Değerler Sınıflandırması

Değer tanımına ve değer sınıflandırılmasına bakıldığında görüĢ birliği sağlanamadığı görülmektedir. Her ne kadar görüĢ birliği olmasa da değerler için net bir tanım olmasa da belli gruplara ayrılarak sınıflandırma olmasa da toplum için toplumsal yaĢam için yeri açık ve çok önemli bir konumda olduğu gerçeğini değiĢtirmemektedir. O yüzdendir ki değerler kiĢi davranıĢları üzerinde etkili olmakla beraber kiĢiyi yönlendirmektedir. Bununla kalmayıp değerler toplumsal yaĢamı belirli yönlerde etkilemekte ve Ģekillendirmektedir (ġahin, 2017: 27-28).

Değerlerin ele alınmasında tam olarak kesinlik olmayıĢı ile sınıflandırılmasında da kesin bir görüĢ yoktur. Bunlardan genel olarak sınıflandırdığımızda en çok göze

çarpan sınıflandırmalar:

1. Spranger‟in Değer Sınıflandırması 2. Ülken‟ in Değer Sınıflandırması 3. Schwartz‟ın Değer Sınıflandırması 4. Güngör‟ün Değer Sınıflandırması

5. Rokeach‟ın Değer Sınıflandırması (Yigittir,2009: 23-26) 6. Lalek‟ in Değer Sınıflandırmasıdır.

1.Spranger‟in Değer Sınıflandırması:

Bilimsel Değer: Gerçeğe, bilgiye, muhakemeye ve eleĢtirel düĢünceye önem verir.

Bilimsel değerleri olan insan deneysel, eleĢtirici, akılcı ve entelektüeldir.

Ekonomik Değer: Yararlı ve pratik olana önem verir. Ekonomik değerlerin hayatta önemsenmesi gerektiğini belirtir

Estetik Değer: Simetri, uyum ve forma önem verir. Birey hayatı olayların bir çeĢitliliği olarak görür. Sanatın toplum için zorunluluk olduğunu düĢünür.

Sosyal Değer: BaĢkalarını sevme, yardım ve bencil olmama esastır. En yüksek değer insan sevgisidir. Bu insan sevgisini insanlara sunar. Nazik ve sempatiktir. Bencil değildir

Politik Değer: Her Ģeyin üstünde kiĢisel güç, etki ve Ģöhret vardır. Esas olarak kuvvetle ilgilidir.

Dini Değer: Evreni bir bütün olarak kavrar ve kendisini onun bütünlüğüne bağlar.

Dünyevi hazları feda eder (Emirhan, 2016: 17).

2.Ülken‟in Değer Sınıflandırması:

Ġçkin değerler: Kavramlar, duygular ve eĢya ile münasebetten doğan ve bilinçle çevrelenen, inanmadan daha çok bilmenin hâkim olduğu değerlerdir. Ġçkin değerlerin bir kısmı, değer vermenin öznesi durumundaki bilincin eĢya ile iliĢkisinden doğan teknik değerlerdir. Bir kısmı da duyguya ve duyuĢa bağlı kavradığımız Ģeylerle ilgili olarak ortaya çıkan sanat değerleridir. Bir diğer kısmı da temelini doğrudan doğruya Ģuurun verilerinde bulan düĢünce (bilgi) değerleridir.

AĢkın değerler: Ġçkin değerler, kiĢinin kendi dıĢındaki dünyadan oluĢturduğu, kazandığı değerler iken aĢkın değerler kiĢilerarası iliĢkilerden meydana gelirler.

Bireyin sosyal çevresiyle etkileĢmesinden doğan değerler, kiĢilerarası değerlerdir.

Bilgiden çok, inanma üzerine kuruludur. Bu değerler, ahlak ve dindir.

Normatif değerler: Bu sınıf değerler, kiĢilerden doğan sözler, Ģeyler ve eylemlerin birbirleriyle değiĢiminden doğan değerlerdir ki eylem eylem ile karĢılaĢtırılınca ölçü hukuk olur, söz sözle karĢılaĢtırılınca ölçü dil olur, eĢya eĢya ile değiĢtirilince ölçü iktisat olur (Yiğittir, 2009: 25).

3.Schwartz‟ın Değer Sınıflandırması:

Güç, baĢarı, hazcılık, uyarılım, öz yönelim, evrenselcilik, gelenek severlik, uyma, güvenlik, iyilikseverlik 10 değer grubu olarak ele alınabilir.

1.Güç: Toplumsal konum, insanlar ve kaynaklar üzerinde denetim gücü

Kazandırdığı Değerler: Sosyal güç sahibi olmak, Otorite sahibi olmak, Zengin olmak, Toplumdaki görüntüyü korumak, Ġnsanlar tarafından benimsenmek.

