(1) AÖ:Eskiden büyük büyük dedelerimiz nasıl seyahat ederlermiş biliyor musunuz?
(2) KZ:Yürüyerek.
(3) AÖ:Peki çok uzak yerlere nasıl giderlermiş? (4) KÖB:Araba.
(5) KES:Hayvanlarla. (6) AÖ:Hangi hayvanlarla? (7) ÇT:Atlarla.
(8) AÖ:Peki neden atlarla seyahat ediyorlarmış? (9) EÖ:Araba yokmuş.
(10) AÖ:Peki araba neden yokmuş? (11) EÇ:Çünkü çok eski.
(12) AÖ:Çok eskiden neden araba yokmuş? Çok eski ne demek? (13) KES:Yüzyıl.
(14) AÖ:Yüzyıl çok mu eski? (15) EG:Bir milyon yıl.
(16) AÖ:Çok eski olunca ne oluyor? Çok eskiden dedelerimiz neden atla seyahat ediyormuş?
(17) EÇ:Arabaları yokmuş
(18) AÖ:Peki şimdi neden arabalarımız var?
(19)EÇ:Fabrikaya gidiyoruz, para alıyoruz, sonra biriktirip araba alabiliyoruz.
(20) AÖ:Araba eskiden yoktu da nasıl oldu bir anda?
(21) EU: İnsanlar arabayı keşfetti. Bilim insanları arabayı yaptılar. (22) AÖ:Peki büyük dedelerimiz neden araba yapmadı da ata bindi? (23) EÖ:Onlar da at arabasına biniyorlardı
(24) AÖ:Peki at arabası ile şimdiki arabalar benziyor mu? (25) EG:Evet
(26) KZ:Benziyor. Çünkü ben arkadaşlarımla oynarken şey görmüştüm. O da at arabasına benziyordu.
(27) AÖ: Peki eskiden dedelerimiz neden bizim arabalarımıza binmemişler?
(28) KH:Çünkü bizimgibi değiller. (29) EG:Çünkü sevmiyorlar.
(30) AÖ:Eskiden o arabalardan var mıymış? (31) KEL:Yok[günümüz arabaları].
(32) EU:Öğretmenim hala at arabalarına biniyoruz.
(33)AÖ:Çocuklar eskiden dedelerimiz atla seyahat ediyorlarmış. KÖB göstersin bakalım ata nasıl bindiklerini.
(34) KÖB:İlk önce bir ipe basıyorlar, sonra öbür ipe basıyorlar. (35) AÖ:Peki biz şimdi nasıl seyahat ediyoruz?
(36) ED:Arabayla (37) KEL:Uçakla
113
Yukarıdaki diyalog genel olarak değerlendirildiğinde; çocukların geçmişte yaşamış insanların seyahat etme araçları hakkında bilgi sahibi oldukları, ancak neden o araçları kullandıkları ile ilgili bilgi sahibi olmadıkları görülmektedir. Araştırmacının sormuş olduğu s-1: “Eskiden büyük büyük dedelerimiz nasıl seyahat ederlermiş biliyor musunuz?” sorusuna; s-5: “Hayvanlarla.”ve sınıftaki bütün çocukların s-7: “Atlarla.”söylemleri bu durumu destekler niteliktedir. Ancak KZ s-2: “Yürüyerek.”şeklinde cevap vermiştir. Akabinde araştırmacı s-8: “Peki neden atlarla seyahat ediyorlarmış?”sorusunu yöneltmiştir. Cevaben EÖ s-9 ve EÇ s-17: “Araba yokmuş.”ifadelerinde bulunmuşlardı. EÖ ve EÇ’nin geçmiş zaman algısına sahip olarak, o dönemde yaşayan insanların, günlük hayatlarında kullandıkları eşyalar hakkında bilgi sahibi oldukları söylenebilir. EÇ araştırmacının sorusuna s-11: “Çünkü çok eski.”söylemi ile cevap vermiştir. Çocuğun, arabanın eskiden var olmayan, günümüze ait bir ulaşım aracı olduğunu ifade ettiği görülmektedir. Bu söylem ile EÇ’nin zaman ve kronoloji algısına sahip olduğu düşünülmektedir. Sohbet etkinliğinin devamında s-18:“Peki şimdi neden arabalarımız var?” sorusu üzerine,EÇ’nin s-19: “Fabrikaya gidiyoruz, para alıyoruz, sonra biriktirip araba alabiliyoruz.” şeklinde söylemi olmuştur. Bu söylem ile çocuğun satın alma para ve para biriktirme kavramları hakkında bilgi sahibi olduğu görülmektedir. Ayrıca EÇ’nin “çalışarak para kazanma” olgusundan da haberdar olduğu anlaşılmaktadır. EU’nun s-21: “İnsanlar arabayı keşfetti. Bilim insanları arabayı yaptılar.”şeklindeki söylemi incelendiğinde;arabaların geçmişte olmadığını ancak bilim insanlarının arabayı keşfettiklerini bildiği görülmektedir. EU’nun değişim ve sürekliliği algılama becerisine sahip olduğu bu söylemi ile görülmektedir. Ayrıca çocuğun “keşif-buluş” ve “bilim insanları” hakkında bilgi sahibi olduğu görülmektedir.
