ANALİZ
Şekil 9. CBS temel mimarisi
CBS nin temel fonksiyonlarından coğrafi veri toplama, depolama ve işleme fonksiyonları, coğrafi veri tabanının oluşturulmasına yöneliktir. Bu fonksiyonlar kullanılarak, grafik ve non-grafik veriler bilgisayar ortamına aktarılır, gerekli düzeltmeler yapılır, gerekli koordinat/projeksiyon/datum dönüşümleri yapılır, yapılandırılır, aralarındaki mantıksal ve topolojik ilişkiler kurulur ve sonuçta coğrafi veri tabanı kullanıma hazır duruma getirilir.
Diğer taraftan coğrafi verilerin analizi fonksiyonu, oluşturulan coğrafi veri tabanının amaca ve uygulama alanına göre kullanılmasını ve böylece kullanıcıların CBS den beklentilerinin karşılanmasını hedefler. Analiz sonrası elde edilen sonuçlar,coğrafi verilerin sunuşu fonksiyonu ile kullanıcılara ulaştırılır.
Bu beş temel fonksiyonu maliyet, emek ve zaman açısından incelendiğinde, tüm CBS için harcanan maliyet, emek ve zamanın
* %75 ini veri toplama fonksiyonu
* %15 ini veri depolama, işleme ve analiz fonksiyonu * %10 unu veri sunuşu fonksiyonunun kapladığını görülür.
a. Veri Toplama
CBS terminolojisinde “CBS için veri toplama” yerine “CBS dönüşümü” (GIS conversion methods) teriminin de kullanıldığı görülmektedir. CBS için veri toplama, bir coğrafi bilgi sistemi için gerekli grafik ve grafik olmayan bilgilerin ilişkili, tutarlı ve anlamlı bir küme olarak derlenmesi ve sayısallaştırılması olarak tanımlanabilir.
CBS ne girdi teşkil eden verilerin toplanması için değişik veri kaynaklarına yönelik olarak, farklı disiplinler tarafından çok değişik teknolojik yaklaşımlar geliştirilmiştir. Diğer yandan CBS uygulamalarının pek çoğu birden çok kaynaktan veri toplanmasını ve bu verilerin entegrasyonunu gerekmektedir. Coğrafi veri tanımı oldukça geniş bir yelpazeye yayılmıştır.
Bu nedenle ve ayrıca değişik teknolojilerin sonucu olarak da çok çeşitli coğrafi veri toplama yöntemleri ortaya çıkmıştır. Bu yöntemler açıklanmadan önce coğrafi veri kavramının açıklanmasında yarar vardır.
( 1 ). Coğrafi Veri
Yeryüzü üzerinde veya yakınında belli bir anlama sahip somut yada soyut herşey coğrafi varlıktır. Coğrafi veri, bir coğrafi varlığa ilişkin bilgidir. Coğrafi varlık kapsamına belli bir konumu ve biçimi olan somut yada soyut, doğal ya da insan yapısı bütün nesneler girer.
Bir bina, bir yol, ağaçlık alan, nokta yüksekliği, belediye sınırı, nüfus yoğunluğu hep birer varlıktır. Kısaca hakkında bilgi tutulan herşey coğrafi veridir.
Coğrafi varlıkların tanımlanıp belli bir gösterimde harita vb. kaynaklarda gösterimine
“detay” (feature) denir. Harita vb. kaynaklardan sayısallaştırılarak bilgisayar ortamındaki sayısal ifadesine de nesne (obje) denir. Yani belli bir gösterimi olan, tanımlı varlıklara detay, detayın sayısal ifadesine de nesne denir.
VARLIK (entity) : Hakkında bilgi tutulan herşey DETAY (feature) : Gösterimi olan tanımlı olan varlık NESNE (Object) : Bir detayın sayısal ifadesi
ÖZNİTELİK (attribute) : Bir varlıkğın tanım karakteri
gerçek dünyada haritada-planda bilgisayar ortamında (VARLIK) (DETAY) ( NESNE)
Detay Tipi : Vektörel bir coğrafi veri tabanında, detayın nokta, çizgi veya olan (poligon) detay mı olduğunu belirtir.
