GSYİH’deki payı değişkenlerinin katsayılarının işaretinin değişmediği görülmektedir. Buna göre, enflasyon işsizlik ve kamu harcamaları arttıkça kayıt dışı ekonomi azalmaktadır.
Model 3’ün her iki veri grubuna ilişkin sonuçları birlikte değerlendirildiğinde, enflasyon ve işsizlik azaldıkça kayıt dışı ekonominin azaldığı görülmektedir.
Panel veri analizi sonuçları, kayıt dışı ekonominin ortaya çıkış nedenlerini ele alan yaklaşımlarla bilirlikte değerlendirildiğinde söz konusu sonuçların yapısalcı görüş ile uyumlu olduğu görülmektedir. Yapısalcı yaklaşıma göre, kayıt dışı ekonomi, marjinalist ve neoklasik yaklaşımda olduğu gibi basitçe emek arz fazlası ve aşırı düzenleme ile açıklanamaz. Panel veri analizi sonuçlarına göre, işsizlik arttıkça kayıt dışı ekonomi azalmaktadır. Oysa, marjianalist ve neoklasik yaklaşım işsizlik arttıkça kayıt dışı ekonominin de artacağını beklemektedir. Diğer taraftan, neoklasik yaklaşımın vurguladığı aşırı düzenleme tezi de panel veri analizi sonuçlarıyla doğrulanmamaktadır. Piyasa dostu kurumsal yapı endeksi düzenlemeleri en alt seviyede tutmayı değil, piyasa ekonomisi için gerekli olan yapıyı sağlamayı içermektedir. Yapısalcılara göre de düzenlemelerin ortadan kaldırılması piyasa ekonomisi için uygun yapıyı sağlamaktan ziyade, resmi ekonomi ile kayıt dışı ekonomi arasındaki ayrımı bulanıklaştırmakta, piyasa ekonomisinin tamamen kayıt dışı gerçekleşmesinin önünü açmaktadır. Nitekim, özellikle Latin Amerika ülkelerinde ithal ikameci sanayileşme döneminden sonra uygulanan yapısal uyum programları resmi ve gayri resmi ekonomi arasındaki ayrımı bulanıklaştırmış, resmi ekonomide faaliyet gösteren bireyler sosyal devletin sağladığı olanaklardan yararlanamaz hale gelmişlerdir. Diğer yandan, panel veri analizi ile ulaşılan kişi başı gelir büyüme hızı arttıkça kayıt dışı ekonominin de artacağı sonucu yine yapısalcılar tarafından ortaya konan 1980’lerden itibaren uygulanamaya konan piyasa merkezli ekonomi modeli ile sağlanan yüksek büyüme oranlarına rağmen kayıt dışı ekonominin de artması gözlemi ile uyumludur. Yapısalcıların bu durumu açıklamaya ilişkin görüşleri, kayıt dışı ekonomi literatürüne ilişkin yapısalcıların en önemli katkısı olarak değerlendirilmektedir. Buna göre, kayıt dışı ekonomi kapitalist
üreticinin yeni ekonomik sistemde en büyük desteği olmaktadır. Küreselleşme ile birlikte artan rekabeti karşılayabilmek için kapitalist üretici kayıt dışı ekonomideki maliyet avantajlarından yararlanmakta, örneğin kayıt dışı işçi çalıştırmakta ya da kayıt dışı ekonomide faaliyet gösteren firmalardan düşük maliyetle girdi sağlamaktadır. Bu durum kayıt dışı ekonominin kapitalist üretim sürecine doğrudan katkısını yansıtmaktadır. Öte yandan, resmi ekonomideki üretici kayıt dışı ekonomiden herhangi bir girdi sağlamasa bile, çalıştırdığı işçilerin kayıt dışı ekonomiden düşük fiyatlı temel ihtiyaç maddelerini sağlamaları kapitalist üretici için dolaylı bir sübvansiyon yaratmaktadır. Piyasa merkezli üretim ile birlikte sağlanan ekonomik büyümeye rağmen kayıt dışı ekonominin de artmasını kayıt dışı ekonomi ile kapitalist üretim arasındaki bu yoğun ilişki ağı açıklamaktadır. (Portes ve Schauffler, 1993; Yusuf, 2011; Portes ve Haller, 2005)