Yukarıdaki cevapların akabinde araştırmacı s-22: “Peki büyük dedelerimiz neden araba yapmadı da ata bindi?”ve s-27: “Peki eskiden dedelerimiz neden bizim arabalarımıza binmemişler?”sorularını yöneltmiştir. EÖ bu sorulara s-23: “Onlar da at arabasına biniyorlardı.”şeklinde cevap vermiştir. Bu söylemi ile çocuğun, geçmişte yaşayan insanların kendi kullanımlarına uygun bir araç kullandıklarını ifade ettiği söylenebilir. KH araştırmacının yöneltmiş olduğu soruya, s-28: “Çünkü bizim gibi değiller.”söylemi ile cevap vermiştir. Bu söylem ile çocuğun, geçmişte yaşayan insanların bizden farklı olduklarını düşündüğü görülmektedir. Bu düşünceye, bizim
114
kullandığımız araçları kullanamamaları durumu sebep olmuş olabilir. Ayrıca EG’nin s-29: “Çünkü sevmiyorlar.” şeklinde söylemi olmuştur. EG günümüzde kullanılan araçların, geçmişteki insanlar tarafından kullanılamamasını, icat edilmemiş olması değil, onların günümüz araçlarını sevmemeleri olarak algılamıştır. Çocuğun, bu söylemi ile günümüz ve geçmiş arasında bir bağlantı kurduğu, ancak bu bağlantının zaman ve kronoloji algısı çerçevesinde olmadığı görülmektedir. Araştırmacının yöneltmiş olduğu soruya KEL s-31: “Yok[günümüz arabaları].” söylemi ile cevap vermiştir. KEL bu söylemi ile günümüz araçlarının geçmişte var olmadığı için o dönemde yaşayan insanlar tarafından kullanılamadığını ifade etmiştir. Çocuğun bu ifadesi ile zamansal sebep sonuç kurduğu görülmektedir.
Sohbet etkinliğinin ardından resim yapma ve anlatma etkinliğine geçilmiştir. Bu etkinlik kapsamında çocuklardan; geçmişte kullanılmış, günümüzde kullan ve gelecekte kullanılabilecek ulaşım araçlarını resmetmeleri istenmiştir. Çocuklar resimlerini çizdikten sonra araştırmacıya anlatmışlardır. İlgili görsellere aşağıda yer verilmiştir. R esim 6 4 : K Ş’ nin R
esmi KŞ: Bu at. Atlar gidiyor dolaşıyor. Bu otobüs, bu da uçak.
KŞ geçmiş ve günümüzle ilgili resim yapmış ancak gelecek ile ilgili resim yapmamıştır.
KZ: At arabası, dedelerimiz ve anneannelerimiz biniyordu. Bu da tren. Bu bizim zamandaki araba, bu da geçmişteki.
KZ geçmişte yaşamış insanların seyahat aracını resmine yansıtmıştır. Günümüz ulaşım araçlarından treni resmetmiştir. Ancak gelecek ile ilgili resim çizmemiştir.
R esim 6 5:K Z’n in R esmi
115 R esim 6 6 :K H’ nin R esmi
KH: Bu at arabası. Burada da tren var. Bu uçak. Bu da uçak. Burası da saray KH geçmiş ve günümüz ulaşım araçlarını resmetmiştir. Ayrıca geçmiş dönemlere ait saray da çizmiştir. Çocuk geçmiş insanları sadece ulaşım araçlarıyla değil yaşadıkları yer ile birlikte düşünmüştür.
KA: Bu araba, bu at arabası, bu da uçak.
KH günümüz ve geçmiş zamanlara ait ulaşım araçlarını resmetmiş, ancak gelecek dönemlere ait bir ulaşım aracı tasarlamamıştır.
