Değerler Eğitimi

Daha önce de yukarıda ifade edildiği üzere değerlerin bireyler ve toplumlar üzerinde etkileri büyüktür. Türkan ve Dinç’ e (2018: 328) göre toplumları bu kadar etkileyen değerlerin öğretiminin de böylece ne derece önemi olduğu ve değer eğitiminin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. İnsanı bir robot veya bir makine olarak düşünmek mümkün değildir. Bu nedenle, çocukları iyi yetiştirmek için büyüklere önemli görevler düşmektedir. Ailede başlayan değer eğitimi, eğitimin her kademesinde devam ederek değerlerin nesiller boyunca aktarılmasında önemli bir adımı oluşturur. Okula başlayan çocuk pek çok kişiyle etkileşim kurar ve bu dönemde toplumla uyumlu olması gerekir. Bunu sağlamak için yaşadığı topluma ait değerleri öğrenip hayatına uygulamalıdır.

Değerlerin yeni nesillere aktarılmasında ve yeni nesillerin paylaşılan değerlere uygun tutum ve davranışlar geliştirmelerinde kullanılacak en iyi araçlardan birisi eğitimdir. Eğitim sistemlerinde değerlerin yer almaması toplumun gelişimi ve toplumsal bütünlük açısından zararlı olur. Eğitim süreçlerinde değerlerin yeterince yer almaması veya değerlerin yeni nesillere öğretilememesi durumunda özellikle de değerler konusunda yeni sorunlar ortaya çıkar. Değerlerin eğitim yoluyla aktarılmasında aile ve okulun yanında çevresel unsurların ve medyanın da aktif bir biçimde devreye girmesi gerekir. Değer merkezli bir yaşam tarzının oluşmasında aile, okul, çevre ve medya gibi unsurların bütünlük halinde etkin bir biçimde kullanılması toplumsal yaşam açısından olumlu sonuçların ortaya çıkmasını kolaylaştırır (Güneş, 2015: 1355).

Değerler eğitimi verilirken iyi bir gözlem yapılmalıdır. Tutarlı bir gözlem sürecinde sonra çocuğun davranışlarının öğrendiği değerlere uygun olması değerler eğitiminin başarısını gösterir. Amaç davranışın değerlere uygun bir biçimde şekillenmesidir. Değerler, davranışın şekillenmesinde bağımsız değişken rolünde bulunurlar. Değerler

eğitimi sürecinde dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta eğitim neticesinde çocuğun diğerlerine karşı olan davranışlarında olumlu değişikliklerin gözlemlenebilmesi gerekliliğidir (Samur, 2011: 15).

Değerleri etkilemek ve değerleri benimsemek ile bilgi kavramı arasında da bir ilişki söz konusudur. Yaman ve diğerlerine (2019: 109) göre değerlere nüfuz etmek ve onları içselleştirmek, bilgiyi gerektiren edimlerdir. Örneğin alçak gönüllü olmak ve bu meyanda alçak gönüllülük açıkça bilgiyi gerektirir. Bilgiyi bu anlamda çağın değeri olarak topluma ve insanlığa yararlı hâle getirme işi ise eğitim sisteminin temel görevleri arasındadır. Çünkü eskiyle yeniyi, kendi kültür kökleriyle evrensel kültürü buluşturacak ve uzlaştıracak biricik vasıta eğitimdir. “Bilgi kimde olursa o yükseklik alır.” diyen Yusuf Has Hacip’le “İlim ilim bilmektir/İlim kendin bilmektir/Sen kendin bilmezsin/Ya nice okumaktır” diyen Yunus Emre’nin bilge seslerini, çağa katmak eğitimin işidir.

Okulun görevleri ile ilgili olarak yapılması olası olan en önemli hatalardan birisi okulların sadece öğretim yapılan ve bilgileri aktaran kurumlar olduğu düşüncesi olabilmektedir. Aslında okullar sadece bilgilerin aktarıldığı yerler olmayıp davranış değişikliklerinin de sağlandığı yerlerdir. Özellikle de günümüzde teknoloji bilginin aktarılması noktasında okulların görevlerinin bir bölümünü yerine getirmektedir. Diğer tarafta okulun en önemli görevleri arasında çocuğa değer kazandırılması, sosyalleşmesini sağlaması ve davranışlarını şekillendirmesi gelmektedir. Kısaca ifade etmek gerekirse okul sadece ders dinlenen ve test çözülen bir yer değil, davranışların değiştirildiği ve değerlerin aktarıldığı da bir yerdir (Samur, 2011: 31). Değerler eğitimi aynı zamanda bir karakter eğitimi olarak da görülmelidir. Çocukların karakter açısından istendik yönde gelişmelerini sağlayacak bir eğitim programının sahip olması gereken özellikler şu şekilde listelenebilir (Samur, 2011: 17-18):

 İyi karakterin temeli olarak çekirdek etik değerleri (merhamet, dürüstlük, adalet, sorumluluk, kendine ve diğerlerine saygı) ve yardımcı performans değerleri (çalışkan olma, güçlü iş etiği ve azim) içerir.

 İyi karakter anlamayı, önemsemeyi, çekirdek etik değerlere göre davranmayı kapsar. Bu nedenle bütüncül bir karakter eğitimi yaklaşımı ahlâk yaşamının bilişsel, duygusal ve davranışsal yönlerini geliştirmeye çalışır.

 Karakter gelişiminde, kapsamlı, amaçlı, proaktif ve etkili bir yaklaşım

kullanılır. Kapsamlı bir yaklaşım, okulun bütün yönlerini karakter eğitimi için bir fırsat olarak kullanır. Birbiri ile ilgilenen bir okul oluşturur.

 Karakter eğitimi veren bir okul sivil, şefkatli ve adil bir toplum örneği oluşturmaya çalışır.

 Bütün öğrencilere saygı duyan, onların karakterini geliştiren ve onların başarılı olmalarına yardımcı olan anlamlı ve ilgi çekici bir akademik müfredatı içerir.

 Motivasyonlarını artırmayı amaçlar.

 Karakter eğitiminde, sorumluluğu paylaşan, öğrenme ve ahlâk topluluğu olan okul, çalışanlarını bu eğitime katar ve onların da öğrencilerin karakter

eğitimini yönlendiren aynı çekirdek değerlere bağlı kalmasına çabalar.  Okul karakter oluşturma çabasına aile ve toplum üyelerini katar.

Değerler eğitimi kavramının temel hedefi değerlerin kazandırılmasıdır. Değerler eğitiminin benimsediği yaklaşım “iyi” kavramı üzerinden ifade edilebilir. Değerler eğitimi kapsamında gerçekleştirilecek uygulamalar iyiliği sevmeyi, iyilik yapmayı, iyi olmayı ve benzeri hedeflere ulaşmayı amaçlamalıdır. Değerler eğitimi duyguları hesaba katarak oluşturulmalıdır. Zira çocuklar için akıldan önce duygular gelmektedir. Çocukların duygularına hitap edildiğinde değerler eğitimi daha etkili sonuçları ortaya çıkaracaktır. Aydın’ a (2011: 6) göre değerler eğitimi, iradeyi de etkilemelidir. Bilgi ve beceri vicdanla desteklenmeli; çocuğun sahip olduğu engin bilgiye büyük bir kalp de eşlik etmelidir. Maddiyat ve merhamet insanda paralel büyümelidir. Ahlaklı ve karakterli olmayan insanlar, para, beden ve gücünü öteki insanlar için harcamazlar.