Yukarıda belirtilen faktörlerin kayıt dışı ekonomiyi arttırması, doğrudan kamu maliyesini etkilecek, birinci bölümde ele alındığı üzere, devletin en temel devletin en temel gelir kaynağı olan vergi gelirlerinin azalmasına yol açarak bütçe açıklarının artmasına neden olacaktır. Artan bütçe açıklarını kapatmak üzere hükümetler harcamalarını kısma, kamusal mal ve hizmetlerin miktar ve kalitesini azaltma ya da iç ve dış borçlanma yöntemlerine başvurabileceklerdir. Panel veri analizi sonuçlarına göre kayıt dışı ekonomiye etki eden faktörler doğrudan ya da dolaylı olarak kamu maliyesine ilişkindir. Tarım sektörünün payı arttıkça kayıt dışı ekonominin artması ve hizmetler sektörünün payı (kamu hizmetlerinin dahil olduğu) arttıkça kayıt dışı ekonominin azalması kamu maliyesi alanında kayıt sisteminin etkinliğinin arttırılmasına yönelik reformlarının önemini ortaya koymaktadır. Panel
veri analizinde ortaya çıkan kurumlar vergisi arttıkça kayıt dışı ekonominin de artacağı sonucunu ise ihtiyatla değerlendirmek gerekmektedir. Özellikle İskandinav ülkeleri göz önünde bulundurulduğunda yüksek vergi oranı-düşük kayıt dışı ekonomi dengesinin sağlanması kayıt dışı ekonomi ile mücadelenin salt vergi oranlarının düşürülmesinden daha öte sonuçlarının olduğunu göstermektedir.
Söz konusu sonuçlar kesin bir yargıdan ziyade bir öneri niteliği taşımaktadır.
Bunun nedeni, her şeyden önce oluşturulan her üç modelin iki farklı yöntemle hesaplanmış kayıt dışı ekonomi verileriyle tahmin edilmiş olmasıdır. Elektrik tüketim yöntemi ve model yöntemi oldukça farklı varsayımlara dayanmakta, farklı kayıt dışı ekonomi büyüklükleri vermektedir. Diğer yandan, kayıt dışı ekonomiyi ölçme yöntemlerinin değerlendirildiği ilgili bölümde ele alındığı üzere söz konusu yöntemlerin bazı zayıf yönleri bulunmaktadır. Buna ek olarak, Karlinger’in (2009) çalışmasında da belirttiği üzere model yönteminde kayıt dışı ekonominin tahmininde kullanılan neden değişkenlerden farklı değişkenlerin panel veri analizinde kullanılması da farklı sonuçlara yol açabilecektir. Dolayısıyla söz konusu sonuçlara ihtiyatla yaklaşmak gerekmektedir.
Tablo-12: Model 1, 2 ve 3’ün İki Farklı Veri Grubuna İlişkin Ortak Sonuçları
Model Değişkenin Adı İşareti
gdpperkbüy* +
enf ?
tar_gdp +
iş* -
Model 1
h_gdp -
gdpperkbüy* +
hiz_gdp _
iş* -
h_gdp +
enf -
markver +
Model 2
ekon ?
gdpperkbüy* +
h_gdp _
iş* -
pidoks -
ekon +
enf -
Model 3
demoks +
SONUÇ
Kayıt dışı ekonomi, içerisinde farklı kavramları barındıran bu nedenle de ele alınması disiplinler arası yaklaşımı gerektiren bir yapıdır. II. Dünya Savaşı’ndan itibaren iktisadi tartışmalarda sıklıkla değerlendirilmesine rağmen, tanımlanmasında, ölçülmesinde ve ortaya çıkış dinamiklerin belirlenmesinde henüz bir fikir birliğine varılamamış olması, kayıt dışı ekonomiyi azaltmak yolunda uygulanan politikaların başarı düzeyini düşürmekte hatta “kayıt dışı ekonomi, ekonomik performansı arttırmaktadır” görüşünden hareketle “kayıt dışı ekonomi ile mücadele edilmeli mi?”