R esim 6 7: K A ’n ın R esmi R esim 6 8 : K E S’ nin R esmi
KES: Bu geçmişteki araba. Geçmişteki insanlar buna biniyordu. Bu da uçak. Uçaklar bizim zamanımızda.
KES geçmiş ve günümüz ulaşım araçları çizmiştir. Geçmiş dönemlere ait at arabasını, masal kitaplarında ve çizgi filmlerde var olduğu şekli ile çizmiştir.
KE: Bu tren, bu uçak, bu at, bu da at arabası. AÖ: At ve at arabasına kimler biniyor? KE: Eskideki insanlar.
KE günümüz ve geçmiş zamanlara ait ulaşım araçlarını resmetmiş, ancak gelecek dönemlere ait bir ulaşım aracı tasarlamamıştır.
R esim 6 9: K E ’n in R esmi R esim 70 :K Z’ n in R esmi
KZ: Bu gemi, bu uçak, buat arabası, bu da uzay gemisi
AÖ: Gelecekte uzay gemisiyle mi seyahat edeceğiz sence?
KZ: Uzayda.
KZ Diğer arkadaşlarından farklı olarak gelecek dönemler için uzay aracı tasarlamıştır.
116
KZS: Bu adam ata biniyor. Eskiden. Bu da at arabası. Bu da koltuğu, yağmur gelmesin diye burada bir şey var. Bu tren. Şimdi ve eskiden trene biniyorlardı.
AÖ: Peki gelecekte neye bineceğiz? KZS: Gelecekte ata bineceğiz. AÖ: 100 yıl sonra?
KZS: Evet
AÖ: Neden gelecekte yine ata bineceğiz? KZS: Çünkü galiba bizim gibi değillermiş. AÖ: Nasıllarmış?
KZS:…
KZS geçmiş dönemler ve günümüz için ulaşım aracı çizmiştir. Gelecek dönemlerde yaşayacak insanlar için ise, eskiden yaşamış olan insanların kullanmış olduğu ulaşım aracı olan atın kullanılacağını ifade etmiştir.
R esim 71 :K ZS ’n in R esmi R esim 72 :K E L’n in R
esmi KEL: At arabası, uçak.
KEL geçmiş dönemler ve günümüz için ulaşım araçları çizmiştir. Ancak gelecek dönemler için bir ulaşım aracı tasarlamamıştır.
ED: Buradaki büyük dede ata bindi. Bu da uçak. AÖ: Peki gelecekte insanlar nasıl seyahat edecekler sence?
ED: Bence birazcık uçakla.
ED geçmişte yaşamış insanları ulaşım aracı üzerinde resmetmiştir. Ancak gelecek için yeni bir tasarım yapmamıştır.
R esim 73 :E D’ nin R esmi
117 R esim 74 :E Ö’ nü n R esmi
EÖ: Şu at Eskiden biniyorlardı. Burada da araba var.
AÖ: Gelecekte neyle seyahat edeceğiz? EÖ: Tabii ki atla.
AÖ: Peki neden gelecekte ata bineceğiz?
Eskiden dedelerimiz biniyorlarmış
gelecekte neden ata bineceğiz biz? EÖ: Atlar çok hızlı koşuyor. Gelecekte daha hızlı koşan atlar olacak.
EÖ gelecekte, geçmişte yaşayan insanlar gibi atla seyahat edileceğini ifade etmiş ve çizmiştir. Geçmişteki atların insanlar tarafından geliştirilerek hızlanacağını söylemiştir.
KY: Bu at arabası
Çocuk sadece geçmiş dönemler için resim çizmiş, günümüz ve gelecek dönemler için çizim yapmamıştır. R esim 75 :K Y’n in R esmi R esim 76 :K ÖB ’n in r
esmi KÖB: Bu at. Eskiden atlar olurdu. Şimdi de arabalar var. Bu da büyük büyük
dedelerimiz, geziyorlar.
KÖB geçmiş ve günümüz bağlamında resim yapmış, gelecek için tasarım yapmamıştır.
EU: İlk önce bizim arabamızı yaptım. Daha sonra eskiyi. At arabası, uçan araba. Ondan sonra da ufo yaptım.
AÖ: Ufolarla seyahat edebilecek miyiz? Ufolarla kimler seyahat eder?
EU: Uzaylılar. Ama gerçek değiller.
EU geçmiş ve günümüzü resmetmiştir. Ayrıca gelecek dönmelerde seyahat etmek için ufo çizmiştir. Ufolar gerçekte varlığı kanıtlanmamış ancak TV programlarında ve çizgi filmlerde yer alan bir araçtır. Medya etkisinin EU’nun tasarımlarına yansıdığını görüyoruz.