Detay Kodu : Bir detayın “ne” olduğunu gösteren koddur. Her coğrafi veri tabanı için bir detay kodlama kataloğu gereklidir.
Detay Numarası : Detayın “ hangi” detay olduğunu gösterir. Bir detayı aynı veya farklı cins diğer detaylardan ayırmaya yarayan detay numarası her coğrafi hücre içinde tek anlamlıdır.
Coğrafi Hücre : Veri yönetiminde ve özellikle veriye erişimde kolaylık sağlamak üzere coğrafi veri tabanı bölümlere ayrılır. Genellikle enlem boylam çizgileri ile ayrılan bu bölümlere coğrafi hücre (dörtgen) denir.
Detaylar boyutsal özelliklerine göre sıfır boyutlu (noktasal detaylar), bir boyutlu (çizgisel detaylar), iki boyutlu (alansal detaylar) ve üç boyutlu (hacimsel detaylar) olmak üzere sınıflandırılırlar. Detayların boyutsal özelliğini “detay tipi” de denir. Detayların coğrafi bilgi sistemlerinde sayısal olarak temsil edilmelerinde dört temel geometrik eleman kullanılır:
Nokta, çizgi, alan ve hacim. Burada sözü edilen geometrik elemanlar bilgisayar ortamında vektör veya raster olarak iki değişik formatta temsil edilirler.
Coğrafi varlıklar arasındaki ilişkiler aşağıdaki şekilde gruplanır:
Konuma Bağlı Olmayan İlişkiler : Örneğin; Yönetsel bağımlılık
Konuma Bağlı ilişkiler
Metrik İlişkiler : Örneğin; Uzaklık, yön
Topolojik İlişkiler : Örneğin; Komşuluk, içerme, kesişme
( 2 ). Coğrafi verilerin sınıflandırılması
( I ) Mantıksal tiplerine göre
CBS deki detaylar için toplanacak coğrafi veriler üç grupta ele alınabilir.
Konum Verileri
Öznitelik Verileri
Topolojik Verileri
Konum verileri coğrafi varlığın (detayın) belli bir referans sistemine göre yerini ve biçimini belirten koordinat veya piksel değerleridir. Konum ve biçim bilgisi iki boyutlu olabileceği gibi üç boyutlu da olabilir. Geometrik veri olarak da adlandırılmaktadır. Bilgisayar belleğinde ve depolama birimlerinde vektör veya raster formda temsil edilirler.
Öznitelik verileri ise konuma bağlı olmayan, doğrudan detaya bağlı ve detayı tanıtıcı verilerdir. Örneğin ormandaki ağaç cinsi, akarsuyun debisi, parselin sahibi vb. öznitelik bilgileridir. Bu öznitelik bilgileri sayısal veya sözel karakterde olabilir. Öznitelik bilgilerinin bilgisayar ana belleğinde ve depolama birimlerinde temsil edilmesinde klasik bilgisayar kodlama yöntemleri kullanılır.
Topolojik veriler ise detaylar arasında ölçülebilir olmayan (non-metrik) uzaysal ilişkileri belirler. Komşuluk, çakışıklık, içerme, bağlantı vb. ilişkileri ifade eder. Topolojik verilerin doğrudan toplanması, başka bir deyişle CBS ortamına dışarıdan getirilmesi yerine CBS ortamına aktarılmış olan konum verilerinin analizi ile türetilmesi daha uygundur.
Dolayısıyla CBS için veri toplamada topolojık veriler hariç olarak konum ve öznitelik verilerinin aktarımı kastedilmektedir.
COĞRAFİ VERİ TÜRÜ COĞRAFİ VARLIK (DETAY) TÜRÜ
Nokta Çizgi Alan
Coğrafi veriler, coğrafi bilgi sistemine aktarılmadan önceki bulundukları ortama, başka bir deyişle kaynaklarına göre de sınıflandırılırlar. Coğrafi veri toplama yöntemini ve teknolojisini belirleyen en önemli unsur verinin kaynağıdır. Coğrafi verilerin toplanabileceği başlıca kaynaklar klasik olarak beş ana grupta toplanmaktadır (Çizelge 1).