sorusunu gündeme getirmektedir. Bu sorunun yanıtı hiç şüphesiz “edilmeli”
olmalıdır. Ekonomik performansın, ekonomik, mali ve kurumsal yapıdaki çeşitli sorunlardan ortaya çıkan kayıt dışı ekonomi ile arttırılması istikrarlı ve dinamik bir ekonomik yapı oluşturmada bir yöntem olarak değerlendirilemez.
Kayıt dışı ekonominin ortaya çıkış dinamiklerini ele alan yaklaşımlar konuyu farklı bakış açılarından ele alsalar da kayıt dışı ekonomiyi bir bütün olarak değerlendirebilmek için kayıt dışı ekonominin resmi ekonomi ile olan ilişkisinin üzerinde durulması en önemli noktayı oluşturmaktadır. Bu çerçevede kayıt dışı ekonomi marjinal bir yapıdan ziyade resmi ekonomi ve buradaki ilişkilerden ayrı düşünülemeyecek ana bir unsurdur. Kayıt dışı ekonomi ve resmi ekonomi arasındaki ilişki kayıt dışı ekonominin mali, iktisadi ve kurumsal nedenleri ele alınırken mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.
Kayıt dışı ekonominin nedenleri hakkında kesin bir yargıya varabilmek hem literatürde yer alan diğer çalışmalar hem de dördüncü bölümde gerçekleştirilen panel veri analizi göz önünde bulundurulduğunda mümkün gözükmemektedir.
Kayıt dışı ekonomi çok sayıdaki motivasyonun oluşturduğu bir yapı olduğu için kayıt dışı ekonomi ile gerçekleştirilecek mücadele de çok boyutlu olmalıdır.
Kayıt dışı ekonomi ile mücadelede uygulanacak tek yönlü bir politikanın başarısızlıkla sonuçlanma ihtimali yüksek olacaktır. Bu çerçevede, kamu tercihi teorisinin ileri sürdüğü “devlet başarısızlığı”nın kayıt dışı ekonomiye yol açtığı görüşü ve bu noktadan hareketle devletin ekonomideki rolünün azaltılması yönünde uygulanacak politikalar, salt deregüleasyon, ya da devletin kayıt dışı ekonomiyi azaltmak için “aşırı müdaheleci” politikaları kayıt dışı ekonomiyi azaltmada çözüm olarak görünmemektedir. Doğru politika için, kayıt dışı ekonomiyi ortaya çıkaran faktörler bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Oluşturulacak politika paketi, devlet- özel sektör işbirliğinin, kayıt dışı ekonomi ile mücadelede gerçekleşmesini sağlamalıdır. Kamu tercihi teorisinde “devlet başarısızlığı” olarak ifade edilen kavramı tamamen kabul edip ya da tamamen reddetmek yerine devletin işleyiş sisteminde ortaya çıkabilecek sorunlara (yolsuzluk, israf gibi) çözüm olabilecek politika alternatifleri geliştirilmeli ve vatandaşların karar alma sürecine katılımında etkinlik arttırılmalıdır.
Kayıt dışı ekonominin en önemli nedenleri arasında gösterilen vergi oranları makul düzeyde belirlenmeli, vergi ödeme konusundaki müşevvikleri arttırmak amacıyla ceza oranları arttırılmalı, vergi idaresinin kapasitesi güçlendirilmelidir.
