Değerlendirme

Bireylerin kişisel ve hastalıkla ilgili bilgileri demografik kayıt formuna kaydedildi. Yaş, cinsiyet, kilo, boy, vücut kitle indeksi, dominant ekstremite, meslek ve eğitim düzeyi sorgulandı. Bunlara ek olarak hastalık süresi, romatizmal aile öyküsü, kullanılan ilaçlar ve ağrılı bölgeler ağrı yerleşim envanteri ile kaydedildi (Ek-2).

3.4.1. Veri toplama araçları

3.4.1.1. Fibromiyalji Etki Anketi (Fibromyalgia Impact Questionnare, FIQ)

Fibromiyalji Etki Anketi, FM’li kadınların sağlık durumları ve fiziksel fonksiyonelliğini değerlendirmek amacıyla 1991 yılında Burckhardt ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Ülkemizde geçerliliği ve güvenirliliği Sarmer ve arkadaşları (2000) tarafından yapılmıştır.

Fiziksel fonksiyon, işteki durum, depresyon, anksiyete, uyku, ağrı, yorgunluk, tutukluk ve iyilik halini değerlendiren toplam 10 sorudan oluşmaktadır. İlk soru 4 puanlık likert tipi ölçekle (0= daima, 1= çoğunlukla, 2= ara sıra 3= her zaman) değerlendirilen 11

maddeden oluşmaktadır. 2. ve 3. soruda hastadan son bir haftada kendini iyi hissettiği gün sayısını ve FM semptomları nedeniyle çalışamadığı gün sayısını işaretlemesi istenir. 4 ile 10. sorular iş yapmada zorluk, ağrı, yorgunluk, sabah yorgunluğu, depresyon, anksiyete ve tutukluk ile ilgilidir ve 10 üzerinden puanlanır (0= engel yok, 10= maksimum etkilenim). Toplam skorun hesaplanmasında, ilk sorudaki 11 alt başlığın puanları toplanır ve soru sayısına bölünür. Çıkan sonuç 3,33 ile çarpılır. 2. soru kişinin iyi hissettiği gün sayısını belirttiği için ters skorlanır. Sonuç 7’den çıkarılarak 1,43 ile çarpılır. 3. soru doğrudan puanlanır ve sonuç 1,43 ile çarpılır. 4 ile 10. soru arasındaki sorular 0-10 arası puanlanır. Bütün sorulardan elde edilen puanlar toplanarak toplam skor elde edilir (Burckhardt vd 1991, Bennett 2005), (Ek-3).

Anketin tamamlanması 3-5 dakika sürmektedir. Toplam skor 100’dür. Ortalama bir FM’li birey 50 puan alırken, şiddetli etkilenimi olan FM’li birey 70 puan ve üzeri almaktadır (Bennett 2005).

3.4.1.2. Tampa Kinezyofobi Ölçeği (Tampa Kinesiophobia Scale, TKS)

Miller ve arkadaşları tarafından 1991 yılında geliştirilen Tampa Kinezyofobi Ölçeği, hareket/ tekrar yaralanma korkusunu değerlendiren 17 maddeden oluşan bir ölçektir (Ek- 4). Akut ve kronik bel ağrısı, fibromiyalji, kas iskelet sistemi yaralanmaları gibi durumlarda kullanılmaktadır. Ülkemizde geçerliliği ve güvenirliliği Tunca Yılmaz ve arkadaşları (2011) tarafından yapılmıştır. Her soru 4 puanlık likert tipi ölçekle (1= kesinlikle katılmıyorum, 2= katılmıyorum, 3= katılıyorum, 4= tamamen katılıyorum) değerlendirilir. 4, 8, 12 ve 16. sorular ters çevrilerek puanlanmasından sonra toplam skor elde edilir. 17-68 puan arasında değişen skora göre yüksek puan kişide kinezyofobinin yüksek olduğunu gösterir (Vlaeyen vd 1995, Vilaeyen ve Linton 2000, Tunca Yılmaz vd 2011).

3.4.1.3. Yorgunluk Şiddet Ölçeği (Fatigue Severity Scale, FSS)

Krupp ve arkadaşları tarafından, Multiple Skleroz ve Sistemik Lupus Eritematozus hastalarında son bir hafta içerisinde yaşanan yorgunluğun şiddetini değerlendirmek

amacıyla geliştirilmiştir. Ölçek 9 sorudan oluşmaktadır ve her soru 1-7 arası puanlanır (1: kesinlikle katılmıyorum, 7: kesinlikle katılıyorum). Her sorudan alınan puan toplanır ve ortalama alınarak toplam skor elde edilir (Ek-5). Yüksek skorlar yorgunluğun varlığını gösterir (Krupp vd 1989). FM’li bireyler için Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çalışması Gencay Can ve arkadaşı tarafından 2012 yılında yapılmıştır (Gencay-can ve Can 2012).