Çizelge 1. Coğrafi veri kaynakları
KAYNAK GRUBU
KAYNAK CİNSİ
1.Çizgisel Haritalar 2.Tematik Haritalar
Mevcut Harita 3.Grafik Çizimler (Bilgisayar Destekli ve Dökümanlar Tasarım ve Çizim Ürünleri)
4.Ortofoto Haritalar 5.Dökümanlar 6.Hava fotoğrafları Fotoğraf ve 7.Yersel fotoğraflar
Görüntüler 8.Uzaktan Algılama görüntüleri
(Resim olarak: LANDSAT, SPOT vb.) Algılayıcı 9.Uydudan algılanan veriler
Veriler 10.Airbone algılama verileri Arazi 11.Klasik ölçme kayıtları
Verileri 12.Manyetik ortamda arazi ölçüleri 13.GPS ölçüleri
14.Standart formatta sayısal coğrafi
Hazır Sayısal bilgi kütükleri (off-line)
Coğrafi Bilgileri 15.On-line bağlantılı diğer coğrafi Bilgi Sistemleri
( 3 ). Coğrafi veri toplama yöntemlerinin sınıflandırılması
(1) Sayısallaştırma ile Coğrafi Veri Toplama
(a) Manuel ( El-ile) Sayısallaştırma (b) Otomatik Çizgi İzleyerek
(2) Tarama ile Coğrafi Veri Toplama (3) Video Kayıt ile Coğrafi Veri Toplama (4) Uzaktan Algılama ile Coğrafi Veri Toplama
(5) Fotogrametrik Kıymetlendirme ile Coğrafi Veri Toplama
(6) Coğrafi Verilerin Doğrudan Arazide Toplanması (Arazi Ölçmeleri ile) (7) Alfasayısal Bilgi Girişi ile Coğrafi Veri Toplama
(8) Sayısal Coğrafi Bilgi Kütüğü İthali ile Veri Toplama
b. Veri Depolama
Gerek grafik gerekse grafik olmayan veri girişleri “katmanlar” halinde gerçekleştirilir. Katman, aynı geometrik özelliğe (nokta, çizgi, alan) ve ortak tanımsal özelliklere sahip detayların bütünüdür. Örneğin, “bina katmanı”, “yol katmanı” v.b. Katman kavramı basit anlamda, offset harita üretiminde kullanılan baskı kalıplarına (Orman kalıbı, yol kalıbı vb.) benzetilebilir. Bu durumda belli bir bölgeye ait grafik ve grafik olmayan bilgiler katmanlar halinde bilgisayar ortamına girilir. (Şekil 11). İlişkisel veri modeline de uygun olan
bu katmanlama yaklaşımı hem görüntüleme işlemlerinde hem de katmanların üst üste çakıştırılması ile analiz işlemlerinde büyük kolaylıklar sağlamaktadır.
Yol katmanı
Bina katmanı
Model dünya
Gerçek dünya (Harita)
(Yeryüzü)
Şekil 11. Gerçek dünya, model dünya, katmanlar
Coğrafi veri giriş yazılımları ile girilen ve daha sonra veri doğrulama yazılımları ile hatalardan arındırılan coğrafi veriler, belli bir veri tabanı modeline uygun şekilde coğrafi veri depolama tekniklerinden biri kullanılarak bilgisayar ortamında (veri tabanında) depolanır.
( 1 ). Coğrafi verinin bilgisayar ortamında gösterilmesi
İnsan gözü şekil ve biçimleri algılamada çok yeteneklidir. Şekilleri tam, olduğu gibi algılar. Bilgisayar ortamında bu algılamanın yapılabilmesi için makineye bir takım emirler vermek gerekir. Yani makine şekli tanımak ve istediğimiz gibi görüntüleyebilmek için her zaman komutlara ihtiyaç duyar. Bilgisayarda şekilleri temsil etmek üzere birbirinden tamamen farklı ancak birbirini tamamlayan iki değişik yol izlenmektedir.
(1) Raster Teknik: Vektör gösterime göre daha yorumsal, izafi bir gösterimdir.