Bireylerin resmi ekonomideki maliyetlerini arttırarak kayıt dışı ekonomide faaliyet göstermelerine neden olan aşırı düzenlemeler yerine ekonomi politikasının farklı amaçlarıyla uyum halinde olan ekonominin dinamizmine zarar vermeyecek yerinde düzenlemeler uygulanmalıdır. Diğer taraftan, yolsuzluk, devlet-vatandaş ilişkisi, vergi ahlakı, bireylerin eğitim düzeyi de bugünden yarına değiştirilemeyecek kayıt dışı ekonomi oranını etkileyen diğer önemli faktörlerdir. Dolayısıyla, kayıt dışı ekonomi ile mücadelede uygulamaya konacak politika paketi iktisadi, mali ve kurumsal pek çok faktörü içermeli, özel sektör ile birlikte oluşturulmalı, söz konusu politika paketinin farklı alanlarda meydana getireceği etkilerin gerçekleşmesi zaman alabileceğinden sonuçları görmede acele etmeden siyasi kararlılık ve özel sektörün eşgüdümü ile uygulanmalıdır.
EK-1: ÜLKE SINIFLANDIRMASI
ORTA VE ÜST GELİRLİ ÜLKELER YÜKSEK GELİRLİ OECD ÜLKELERİ
Cezayir Avustralya
Arjantin Avusturya
Belarus Belçika
Bosna Hersek Kanada
Botsvana Çek Cumhuriyeti
Brezilya Danimarka
Şili Finlandiya
Kolombiya Fransa
Kostarika Almanya
Dominik Cumhuriyeti Yunanistan
Fiji İzlanda
Macaristan İrlanda
Jamaika İtalya
Kazakistan Kore
Lübnan Japonya
Libya Lüksemburg
Litvanya Hollanda
Makedonya Yeni Zelanda
Mauritus Norveç
Meksika Portekiz
Namibya Slovakya
Peru İspanya
Romanya İsveç
Rusya İsviçre
Güney Afrika İngiltere
Surinam ABD
Türkiye Uruguay Venezüella
EK-2:DEĞİŞKENLERE İLİŞKİN AÇIKLAMALAR
Ke Kayıt dışı ekonominin GSYİH’ye oranı
Gdpperkbüy Kişi başı gelir büyüme hızı
Enf Enflasyon oranı
İş İşsizlik Oranı
tar_gdp Tarım sektörünün GSYİH’deki payı
hiz_gdp Hizmet sektörünün GSYİH’deki payı
ticaret_ö Ticaret özgürlüğü endeksi
h_gdp Hükümet harcamalarının GSYİH’ye oranı
Düzka Düzenleyici çerçevenin kalitesi endeksi
Demhes Algılanan demokrasi ve hesapverebilirlik endeksi
Kontyol Yolsuzluk kontrolü endeksi
Zaman Vergiye ilişkin işlemlerde harcanan zaman
EK-3: KOVARYANS MATRİSİ
ke hiz_gdp tar_gdp enf iş h_gdp demhes markver marbver ekon pidoks gdpperkbüy
ke 1.0000
Hiz_gdp -0.5184 1.0000
Tar_gdp 0.6766 -0.5895 1.0000
enf 0.4113 -0.4647 0.4874 1.0000
iş 0.3048 -0.2483 0.2857 0.3379 1.0000
H_gdp -0.3785 0.5306 -0.4373 -0.2511 -0.0699 1.0000
demhes -0.8105 0.6064 -0.6743 -0.6280 -0.3710 0.5021 1.0000
markver 0.0045 0.3269 -0.1383 -0.0538 0.3078 0.0660 -0.0263 1.0000
marbver 0.5134 0.4449 -0.5023 -0.4571 -0.1785 0.4437 0.5816 0.2755 1.0000
ekon -0.1446 0.1447 -0.2008 -0.1716 -0.2593 -0.0086 0.1881 -0.2154 -0.0743 1.0000
pidoks -0.7289 0.5720 -0.7266 -0.5463 -0.4567 0.5378 0.7560 0.0318 0.5021 0.3348 1.0000
gdpperkbüy -0.7706 0.6425 -0.7865 -0.5750 -0.5619 0.4739 0.8121 0.0268 0.5664 0.2212 0.8640 1.0000
KAYNAKÇA
Alderslade, Jamie, Talmage, John, Freeman, Yusef, 2006, “Measuring the Informal Economy-One Neighborhood at a Time”, The Brookings Institution Metropolitan Policy Program, Discussion Paper.