2.BaĢarı: Toplumsal standartları temel alan kiĢisel baĢarı yönelimi

Kazandırdığı Değerler: BaĢarılı olmak, yetkin olmak, hırslı olmak, sözü geçen biri olmak, zeki olmak

3.Hazcılık: Bireysel zevk ve hazza yönelim

Kazandırdığı Değerler: BaĢarılı olmak, yetkin olmak, hırslı olmak, sözü geçen biri olmak, zeki olmak

4.Uyarılım: Heyecan ve yenilik arayıĢı

Kazandırdığı Değerler: Cesur olmak, değiĢken bir hayat yaĢamak, heyecanlı bir yaĢantı sahibi olmak

5.Öz Yönelim: DüĢünce ve eylemde bağımsızlık

Kazandırdığı Değerler: Yaratıcı olmak, merak duyabilmek, özgür olmak, kendi amaçlarını seçebilmek, bağımsız olmak, kendine saygısı olmak

6.Evrenselcilik: AnlayıĢlılık, hoĢgörü, tüm insanların ve doğanın iyiliğini gözetmek Kazandırdığı Değerler: Açık fikirli olmak, erdemli olmak, toplumsal adalet, eĢitlik, dünyada barıĢ istemek, güzelliklerle dolu bir dünya, doğayla bütünlük içinde olma,

çevreyi koruma, iç uyum

7.Gelenek Severlik: Kültür ya da dinsel töre ve fikirlere saygı ve bağlılık

Kazandırdığı Değerler: Alçakgönüllü olmak, dindar olmak, hayatın kendine verdiklerini kabullenmek, geleneklere saygılı olmak, ılımlı bir hayat

8.Uyma: BaĢkalarına zarar verebilecek ve toplumsal beklentilere aykırı olabilecek dürtü ve eylemlerin sınırlanması

Kazandırdığı Değerler: Kibarlık, itaatkârlık, anne, babaya ve yaĢlılara değer vermek, kendini denetleyebilmek

9.Güvenlik: Toplumun, var olan iliĢkilerin ve kiĢinin huzur ve sürekliliği

Kazandırdığı Değerler: Ulusal güvenlik, toplumsal düzenin sürmesini istemek, temiz olmak, aile güvenliği, iyiliğe karĢılık vermek, bağlılık duygusu, sağlıklı olmak

10.Ġyilikseverlik: KiĢinin yakın olduğu kiĢilerin iyiliğini gözetme ve geliĢtirme

Kazandırdığı Değerler: Yardımseverlik, dürüstlük, affedici olma, sadık olmak, sorumluluk sahibi olma, gerçek arkadaĢlık, olgun sevgi, manevi ve anlamlı bir hayat, alçakgönüllülük

(Emirhan, 2016: 17)

4.Güngör‟ün Değer Sınıflandırması:

Güngör‟ün yaptığı bir araĢtırmada ise kiĢilere göre değer sıralamaları mevcuttur. Bu araĢtırmada Güngör‟e göre değer sıralaması Ģu Ģekildedir:

a) Estetik b) Ahlâkî c) Teorik d) Ġktisadî e) Dinî f) Siyasî

g) Sosyal olmak üzere 7 değer sahasından oluĢmaktadır (Güngör, 2000: 96).

5.Rokeach‟ın Değer Sınıflandırması:

Gaye Değerler: Aile güvenliği, barıĢ içinde bir dünya, baĢarılı olma, bilgelik, dini olgunluk, eĢitlik, gerçek dostluk, güzellikler dünyası, heyecan verici bir hayat, iç huzur, mutluluk, kendine saygı, gerek dostluk, özgürlük, rahat bir hayat, sosyal kabul, ulusal güvenlik, zevk.

Vasıta Değerler: Bağımsız olma, affedici, cesaretli, dürüst, entelektüel, geniĢ görüĢlü, hırslı, itaatkâr, kendini kontrol edebilen, nazik, kendine hâkim, mantıklı, neĢeli, sevecen, sorumluluk bilinci olan, temiz, yardımsever, oluĢturmacı, yaratıcı (Emirhan, 2016: 17).

Ayrıca değerler sınıflandırılmasında ise Lalek (2007: 12) değerleri; kurumsal değerler, ekonomik değerler, estetik değerler, sosyal değerler, politik değerler ve kutsal değerler olarak sınıflandırmıĢtır. Lalek ile beraber değer sınıflandırılmasına baktığımızda toplamda altı değer sınıflandırması olduğunu görmekteyiz.

Değerleri her ne kadar sınıflandıracak olsak da genel olarak değerlerin temeline baktığımızda toplum için daha önemli görülen dini ve ahlaki değerler olarak çıktığını varsayabiliriz. Sonradan ise zamanla bunlara bağlı olarak da sosyal değerlerin oluĢtuğu görülebiliriz. Buradan da anlaĢılacağı üzere değerler baĢlangıçtan itibaren birbiri ile örtüĢmektedir.

2.1.7. Değerlerin Eğitimindeki Yeri ve Önemi