(2) Vektör Teknik : Şekli tam olarak olduğu gibi saklayan ve resmeden bir gösterimdir. Her iki teknik de aynı zamanda bir grafik veri toplama ve grafik veri gösterim yöntemidir.
Sayısal coğrafya bilgisi üretmek ve kullanmak üzere bir konfigürasyon belirlerken raster veya vektör tekniklerinin hangilerinin kullanılacağı dikkatli bir analiz ile belirlenmelidir. Ancak tüm konfigürasyonda tek bir teknik kullanma zorunluluğu yoktur.
Önemli olan amaca uygun bir kombinasyon teşkil etmektir. Örneğin disk üzerindeki grafik veri kütükleri vektör yapıda iken çizici olarak raster yapılı elektrostatik plotterler kullanılabilir. Aradaki dönüşümler yazılımlarla gerçekleştirilir.
( 2 ). Coğrafi veri yapıları
CBS nin kabiliyetleri büyük ölçüde dayandığı coğrafi veri tabanındaki veri yapısına bağlıdır. Coğrafi veri yapısı coğrafi veri tabanının en belirleyici özelliğidir. İleri düzeyde bir coğrafi veri yapısı konuma bağlı sorgulama, dönüşüm ve analiz olanaklarını büyük ölçüde arttırmaktadır ve grafik bilgi sunuşunda goemetrik sorunları ortadan kaldırmaktadır.
Coğrafi veri yapısında coğrafi varlıklar, diğer varlıklar ve bunlar arasındaki ilişkiler gösterilir. Grafik veriler; bilgisayar depolama teknikleri açısından raster ve grafik olmak üzere iki şekilde yapılandırılırlar.
c. Konumsal verilerin işlenmesi
Tüm CBS ler, kaynak veriyi sistemde kullanılan veri yapısına dönüştürme ve bu kütükleri yaratıldıklarında düzeltmeye ihtiyaç duyarlar.
Ayrıca aynı bölgeye ait farklı veri tabakalarının uygun şekilde birbirlerine veya seçilen bir coğrafi koordinat sistemine çakıştırılmaları (register) için de verinin dönüştürülmesine ihtiyaç duyulur.
Bunların dışında komşu bölgeleri tek bir kütükte toplamak gerekli olabilir. Depolama verimliliğini arttırabilmek için bilgiyi depolama da kullanılan veri miktarını azaltmak da arzu edilebilir. Bunun için kullanılan koordinat ayıklama (coordinate thinning), sınırları tanımlamada kullanılan koordinat çiftlerinin sayısını azaltan bir işlemdir.
Yine farklı veri tabakalarında aynı sınırı temsil eden fakat birbirine uymayan çizgileri uyumlaştırmak da gerekli olabilir. Bir CBS tüm bu fonksiyonları veya kullanıcının sağladığı veriye bağlı olarak bazılarını içerir.
Bir CBS de birlikte kullanılan veri tabakalarının hepsi aynı koordinat sistemi kullanılarak temsil edilmektedir. Bir CBS genelde pek çok projeksiyonları destekler ve bir projeksiyondan diğerine veri dönüşümünü sağlayan yazılıma sahiptir. En çok kullanılan harita projeksiyonları; UTM (Universal Transverse mercator), Albers, Lambert projeksiyonlarıdır.
CBS nin, girdi verilerinin sağlandığı ve harita çıktılarının üretildiği harita projeksiyonlarını kullanabilmesi önemlidir. Birden fazla projeksiyon kullanıldığı zaman uygun projeksiyon dönüşümleri sağlanmalıdır .
d. Veri Analizi
Bir CBS de olması gereken temel analiz türleri şunlardır:
( 1 ). Coğrafi sorgulama (Spatial Query)
Coğrafi bilgi kavramında hem coğrafi konuma ilişkin grafik ve grafik olmayan bilgi hem de bu bilgilerin kendi içlerindeki ve karşılıklı ilişkileri anlaşılmalıdır.