Allingham, Micheal, G., Sandmo, Agnar, 1972, “Income Tax Evasion: A Theoretical Analysis”, Journal of Public Economics, No.1, pp. 323-338.
Altuğ, Osman, (1994), Kayıtdışı Ekonomi, İstanbul:Cem Ofset Matbaacılık Sanayi A.Ş.
Arellano, Manuel, (2003), Panel Data Econometrics, New York: Oxford University Press.
Arın, Tülay (1997) “Anayasal İktisat ve Refah Devleti:TİSK ve TÜSİAD Raporlarının Eleştirisi”, Ekonomide Durum, Bahar-Yaz, s.91
Aydemir, Şinasi, (1995),Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi, İstanbul: Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları.
Baltagi, Badi, H., (2001), Econometric Analysis of Panel Data, Second Edition, Chichester: John Wiley& Sons, Ltd.
Becher, Kristina, Flodman, 2004,”The Informal Economy”, Sida Fact Finding Study.
Bird, Richard, M., Martinez-Varquez, Jorge, Torgler, Benno, 2004, “Societal Institutions and Tax Effort in Developing Countries”, Institute for International Business, Joseph L. Rotman School of Management, University of Toronto, International Tax Program Papers, No.0411.
Bovi, Maurizio, 2002, “The Nature of the Underground Economy: Some Evidence From OECD Countries”, Institute for Studies and Economic Analyses Working Paper.
Bovi, Maurizio, Dell’Anno, Roberto, 2007, “The Changing Nature of the OECD Shadow Economy”, Institute for Studies and Economic Analyses Working Paper,No.81.
Cagan, Philip, 1958, “The Demand for Currency Relative to the Total Money Supply”, Journal of Political Economy, Vol.66, No.4, pp.303-328.
Carr, Marilyn, Chen, Martha, Alter, 2002,” Globalization and The Informal Economy: How Global Trade and Investment Impact On The Working Poor”, Working Paper on the Informal Economy, No.1, Geneva:ILO.
Castells, Manuel, Portes, Alejandro, 1989, “World Underneath: The Origins, Dynamics, and Effects of the Informal Economy”, The Informal Economy Studies in Advanced and Less Developed Countries, (ed. By Alejandro Portes, Manuel Catells, Lauren A. Benton), Maryland: The John Hopkins University Press.
Chen, Martha, Alter, 2007, “Rethinking the Informal Economy: Linkages with the Formal Economy and the Formal Regulatory Enviroment”, DESA Working Paper, No. 46.
Çomaklı, Ertan, Şafak, (2007), Türkiyede Kayıtdışı Ekonomi ve Vergisel Kayıt Dışılık (Mükellef ve Sistem Analizi), Ankara: Turhan Kitabevi
Demir, Ömer, (1996), Kurumcu İktisat, Ankara:Vadi Yayınları.
DPT, (2001), Kayıt Dışı Ekonomi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
Dreher, Axel, Kotsogiannis, Christos, McCorriston, Steve, 2005, “How Do Institutions Affect Corruption And The Shadow Economy”, Econ WPA Public Economics Series, No.0502012
Dreher, Axel, Schneider, Friedrich, 2006, “Corruption and The Shadow Economy An Emprical Analysis”, Johannes Kepler University Departman of Economics Working Paper, No. 0603
Embaye, Abel, 2007, “Underground Economy Estimates for non-OECD Countries Using Currency Demand Method, 1984-2005”, MPRA Paper, No. 20308
Enste, D.H., 2003, “Shadow Economy and Institutional Change in Transition Countries” in (eds.), The Informal Economy in the EU Assessment Countries:
Size, Scope, Trends and Challenges of the Process of EU-enlargement, (ed. by Boyan Belev ) Sofia: Center for Study of Democracy, pp.81-114.
