Denetim Hizmeti Piyasasında Haksız Rekabet

11 Aralık 2001 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Denetçiler Odasında “Denetim Hizmeti Piyasasında Haksız Rekabetin Önlenmesi Yolları” konusunda seminer verilmiştir. Seminere, ülkede faaliyet gösteren denetçiler ve denetim kuruluşları katılmışlardı. 1994 yılında Azerbaycan’da denetimin hukuki yapısı oluşmuş ve kısa süre içinde bu alanda yasalar sistemi düzenlenmiştir. Ülkede yirmi beş’ten fazla kanunda denetim, yönetim sisteminin ayrılmaz bir hissesi gibi topluma tanıtılmıştır. Aynı zamanda uluslararası denetim standartlarına uygun yirmi iki denetim standardı hazırlanmış, kırk dört bağımsız denetçiye, otuz beş denetim kuruluşuna ve dört yabancı denetim kuruluşuna lisans verilmiştir. Denetçiler Odası, denetimin düzenlenmesi ve gelişimini sağlamak amacıyla devamlı programlar hazırlamaktadır. Bu programlar içinde haksız rekabete yönelik programlara daha çok ağırlık verilmektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti Denetçiler Odası Meclisi’nin 14 Aralık 1999 tarihli 44/43 sayılı kararının uygulanması sonucunda denetimi olumsuz etkileyen birçok problem çözülmüştür. Denetçiler Odasının denetçi ve denetim kuruluşlarının faaliyetlerinin ve terine getirdikleri denetimin kalitesinin standartlara uygun şekilde yapılıp yapılmamasını sürekli kontrol etmesi haksız rekabetin azalmasına neden olmuştur. 2005 yılında 34

bağımsız denetçinin ve 24 denetim kuruluşunun faaliyeti kontrol edilmiş, bazı denetçilerin raporu Denetçiler Odası Konseyinde dinlenmiş, uygun kararlar alınmıştır. Bazı denetçilere ceza uygulanmış, bazılarının ise lisansları iptal edilmiştir. Fakat maalesef araştırmalar sonucu bazı bağımsız denetçi yada denetim kuruluşlarının haksız rekabete yol açmaları, etik kurallara saygısızlık göstermeleri hala devam etmektedir. Azerbaycan Cumhuriyeti “Haksız Rekabet Hakkında” Kanunu’na göre haksız rekabet türleri şunlardır:

• Rakibin faaliyetinin taklit edilmesi • Rakibin faaliyetini alçaltmak

• Rakibin faaliyetine karışmak, müdahalede bulunmak • Haksız işletmecilik faaliyetleri

• Tüketicilerin aldatılması.

Tüketicilerin aldatılmasına yönelik şunların yapılması yasaktır:

• Emtianın hazırlanması ve kalitesiyle ilgili yanıltıcı bilgilerin kullanılması • Emtianın alım zamanı tüketicinin seçme özgürlüğünün kısıtlanması • Emtianın özellikleriyle ilgili yanlış bilgilerin verilmesi

• Emtianın taleplere uygun olmadığının saklanması.

Bazı bağımsız denetçiler denetlenen firmanın faaliyetini ve bilanço değerlerini göz önüne almadan anlaşma yaparlar. Düşük fiyata anlaşma yapma sebebi ise denetlenen firmanın karının olmamasıdır. Aynı zamanda bazı bağımsız denetçiler, denetlenen firmanın faaliyet alanının geniş olduğunu bilerek teklif edilen düşük fiyatla anlaşma yaparlar.

Rekabet ortamının incelenmesi deneyim sektöründe faaliyet gösteren bağımsız denetçiler, yerli ve yabancı denetim kuruluşlarının mevkisinin aynı olmadığını göstermektedir. Ülkede denetim hizmetini %70’ni yabancı denetim kuruluşları göstermektedir. Yabancı denetim kuruluşlarının anlaşma tutarı yerli kuruluşlara oranla

15–20 kat fazladır. Son yıllarda bağımsız denetçiler ve yerli denetim kuruluşlarının yabancı denetim kuruluşlarına göre piyasada önemi artmaktadır.