Bilgiler arasındaki bu ilişkiler kullanılarak grafik bilgilerden grafik olmayan bilgilere, grafik olmayan bilgilerden grafik bilgilere ve ayrıca grafik olmayan bilgilerden yine grafik olmayan bilgilere erişme işlemlerinin her birine “coğrafi sorgulama” denir.
( a ). Grafik bilgilerden grafik olmayan bilgileri sorgulama
Bu tür sorgulamada, coğrafi veri tabanında yer alan bir coğrafi detaya ilişkin grafik bilgi (örneğin, bir yolun grafik gösterimi) etkileşimli olarak bilgisayar ekranından seçildiğinde, yani imleç (cursor) bu yol üzerine getirilip ilgili tuşa basıldığında, bu grafik bilgiye ait grafik olmayan bilgiler (örneğin, yolun genişliği, uzunluğu, yapım malzemesi) başka bir ekrana veya aynı ekran üzerinde başka bir pencereye listelenir. Listelenen bu grafik olmayan bilgiler istenilirse bir rapor şeklinde çıktı olarak alınabilir.
( b ). Grafik olmayan bilgilerden grafik bilgileri sorgulama
Bu tür sorgulamada, coğrafi veri tabanında yer alan bir ya da birden çok coğrafi detaya ilişkin grafik olmayan bilgiler (örneğin uzunluğu 10 km’den fazla ve genişliği 6 m.den az olan yol / yollar kullanılarak (bu amaçla CBS yazılım paketi sorgulama dilinde sorgulama komutları yazılarak) istenen koşulları sağlayan grafik bilgiler (örneğin, yolun/yolların grafik gösterimi) başka bir ekrana veya aynı ekran üzerinde başka bir pencereye görüntülenir.
Görüntülenen bu grafik bilgiler istenirse çıktı olarak çiziciden alınabilir.
( c ). Grafik olmayan bilgilerden grafik olmayan bilgileri sorgulama
Bu tür sorgulamada, coğrafi veri tabanında yer alan bir ya da birden çok coğrafi detaya ilişkin grafik olmayan bilgiler kullanılarak istenen koşullara uygun coğrafi detayların istenen grafik olmayan bilgileri listelenir (örneğin, uzunluğu 10 km. den fazla olan yolların yol genişlikleri).
( 2 ). Coğrafi analiz (Spatial analysis)
Coğrafi analiz işlemleri konuma bağlı karmaşık soruları yanıtlamak veya bazı ürünler türetmek üzere yapılan işlemlerdir.
Üç çeşit coğrafi analiz işlemi vardır.
( a ). Coğrafi birleştirme (Spatial join)
Üç tür coğrafi birleştirme işlemi vardır:
Nokta Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi (point-in-polygon overlay)
Çizgi Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi (line-in-polygon overlay)
Alan Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi (polygon-on-polygon overlay)
Nokta Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi : Bu işlem hangi alan detayların içine hangi nokta detayların düştüğünü belirlemek amacıyla her iki tür detaya ait öznitelik bilgilerinin birleştirildiği yeni nokta detaylar elde etme işlemidir. Örneğin, yüksek gerilim direklerinin dikileceği arazilerin sahiplerinin belirlenmesi.
Çizgi Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi : Bu işlem hangi alan detayların içine hangi çizgi detayların düştüğünü belirlemek amacıyla her iki tür detaya ait öznitelik bilgilerinin birleştirildiği yeni çizgi detaylar elde etme işlemidir. Örneğin; yeni planlanan bir yolun üzerinden geçeceği arazilerin kullanım amaçlarının belirlenmesi.
Alan Detayların Alan Detaylara Birleştirilmesi : Alan detayların başka alan detaylar ile üst üste çakıştırılarak bu detaylara ait öznitelik bilgileri içeren yeni alan detaylar elde etme işlemine “poligon bindirme” adı verilir. Örneğin; “sahibi Ahmet ÇETİN olan arazinin kaç metrekaresi killi topraktır?” sorusuna cevap verebilmek için arazi alan detayları, toprak cinsi alan detayları ile çakıştırılır ve sonuçta hem arazi detaylarına hem de toprak cinsi detaylarına ilişkin grafik ve öznitelik bilgileri içeren yeni alan detaylar elde edilerek buradan 3’ncü tür sorgulama yapılır.
