2/ 60 60
Dona dayanı klılı kl arı na göre, dona dayanı klı t uğl a (cephe t uğl ası) ve dona dayanı ksı z t uğl a ol arak i ki sı nıfa ayrılırlar.
Fabri ka t uğl ası nı n bası nç dayanı mı; yapıl dı ğı toprağı n ci nsi, por ozitesi, pi Ģiril me ısısı, üreti m bi çi mi, delikl eri ni n mi kt arı ve yerleri, yükl e me yönl eri, kenarl arı nı n bi çi mi gi bi bir çok fakt öre bağlı dır (ġekil 3. 11).
ġekil 3. 11 DüĢey deli kli fabri ka t uğl al arı [56]
Fabri ka t uğl ası nı n bası nç dayanı mı TS 705‟e göre hazırlanan nu muneni n kırıl ması na neden ol an Pk yükü, A0¸yükl e me al anı na böl ünerek (3. 2)‟deki bağı ntı yl a hesapl anır.
fb = o k A P x k* (kg/ c m2) (3. 2)
Bur ada, fb = t uğl anı n bası nç dayanı mı ( kg/ c m2), Pk = kı rıl ma anı ndaki yük ( kg), A0=t uğl anı n bası nç uygulanan yüzünün al anı (c m2
), k* = t uğl anı n bi çi m kat sayı sı dır. Bi çi m katsayıları Tabl o 3. 4‟de veril miĢtir.
Tabl o 3. 4 Fabri ka t uğl ası an ma yüksekli kl eri ve bi çi m katsayıları [56]
Tuğl a An ma Yüksekli ği ( mm) Bi çi m Katsayısı (k* )
135 1, 00
185 1, 10
235 1, 25
Deli k oranı aynı fakat daha çok sayı da küçük delikl erden ol uĢan bir t uğl anı n bası nç