DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI

Değerlerin sınıflandırılması adlı bu bölümde: Nelson, Rokeach, Schwartz ve Spranger’ın yaptıkları sınıflandırmalar tablolar halinde ele alınmıştır.

Öncelikle Tablo1’de Nelson’a göre sınıflandırılan değerlere yer verilmiştir (Naylor ve Diem, 1987; Akbaş, 2004).

Bireysel Değerler

Özel ve bireysel değerlerdir. Akran, grup ya da toplumun sahip olduğu değerler dikkate alınmaz. Bireyler, bu değerleri yaşamlarında seçim yaparken ya da hobi ve tercihlerinde kullanırlar (Michaelis 1988;Naylor ve Diem, 1987).

Grup Değerleri

Politik, etik ve aile grupları tarafından benimsenen değerledir. Dolayısıyla belirli bir grup tarafından kabul edilirler. Grup tarafından kabul edilen değerler, grup davranışlarını yönetmektedir ( Naylor ve Diem, 1987).

Sosyal Değerler

Sosyal değerler; saygı, eşitlik, farklılık, adalet gibi toplum tarafından benimsenen değerlerdir. Bireyler bu değerler aracılığıyla toplum içerisinde kendilerine yer edinmektedirler. Bu değerleri, toplumun büyük bir kısmı kabul eder. Bebeklik döneminde, çevre aracılığıyla kazanılan bu değerler insanların yaşamı boyunca kullanılmaya devam ederler (Yazıcı 2006; Michaelis, 1988).

Tablo 1: Nelson’a Göre Değerlerin Sınıflandırılması

Rokeach değerleri –tabloda da görüleceği üzere- “Temel Değerler (Terminal)” ve “Araç Değerler (Instrumental)” olarak iki sınıfa ayırarak incelemiştir (Akt. Naylor ve Diem, 1987).

Temel Değerler

Bireylerin yaşamları boyunca arzu ettikleri ve hedefledikleri değerleri içerir. Kısacası bireylerin yaşamlarının refah düzeyini belirlerler. Bireylerin, yaşamlarında hedefledikleri bu amaç değerler; eşitlik, özgürlük, sevgi, saygı, başarı, erdem, güvenlik, sosyal kabul, özsaygı, güzellik, dostluk vb. olarak sıralanabilmektedirler.

Araç Değerler

Bireylerin hedefledikleri temel değerlere ulaşmada aracı rolü gören davranışlardır. Bu değerler; hırs, tutku, sorumluluk, cesaret, gerçeklik, itaatkâr, yararlı,

yaratıcı, dürüstlük olarak

sıralanabilmektedirler (Rokeach 1973).

Tablo 2: Rokeach’a Göre Değerlerin Sınıflandırılması

Schwartz da değerleri iki kısma ayırarak incelemiştir. Değerleri incelerken, “Bireysel” ve “Kültürel” olarak ele almıştır. Değerlerin bu şekilde incelemesinin nedeni, bireysel ve toplumsal olarak farklı amaçların bulunmasındandır. Bireysel değerler, bireylerin yaşamlarına yön vermede etkindirler. Kültürel değerler ise, herhangi bir grubun topluma yön vermeye çalıştığında kullandığı normlardır. Bu nedenle bireysel ve kültürel değerlerin aynı özelliklerinin bulunmaması, bunların ayrı incelenmesine sebebiyet vermiştir. Tablo 3’te, Schwartz’ıın sadece bireysel değerler sınıflandırılmasına yer verilmiştir.

Açıklama Değerler Kaynaklar

Başarı (Achievement): Kişisel başarıyı amaçlar. Bu başarı, toplumsal standartlara göre olmalıdır. Başarılı ve yetenekli olmak, etkili ve istekli olmak, hırslı olmak, zeki olmak (Schwartz, 2012) Etkileşim Grup Evrenselcilik (Universalizm): Temelinde, bütün insanlığın iyiliğini sağlamak ve hoşgörüde

bulunmak yer almaktadır.