( b ). Yakınlık analizi (Proximity analysis)
Coğrafi detayları her yönden ve tanımlanan uzaklık/uzaklıklarda çevreleyen yeni alan detaylar (tamponlar) oluşturup, oluşturulan tamponlar içinde kalan detayları belirleme işlemlerine yakınlık analizi denir. Üç tür coğrafi veri için üç tür yakınlık analizi vardır.
Bunlar:
Nokta Detaylar İçin Yakınlık Analizi
Çizgi Detaylar İçin Yakınlık Analizi
Alan Detaylar İçin Yakınlık Analizi
Nokta Detaylar İçin Yakınlık Analizi : Nokta tipinde coğrafi detay merkez olmak üzere istenen yarıçapta daire şeklinde bir alan detay (tampon) oluşturup bu tampon içinde kalan detaylar belirlenir. Örneğin, ilkokullara 100 m. den daha yakın kahvehanelerin belirlenmesi.
Çizgi Detaylar İçin Yakınlık Analizi :Çizgi tipinde detayları çevreleyecek şekilde istenen uzaklıkta alan detaylar (tamponlar) oluşturup bu tamponlar içinde kalan detayların belirlenmesi işlemidir. Örneğin, yolların 30 m. yakınındaki okulların belirlenmesi.
Alan Detaylar İçin Yakınlık Analizi :Alan şekilinde detayları çevreleyecek şekilde istenen uzaklıkta olan detaylar (tamponlar) oluşturup bu tamponlar içinde kalan detayların belirlenmesi işlemidir. Örneğin, göllerin 100 m. yakınındaki otellerin belirlenmesi.
( c ). Sınır işlemleri (Boundary operations) Beş çeşit sınır işlemi vardır. Bunlar;
Coğrafi Ayırma (Spatial Clipping)
Coğrafi Silme (Spatial Deleting)
Coğrafi Güncelleştirme (Spatial Updating)
Coğrafi Birleştirme (Spatial Appending)
Coğrafi Sınır Kaldırma (Spatial Boundary Removal)
Coğrafi Ayırma : Sınırları ile tanımlanan coğrafi bir bölgeye ilişkin grafik ve öznitelik bilgilerinin çıkartılarak (extraction) yeni detaylar elde etme işlemidir. Böylece bir veri yığını arasından istediğimiz kısmı çekip alarak yeni bir detay elde edebiliriz.
Coğrafi Silme : Sınırları ile tanımlanan coğrafi bir bölgeye ilişkin grafik ve öznitelik bilgilerinin coğrafi veri tabanından silinmesi işlemidir.
Coğrafi Güncelleştirme :Sınırları ile tanımlanan coğrafi bir bölgeye ilişkin grafik ve öznitelik bilgilerinin coğrafi veri tabanında güncelleştirilmesi işlemidir. Bu sayede veriler üzerinde olabilecek değişiklikler kolayca izlenebilir.
Coğrafi Birleştirme : Komşu iki coğrafi bölgeye ilişkin grafik ve öznitelik bilgilerinin birleştirilmesi işlemidir.
Coğrafi Sınır Kaldırma : Aynı öznitelik değerine sahip alan deteylar arasındaki ortak sınırların kaldırılarak yeni alan detaylar oluşturma işlemidir. Örneğin, yetişen ürün cinsi karpuz olan arazilere ilişkin alan detaylar ile yetişen ürün cinsi üzüm ve çilek olan arazilere ilişkin alan detaylar arasındaki ortak alanlar kaldırılarak, yaz meyvalarının yetiştirildiği araziler şeklinde yeni alan detaylar oluşturulabilir.
( 3 ). Ağ analizi (Network analysis)
Yol, kanalizasyon, elektrik şebekesi vb. çizgisel detaylar birer ağ oluşturur. Ağ analizi kapsamında üç tür işlem vardır. Bunlar;
( a ). Optimum güzergah belirleme (Optimum path determination)
İlgilenilen coğrafi bölge içerisinde bir noktadan başka bir noktaya alan en uygun güzergahın belirlenmesi işlemidir. Örneğin; itfaiye merkezi ile yangın yeri arasındaki en uygun yol güzergahının belirlenmesi, askeri birliklerin intikallerinin planlanması.