3.4.1.4. Pittsburgh Uyku Kalitesi İndeksi (Pittsburgh Sleep Quality Index, PSQI)

İyi ve kötü uykunun tanımlanması ve uyku kalitesinin değerlendirilmesi için Buysse ve arkadaşları tarafından 1988 yılında geliştirilmiştir. 19’u kendini değerlendirme, 5’i ise kişinin eşi veya oda arkadaşı tarafından yanıtlanan toplam 24 sorudan oluşur. Sorular 7 alt ölçekte toplanır. Bunlar: öznel uyku kalitesi, uyku latansı, uyku süresi, alışılmış uyku etkinliği, uyku bozukluğu, uyku ilacı kullanımı ve gündüz işlev bozukluğudur. Her alt ölçek 0-3 puan arası skorlanır. Toplam skor 0-21 arasındadır. Bireyin eşine veya oda arkadaşına sorulan sorular hesaplamaya dahil edilmez (Ek-6). Toplam skorun yüksek oluşu kötü uyku kalitesini gösterir (Buysse vd 1989). Ülkemizde geçerlilik ve güvenirlik çalışması Ağargün ve ark. (1996) tarafından yapılmıştır.

3.4.1.5. Kısa Form-36 Yaşam Kalitesi Ölçeği (Short Form-36, SF-36)

Yaşam kalitesini değerlendirmede en sık kullanılan anketlerden biri olan SF-36, 1993 yılında Ware ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Fiziksel fonksiyonellik (10 madde), sosyal fonksiyon (2 madde), fiziksel şikayetlere bağlı rol kısıtlıkları (3 madde), emosyonel problemlere bağlı rol kısıtlıkları (3 madde), mental sağlık (5 madde), enerji- canlılık (4 madde), ağrı (2 madde), genel sağlık algısı (5 madde) + sağlıkta değişiklik (1 madde) olmak üzere 8 ayrı alt ölçekte değerlendirilen 36 maddeden oluşur (Ek-7). Her bir alt ölçek 0-100 arasında puanlanır. 100 puan iyi sağlık durumunu, 0 puan kötü sağlık durumunu belirtmektedir. Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çalışması Koçyiğit ve arkadaşları (1999) tarafından yılında yapılmıştır.

3.4.1.6. Bilişsel Egzersiz Terapi Yaklaşımı- Biyopsikososyal Ölçeği (Cognitive Exercise Therapy Approach- Biopsychosocial Questionnaire, BETY-BQ)

Hastalıkla ilişkili biyopsikososyal sürecin değerlendirildiği bu ölçek 30 maddeden oluşmaktadır (Ek-8). Ölçeğin puanlamasında 5’li likert sistemi kullanılmaktadır (Hayır hiçbir zaman= 0, Evet nadiren= 1, Evet bazen= 2, Evet sıklıkla= 3, Evet her zaman= 4). Toplam skor için her sorunun puanı toplanmaktadır. Yüksek skor düşük biyopsikososyal durumun “kötü” olduğunu ifade etmektedir. Fibromiyalji Sendromlu bireylerde geçerliliği ve güvenilirliği Zahid ve Ünal tarafından 2018 yılında yapılmıştır (Zahid 2018).

3.4.1.7. Kas Kuvveti, denge ve fonksiyonel mobilitenin değerlendirilmesi

Otur Kalk Testi: Bireylerin alt ekstremite kas kuvveti ve fonksiyonel performansı otur kalk testi ile değerlendirildi (Ek-9). Test öncesinde hastanın ayakları yerle tam temas halinde ve kolları gövde önünde çaprazlanır. Katılımcılardan yüksekliği ortalama 44 cm, sırt destekli ve kol desteği olmayan standart bir sandalyeden 30 saniye boyunca yapabileceği en hızlı şekilde oturup kalkması istenir. Tam kalkış ve oturmanın sağlandığı tekrar sayısı kaydedilir. 30 sn’de 10’dan daha az oturup kalkma alt ekstremite kuvvetsizliğini gösterir (Jones vd 1999).

Zamanlı Kalk ve Yürü Testi: Fonksiyonel mobilitenin değerlendirilmesi amacıyla Zamanlı Kalk ve Yürü Testi uygulandı (Ek-9). Değerlendirmeye kişi sandalyede otururken başlanır. Süre başlatıldığında sandalyeden kalkar, 3 metrelik mesafeyi yürüyerek geri dönmesi ve tekrar sandalyeye oturması istenir. Bu süre kronometre ile kaydedilir. Testin tamamlanma süresi fonksiyonel mobilite ile ilişkilidir (Podsiadlo ve Richardson 1991).

Tek Ayak Üzerinde Durma Testi: Bireylerin dengesinin değerlendirildiği bu testte, kişinin tek ayağı üzerinde durması istenir. Diğer ayağını yukarı kaldırdığı zaman süre başlatılır ve ayağın yere teması ile süre sonlandırılır. Tek ayak üzerinde durduğu süre kronometre ile kaydedilir (Ek-9). Yukarı kaldırdığı ayağını diğer ayağına temas ettirmesi istenmez. 10

saniyeden az durulması denge bozukluğunun varlığını gösterir (Vellas vd 1997). Kişi 1 dakika boyunca ayakta durabilmişse bilgilendirildi ve test sonlandırıldı.