R esim 77 :E U’ nu n R esmi
118 R esim 78 :K N Z’n in R esmi
KNZ: At arabası, adam uçuyor. İnsanlar gelecekte uçan adam yapacak.
KNZ geçmiş dönemler için at ve at arabası çizmiştir. Ayrıca gelecek için insanların uçabileceğini var sayarak, uçan bir insan çizmiştir. Gelecekte insanların bir araç tasarlamak yerine kendilerinin uçacağını düşünmüştür. KG: Bu at, bu şelale, bu uçan insan.
AÖ: Gelecekte insanlar uçacak mı?
KG: Evet. Atın ahırı orası. Bunlar da samanları. KG geçmişte yaşayan insanların ulaşım aracı olan atı yalnız çizmemiş, at için ahır da tasarlamıştır. Ayrıca insanların gelecekte uçabileceğini düşünerek bu durumu resmine yansıtmıştır.
R esim 79 :K G’ nin R esmi R esim 80 :K N ’n in R esmi
KN: Bunlar at arabasında evine gitmeye çalışıyor. Bu da uçan bir kız.
AÖ: Ne zaman uçuyor o kız?
KN: Sabahları uçuyor. Bunların ikisi uçuyor. Bu da otobüse gidiyor.
KN geçmiş dönemler ve günümüz ulaşım araçlarını çizmiştir. Ayrıca resmine uçan bir kız çizmiştir. Ancak uçan kızın geleceğe ait olup olmadığını ifade etmemiştir.
AÖ: Burada ne çizdin? EG: Ebru
AÖ: Ama biz bugün ebru yapmıyoruz ki biz bugün nasıl seyahat ederdik resimleri yapıyoruz. EG: Ama ben yapmıyorum.
EG daha önce tanıtılmış olan Türk sanat dallarından ebru ile ilgili resim yapmıştır.
R esim 81 :E G’ nin R esmi
Resim yapma ve anlatma etkinliğinde 18 çocuk resim yapmıştır. 11 çocuk geçmiş ve günümüz ulaşım araçlarını resimlerine yansıtmıştır. 11 çocuktan 7’si resmine uçak çizmiştir. Ancak bu 7 çocuk gelecek dönemler için tasarım çizmemişlerdir. 2 çocuk geçmiş dönemleri resimlerine yansıtırken, resimlerine ahır ve saray eklemişlerdir.
119
Resim çizen 18 çocuktan 6’sı resimlerinde gelecek için tasarım yapmışlardır. 3 çocuk gelecek dönemler için ulaşım aracı olarak uçan adam çizmiştir. 2 çocuk gelecek dönemlerde, geçmişte olduğu gibi atla seyahat edileceğini resmine yansıtmıştır. 1 çocuk ise gelecek döneler için uçak resmetmiştir. 1 çocuk ise etkinlik dışı olarak daha önce tanıtılmış olan ebru sanatı ile ilgili resim yapmıştır.
Yukarıdaki resimler incelendiğinde; 1 çocuk hariç (bkz: Resim 81) bütün çocukların geçmişte yaşamış insanların ulaşım araçlarınıve günümüz seyahat araçlarını tanıdığı ve resmine yansıttığı görülmektedir. Çocuklar resimlerine atlar, at arabaları, tren, gemi ve uçak çizmişlerdir. Bu resimler ile çocukların geçmiş algısına sahip olduğu ayrıca değişim ve sürekliliği algılama becerisini kullanarak resim yaptıkları söylenebilir. Ayrıca 2 çocuğun geçmiş dönemlerde yaşayan insanların günlük hayatları ile ilgili çıkarımlarda bulunarak, resimlerine saray (bkz: Resim 66 ) ve ahır (bkz: Resim 79) çizdiği görülmüştür. KH’nin ve KG’nin, geçmiş zaman algısına sahip olarak, geçmişte yaşamış insanların günlük hayatlarını, ilgilidönemlerine göre değerlendirdikleri söylenebilir. Bu durumun yanı sıra çocukların gelecek dönemlere ait ulaşım aracı olarak ufo (bkz: Resim 77) ve uzay aracı (bkz: Resim 70) tasarladığı görülmektedir. Ufo ve uzay aracı kavramlarını çocuklar TV programlarından ve yabancı yapımlı çizgi filmlerden görmektedirler. Ancak diğer çocuklardan farklı olarak EU’nun ve KZ’nin bu tasarıları ile geleceğe yönelik çözüm ürettikleri görülmektedir. Ayrıca gelecek dönemler için seyahat aracı olarak, geçmiş dönemlerde olduğu gibi atların kullanılacağını (bkz: Resim 71 ve 74) resimlerine yansıtan çocuklar