Değerler

Değerler, bireyin neyi önemli gördüklerini tanımlayarak istekleri, tercihleri, arzu edilen ve edilmeyen durumları gösterir. Kültürel değerler ise toplumsal öğelerdir. Đnsanlar toplumsal yaşamda bazı değerli bulduklarını kültürel değerler olarak korurlar. Hatta bu yüzden bazı değerleri amaç ve norm olarak da benimserler ( Erkan ve Erkan, 1998, 18). Hofstede’e göre ise; değerler kısaca “belirli olayların diğerlerine tercih edilmesi eğilimi’ olarak tanımlanmaktadır ve davranış alternatifleri şeklinde kendilerini ortaya koyarlar (Demir, 2005:36). Bu bakımdan da davranışları anlama konusunda en önemli anahtarlardan biri olarak kabul edilmektedirler.

Değerler akıcı ve esnek olmaktan çok, nispeten istikrarlı ve kalıcı olmaya yatkındır. Sahip olunan değerlerin önemli bir bölümü hayatın başlangıcından ailede, okulda, öğretmenlerden, arkadaşlardan ve yakın çevreden kazanılmaktadır. Çocuk olarak bireye, bir dizi davranışın ve onların sonuçlarının istenilen veya istenilmeyen durumlar olduğu öğretilir. Bu bakımdan da değerlerde çok az gri alan mevcuttur. Örneğin, dürüst ve sorumluluk sahibi olma değeri öğütlendiğinde, asla biraz dürüst veya biraz sorumluluk sahibi olmamız tavsiye edilmez. Değerlerin bu mutlak ya da siyah-beyaz öğretimi, onların istikrarını ve kalıcılığını az çok belirleyen unsur olmaktadır.

Değerler, tutumları, davranışları ve motivasyonu etkilemekte ve bu kavramların daha iyi anlaşılması için gerekli temeli oluşturmakta ve algılarımızı etkiledikleri için örgütsel davranış konusunda önemli rol oynamaktadırlar.

Bireyler, örgütlerde neyin ‘olması gerektiği’ ve neyin ‘olmaması gerektiği’ yönünde önceden kazanılmış kanâatlerle çalışmaya başlarlar. Değerler, bir hedefe ya da davranış şekline olan daimi inançtır. Örgütsel değerler bir örgütün kültürünün temelini oluşturur. Söz konusu değerlerin beş önemli unsuru vardır. Bu unsurlar bağlamında değerler; - Kavram ya da inançlardır.

- Arzulanan hedef ya da davranışlardır. - Durumların üstündedir.

- Davranış ve olayların seçiminde veya değerlendirilmesinde yol gösterirler. - Göreceli önemlerine göre düzenlenirler ( Demir, 2005:38).

Ayrıca, Gragliardi’ye göre de değerlerin oluşumunun dört aşaması mevcuttur. - Örgüt kurucuları örgütün kuruluş aşamasında bir vizyona sahiptirler.

- Liderin temel inançlarına sahip davranış istenilen sonucu verdiğinde tecrübeyle kanıtlanmış olur, diğer eylemler için bir referans noktası olarak kullanılır.

- Đstenilen sonuçlar başarıyla devam ettiğinde örgüt dikkatini sonuçlardan uzlaştırarak harekete geçirici unsurları tanımlamaya daha çok konsantre olur.

- Bu aşamada paylaşılmış değer tüm iş görenlerce sorgusuz bir bicimde kanıksanmıştır. Bu değer otomatik olarak davranışı etkiler ( Çevik, 2002:34).

Örgüt kültürünü belirleyici değerler iki ana başlık altında incelenebilir. Bunlar; nihai ve araçsal değerlerdir. Nihai değerler, örgütün ulaşmaya çalıştığı, arzuladığı amaçlardan oluşurken; araçsal değerler, örgütün üyelerinden uymalarını istediği ve beklediği davranış şekilleridir. Bu tanımlamaları örneklendirecek olursak şayet;

Nihai değerler : Mükemmeliyet, istikrar, kârlılık, yenilik, âhlak ve kalite kavramları gibi istenilen veya ulaşmaya çalışılan amaçlar olabilir.

Araçsal değerler : Örgütler, çalışanlarının çok çalışmalarını, geleneklere ve otoriteye saygılı olmalarını, muhafazakar, temkinli ve tutumlu olmalarını, yaratıcı, cesur ve dürüst olmalarını, risk almalarını ve yüksek standartları korumalarını beklemektedir. Tüm bu saydığımız örnek davranış biçimleri araçsal değerlere örnek teşkil edebilmektedir.

Örgüt kültürü de örgütün ulaşmak istediği amaçların oluşturduğu nihai değerlerden ve örgütün özendirdiği davranış şekillerinden oluşan araçsal değerlerden meydana gelmektedir ( Demir, 2005:38)

Taşıdıkları vurgulara ve yönelimlere göre değerler ise, aşağıdaki gibi gruplamaya tabi tutulmuşlardır ( Sabuncuoğlu, Tuz, 2001:44 ).

- Kurumsal değerler : Kritik ve rasyonel yaklaşımlar yoluyla gerçekliğin keşfedilmesine büyük önem verirler.

- Ekonomik değerler : Yarar ve pratikliğe göre değerleme vurgusu taşırlar. - Estetik değerler : Biçim ve uyumun önemine yöneliktirler.

- Sosyal değerler : Đnsan sevgisi ve ilişkilerine dair taşınan değerlerdir.

- Kutsal değerler : Rasyonel dünya dışındaki oluşumları anlamaya ve açıklamaya yöneliktirler.

Aynı zamanda, değerler başarı için önemli olduğuna inanılan performans standartları, müşteri ve iş görenlere nasıl davranıldığı şeklindeki uygulamalar konusunda örgütlerin sahip olduğu inançlardır. Örneğin; “Müşteri velinimetimizdir”, “Bu örgütte en önemli kaynak insandır” şeklindeki düşünce biçimleri bir örgütün sahip olabileceği değer örüntülerine örnek olarak verilebilir ( Çevik, 2002:33).

Bu doğrultuda örgüt kültürünü tümüyle tanımlayabilmek için örgüt kültürünün derinlerindeki paylaşılmış değerlere -ki burada paylaşılmış değerlerden kasıt; örgüt için neyin önemli olduğudur- kadar gitmek gerekmektedir. Paylaşılmış değerler Schermerhorn’a göre şu işlemleri icra etmektedir :

- Ayırt edici bir rekabet avantajı sağlar.

Son olarak, Amerika’da yaklaşık seksen firmanın kültürel ortamını inceleyen bir araştırmada, başarılı şirketlerde değerlere önem verildiği ve bu şirketlerin bazı temel özellikleri paylaştıkları belirlenmiştir. Bu araştırmaya göre başarılı firmalar;

- Đşlerin nasıl yürütüldüğüne ilişkin açık ve kesin bir felsefeye sahiptirler.

- Yönetimler, temel değerleri organizasyona iletmeye ve değişen ekonomik ortama ve iş ortamına uyum sağlayabilmek için değerleri yoğurup şekillendirmeye büyük özen göstermektedirler.

- En alt kademedeki görevliden yönetimin en üst düzeyine kadar firma için çalışan herkes, bu değerleri bilmekte ve paylaşmaktadır (Sabuncuoğlu ve Tuz, 2001:45).