Bağımsız denetçi ve yerli denetim kuruluşlarının yabancı denetim kuruluşlarıyla rekabet yapma imkanı çok azdır, maddi imkanların azlığı bu konuda sıkıntılar oluşturmaktadır. Ülkede işletmeciliğin gelişimi hizmetin değerinin artmasını sağlamaktadır, fakat çoğu zaman haksız rekabet ortamının oluşmasını da hızlandırmaktadır. Sorun dünya çapında çözülmektedir ve Azerbaycan’da da bunların uygulanması zaruridir. Denetim sektöründe bağımsız denetçi ve denetim kuruluşlarının nüfuzunun korunması ülkede denetimin sağlam gelişimine olumlu etki gösterecektir (Safarov, 2002:42). Fikrimce denetçilere haksız rekabet konusunda seminerlerin verilmesi ahlaki etik kurallara önemin artırılması, düşük fiyatla denetim yapan denetçilerin lisansının iptal edilmesi ve bir daha lisans verilmemesi, ceza ve hapis uygulanması haksız rekabeti tam olarak engelleyemese de biraz hafifletecektir.

Ülkenin denetim piyasasında rekabet iki yönde gelişmektedir. Dürüst rekabet ve haksız rekabet. Dürüst rekabet; denetim hizmetinin denetim sektöründe arz edilmesi, piyasanın arz ve talep unsuruyla düzenlenmesini ifade etmektedir. Haksız rekabet; denetçilerin dürüst olmayan usullerle denetim gerçekleştirmeleri, monopolyanın gelişimini sağlamaları ve hızlandırmalarıdır. Dürüst rekabette mevcut yasalar uyum şarttır. Haksız rekabetin oluşmasını denetçinin düşük fiyata iş yapması etkilemektedir. Bu tür durumların söz konusu olmaması için denetimin hacmi, faaliyet süresi incelenmeli, uygun anlaşmanın gerçekleşme süresi ve tutarı belirlenmelidir (Necefov, 2004:36). Haksız rekabete ülke çapında bakılırsa, firmaların da bu durumu engellemelri gerekmektedir. Anlaşma çift taraflı olduğu için hem denetçi, hem de denetlenen firmaların haksız rekabete yol vermemeleri gerekiyor. Bence yasalarda denetlenen firmalara da düşük fiyatla anlaşma yaptıkları için ceza uygulanması gerekiyor.

2.16.1 Haksız Rekabetin Önlenmesi İçin Yapılan İşler

Bazı bağımsız denetçi ve denetim kuruluşları haksız rekabete yönelik faaliyette bulunurlar. Denetçiler Odasının 26 Aralık 2001 tarih ve 83/3 sayılı kararı ile haksız rekabetin önlenmesi için şunlar yapılmıştır:

• Denetçilerin 18 Aralık 1997 tarihli kararına dayanmadan düşük fiyatla anlaşma yapması halinde firmanın mali faaliyetinin olmaması veya az olmasıyla ilgili

önceden araştırmalar yapılarak denetim anlaşması yapılmasının olumlu karşılanması

• Denetlenen firmanın mali faaliyetinin olmaması ile ilgili mühürlü belgeyi, denetim anlaşması yapılmadan önce denetçiye sunması

• Bağımsız denetçi ve denetim kuruluşlarının düşük fiyatla denetim yapmaları halinde firmanın zararına çalıştığının esas alınmaması

• Denetçi ve denetim kuruluşlarından anlaşma tutarının önceki dönemler için yapılan anlaşmalar tutarından az olmamasının istenmesi

• Düşük fiyatla yapılmış denetim sonucunda bildirilen görüş için denetçiler ve denetim kuruluşlarının sorumluluk taşıması

• 7 Ekim 1996 tarihli “Denetim Anlaşması Milli Denetim Standartları”na uyulması (Süleymanova, 2002:38).