( b ). Adres belirleme (Address matching)
Ağ üzerinde istenen adreslere ulaşma işlemidir.
( c ). Kaynak tahsisi (Resource allocation)
Ağ üzerindeki belli merkezlere en yakın adreslerin belirlenerek çeşitli amaçlar için tahsis edilmesi işlemidir. Örneğin; 106 no’lu sandıkta oy kullanacakların belirlenmesi.
( 4 ). Sayısal arazi analizi
Sayısal arazi modeli kullanılarak yapılan analiz işlemlerine sayısal arazi analizi denir. Bu işlemler şunlardır:
( a ). Eğim hesabı
Arazi yüzeyi üzerinde seçilen iki nokta arasındaki eğimin derece veya yüzde olarak belirlenmesi işlemidir. Bu işlem kullanılarak istenen eğim değerlerine sahip coğrafi bölgeleri gösteren alan detaylar elde edilebilir ve bu detaylar diğer analiz türlerinde kullanılabilir.
Örneğin; eğimi %40 dan fazla kumlu arazileri belirlemek için önce sayısal arazi modeli oluşturulup eğimi %40 dan fazla olan bölgeler belirlenir, sonra bu bölgeler toprak cinsi kum olan bölgeler ile çakıştırılır (poligon bindirme).
( b ). Bakı hesabı
Arazi yüzeyindeki bir noktadaki bakı (aspect), o noktadan geçen teğet düzlemin baktığı yön olup derece (kuzeyden itibaren saat açısı yönünde tanımlanan açı) olarak ifade
edilir. Bakı hesabı ile istenen yöne bakan arazi bölgeleri gösteren alan detaylar oluşturulup bu detaylar diğer analiz türleri ile birlikte kullanılabilir. Örneğin güneye bakan (225 derece >
bakı > 135 derece koşulunu sağlayan) ve karayolundan 100 metreden daha uzak olmayan ve alanı 200 metrekareden küçük olmayan parselleri belirlemek için önce bakı hesabı ile güneye bakan bölgeler sonra diğer koşulları sağlayan bölgeler belirlenir ve son olarak poligon bindirme işlemi yapılır. Ayrıca bakı hesabı TV ve PTT verici/yansıtıcı antenlerinin yerlerinin belirlenmesinde kullanılabilir.
( c ). Kesit çıkarma
Arazi üzerindeki bir noktadan başka bir noktaya doğrusal veya doğrusal olmayan bir güzergah boyunca ya da istenen bir çizgisel detayın (örneğin yolun, derenin vb.) tamamı veya bir kısmı boyunca yükseklik değerlerini mesafenin fonksiyonu olarak gösteren bir grafiğin oluşturulması işlemidir.
(d ). Görünürlük analizi
Arazi üzerindeki belli bir noktadan istenen bakı aralığında ve istenen mesafe içerisinde kalan bölgede görünen veya görünmeyen kısımların belirlenmesi işlemidir.
Örneğin; A tepesinin zirvesinden kuzeyden itibaren 90-180 derece bakı için 2000 m. mesafe içinde kalan görünmeyen bölgelerin belirlenmesi TV ve PTT verici/yansıtıcı antenlerinin yerlerinin belirlenmesinde, radar mevzileri seçiminde kullanılabilir.
( e ). Hacim hesabı
Arazi üzerinde istenilen bir kapalı yüzey (alan detay) esas alınarak belli bir yükseklikten bu yüzeye veye bu yüzeyden belli bir yüksekliğe kadar olan hacmin belirlenmesi işlemidir. Örneğin; yeni inşa edilecek bir bina için gerekli toprak hafriyatının belirlenmesi.
Arazi üzerinde istenilen bir kapalı yüzey (alan detay) esas alınarak belli bir yükseklikten bu yüzeye veye bu yüzeyden belli bir yüksekliğe kadar olan hacmin belirlenmesi işlemidir. Örneğin; yeni inşa edilecek bir bina için gerekli toprak hafriyatının belirlenmesi.