Adalet, eşitlik, güzellik, dünyada barış, bilgelik, çevreyi koruma Grup Organizma Geleneksellik (Tradition): Kültürel ve dinsel töreye saygı duymayı içerir. Ayrıca, fikirler, semboller ve inançlara karşı saygılı olmak temellidir. Dindar olmak, Alçakgönüllü olmak, Geleneklere saygılı olmak, ılımlı olmak (Schwartz, 2012) Grup Güç (Power): Temelinde otorite kurmak ve prestij kazanmak vardır. Zengin olmak, otorite sahibi olmak, İnsanlar tarafından benimsenmek Etkileşim Grup

Güvenlik (Security): Temelinde, bireylerin ve toplumun güvenliği yer alır. Bunun için de toplumdaki bireylerin birbirleriyle uyumları esastır. Temizlik, karşılıklı iyilik, sağlık, ılımlı olmak, sosyal düzem, aile güvenliği Organizma Etkileşim Grup Hazcılık (Hedonizm): Temelinde, duygusal açıdan tatmin olma yer almaktadır.

Hayattan zevk alma, Hayattan tat

alma

Organizma

İyilikseverlik

(Benevolonce): Bireylerin, çevresinde bulunan kişilerin iyiliğini istemesi onların iyiliğini gözetmesidir. Dürüst olmak, sadık olmak, yardımsever olmak, sorumluluk sahibi olmak. Organizma Etkileşim Grup Özyönelim (Self-direction): Temelinde bireyin düşüncesinde ve davranışlarında bağımsız olmasıdır. Özgür olmak, bağımsız olmak, kendi hedeflerinin seçebilmek, merak etmek ve yaratıcı olmak Organizma Etkileşim Uyarılım (Stimulation): Temelinde, mücadele etme, heyecan ve yenilik esastır.

Farklı bir hayat yaşamak, heyecanlı

bir yaşam ve cesur olmak

Uyma (Conformity): Topluma uyum sağlamak

esastır. Topluma zarar

verebilecek eylemleri durdurmaya ve engellemeye amaçlıdır. İtaatkâr olmak, Büyüklere saygılı olmak ve onlara değer vermek, kibar

olmak

Etkileşim Grup

Tablo 3: Schwartz’a Göre Değerlerin Bireysel Sınıflandırılması

Spranger’in değerleri sınıflandırması ise altı bölümde olmaktadır. Bu bölümler; bilimsel (teorik), dini, ekonomik, estetik, siyasi, sosyal olarak belirtilmektedir. Aşağıda Tablo 4 olarak bu sınıflandırmalardan açıklamalı olarak bahsedilmiştir (Akt: Yazıcı 2006; Akbaş, 2004)

Bilimsel Değerler

Temelinde bilmek yatar. Eleştiriye ve mantığa önem verilir. Bilgi sadece doğru ve yanlış olarak yorumlanır. Bu değere sahip olan birey, bilimsel düşünür ve entelektüeldir (Spranger 2001).

Dini Değerler

Bu değere sahip insanlara göre inanç kurtuluştur. Her daim kendilerine sınırlayan bir inanca sahiptirler. Onlara göre din, dünyevi ilişkilerden daha önemlidir (Yazıcı, 2006).

Ekonomik Değerler

Tüm insanların hedefleri, yaşamlarını idame ettirmektir. Elzem ihtiyaçlarını karşılaşalar dahi yine yeni bir ihtiyaçlarıyla ortaya çıkarlar. Bu değere sahip olan insanlar, iyi ve kötüyü ihtiyaçlarına göre yorumlarlar. Onlara göre en yararlı şey, mal ve somut varlıklardır. Bunun yanı sıra, kullanışlı oluşa da önem verirler (Spranger 2001).

Estetik Değerler

Bu değere sahip kişiler

benmerkezcidirler. Saf estetik değere sahiplerse, diğer insanlara yardımda bulunmazlar. Onlar için, uyum ve simetri önemlidir. Toplum için, sanatın zorunlu olduğunu öne sürmektedirler (Spranger 2001).

Politik Değerler

Bu değere sahip olan bireylere göre kendileri toplumda bir güçtür. İnsanları kendi yararları için bir araç olarak görmektedirler. Onlar için en değerli olan etki ve kuvvettir (Spranger 2001).

Sosyal Değerler

Temelinde sevgi vardır. Onlara göre yaşamın en önemli değeri, çevresine saygı göstermektir. Bu kişiler bencil

değildirler. Kibar ve sempatiktirler (Yazıcı, 2006).

Tablo 4: Spranger’e Göre Değerlerin Sınıflandırılması

Tablo 1, Tablo2, Tablo 3 ve Tablo 4’de görüldüğü üzere, değerlerin sınıflandırılması dört bilim adamı tarafından farklı şekillerde irdelenmiştir. Bu açıdan bakıldığından değerlerin tanımı gibi onların sınıflandırılması da farklı görüşler ve çeşitli değerlendirmeler içermektedir.