olmuştur. EÖ’nün ve KZS’nin geleceğe yönelik tasarımlar yapamayarak, geçmişte kullanılan atların geliştirilerek gelecekte de kullanılacağını düşündükleri görülmüştür. Bu ulaşım araçlarından farklı olarak 3 çocuk, gelecek dönemler için uçan insanları (bkz: Resim 78, 79 ve 80) resimlerine yansıtmışlardır. Gelecek dönemler için çözüm üreten bu çocukların (KNZ, KG ve KN), ürün tasarlamak yerine, insanların uçabileceğini düşündükleri görülmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programı; bilişsel gelişim ile ilgili kazanımlardan “neden-sonuç ilişkisi kurar”,“zamanla ilgili kavramları açıklar” ve “problem durumlarına çözüm üretir”kazanımlarındanyola çıkılarak hazırlanan “nasıl seyahat ederdik?” etkinlikleri ile çocukların; geçmiş zaman algısına, zaman ve kronolojiyi algılayabildikleri (bkz. diyalog10; s-9, s-11, s-17, s-23, s-28, s-29 ve s-31ayrıca bkz. resim; 64, 65, 66, 67, 68, 69, 71, 72, 76) becerilerini sergiledikleri
120
görülmüştür. Ayrıca diyalog 10’da gerçekleştirilen sohbette çocukların vermiş oldukları cevaplar genel olarak değerlendirildiğinde çocukların; çıkarım yapabildikleri, problem çözme becerisi ifadeleri kullandığı, neden-sonuç ilişkisi kurabildikleri ve günümüz ile ilişkilendirmeler yapabildikleri sonuçlarına ulaşılmıştır.
4.1.2.2 Osmanlı Saray Mutfağı Etkinliklerine Dair Bulgular
Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Programı; bilişsel gelişim ile ilgili kazanımlardan “zamanla ilgili kavramları açıklar - Olayları oluş zamanına göre sıralar.Zaman ile ilgili kavramları anlamına uygun şekilde açıklar.” ve sosyal duygusal gelişim ile ilgili kazanımlardan “kendini yaratıcı yollarla ifade eder- Nesneleri alışılmışın dışında kullanır.-” kazanım ve göstergelerindenyola çıkılarak,Osmanlı saray mutfağının, yemeklerinin ve aşçılarının tanıtıldığı bu etkinlik, 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. Etkinliğin ilk aşaması geçmiş ve günümüz yemek kültürünün konuşulduğu sohbet etkinliğidir. İkinci aşama Osmanlı saray mutfağı ile ilgili drama etkinliğidir. Son aşama ise resim yapma anlatma aşamasıdır. Bu etkinlikler kapsamında; ilk olarak sınıfta bir mutfak dekoru oluşturulmuştur. Sınıfın bir köşesi eski dönemlere ait mutfak formunda şekillendirilmiştir. Araştırmacı tarafından sınıfa getirilen tahta kaşık, bakır tencere, tabak sınıfa yerleştirilmiştir. Ayrıca sınıf oyuncakları arasında bulunan mutfak gereçleri de bu köşeye yerleştirilmiştir. Etkinliğin ilk aşamasında,“Osmanlı saray mutfağına ne yenirdi?”temalı sohbet etkinliği gerçekleştirilmiştir. Etkinliğin başında araştırmacı çocukların zihinsel olarak geçmişe yolculuk etmeleri için onları hazırlamıştır.
Bugün sizinle geçmişe seyahat edeceğiz. Büyük dedelerimizin yaşadığı eski dönemlere gideceğiz. Gözümüzü kapatacağız. Sanki Osmanlı Sarayında yaşıyormuşuz gibi sarayda dolaşacağız.Peki Osmanlı sarayında ne yapacağız? Kapatalım gözlerimizi hep birlikte. Osmanlı Sarayındasın. Başında kavuğun var. Kabarık kabarık elbiselerin var. Tacını takmışsın başına. Giymişsin pelerinini. Osmanlı Sarayında, Topkapı Sarayında, Edirne Sarayında yürüyorsun. Gözünüzü kapattığınızda Osmanlı sofrasında acaba hangi yemeği yiyorsunuz?
Araştırmacının bu yönlendirmesinin ardından sohbet etkinliği gerçekleştirilmiştir. İlgili diyaloğa aşağıda yer verilmiştir.
121
Diyalog 11: Osmanlı Saray Mutfağına Ne Yenirdi?