Feige, Edgar, L., 1990, “Defining and Estimating Underground and Informal Economies: The New Institional Economcs Approach”, World Development, Vol.18, No.7.
Frey, Bruno, S., Pommerehne, Werner, W., (1984), “The Hidden Economy:
State and Prospects for Measurement”, Review of Income and Wealth, Vol.30., Issue 1, pp.1-23.
Frey, Bruno, S. Schneider, Friedrich, 2000, ”Informal and Underground Economy”, Department of Economics, Johannes Kepler University, Economic Working Paper Series, No.4.
Friedman, Eric, et.al., 2000, “Dodging the Grabbing Hand: The Determinants of Unofficial Activity in 69 Countries”, Journal of Public Economics, No.76, pp.459-493.
Gelir İdaresi Başkanlığı, Strateji Geliştirme başkanlığı, (2009), Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2008-2010), Yayın No: 87.
Gelir İdaresi Başkanlığı, (2010), 2009 Yılı Faaliyet Raporu, Ankara.
Gerxhani, Klarita, 2004, “The Informal Sector in developed and less developed countries: A literature survey”, Public Choice, No. 120, pp.267-300.
Giles, David, E. A., 1998, “ The Underground Economy: Minimizing the Size of Goverment”, Department of Economics, University of Victoria , Department Discussion Papers, No.9801.
Giles, David, E., A., 1999, “Modelling the Hidden Economy and the Tax-gap in New Zealand,” Department of Economics, University of Victoria , Department Working Papers
Guibourg, Gabriela, Segendorf, Björn, 2007,” The Use of Cash and Size of the Shadow Economy in Sweden”, Sveriges Riksbank Working Paper Series, No.
204.
Gutmann Peter, H., 1977, “The Subterranean Economy”, Financial Analysts Journal, Vol. 33, No. 6, pp.26-28.
Harb, Diab, Bhattacharya, Prasad, S., 2008, “Revealing Australia’s Underground Economy”, Deakin University Faculty of Business and Law School of Accounting, Economics and Finance Working Paper, No.05
Hsıao, Cheng, (1999), Analysis of Panel Data, Cambridge: Cambridge University Press.
Ilgın, Yılmaz, (1999), Kayıtdışı Ekonomi ve Türkiye’deki Boyutları, DPT Uzmanlık Tezleri, Yayın No:2492
Ilgın, Yılmaz, 2002, “Kayıt Dışı Ekonomiyi Tahmin Yöntemleri ve Türkiye’de Durum”, DPT Planlama Dergisi, 42. Yıl Özel Sayısı, s.145-155.
Johnson, Simon, Kaufmann, Daniel, Zoido-Lobaton, Pablo, 1999,
“Corruption, Public Finances and the Unofficial Economy”, The World Bank Policy Research Working Paper Series, No. 2169.
Jonakin, Jon, 2006, “Cycling Between Vice and Virtue: Assessing the Informal Sector’s Awkward Role Under Neoliberal Reform”, Rewiew of International Political Economy, Vol. 13, No. 2, pp.290-312.
Karlinger, Liliane, 2009, “The Underground Economy in the Late 1990s:
Evading Taxes, or Evading Competition?,” World Development, Vol. 37, No. 10, pp.1600-1611.
Kauffman, Daniel, Kraay, Aart, Mastruzzi, Massimo, 2009, “Governance Matters VIII Aggregate And Individual Governance Indıcators 1996-2008”, World Bank Policy Research Working Paper, No.4978.
Kırbaş, Sadık, (1995), Kayıtdışı Ekonomi Nedenleri, Boyutları ve Çözüm Yolları, Ankara: Toplumsal, Ekonomik, Siyasal Araştırmalar Vakfı Yayınları, No.9.
Kırcı, Nükhet, 2006, Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Tahmini:
Ekonometrik Bir Yaklaşım, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ekonometri Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Kızılot, Şükrü, Kılıç, Cem, Tokatlıoğlu, İbrahim, (2010), Kartlı Ödeme Sistemleri Ekonomik Katkılar Raporu ve 2008 Krizinde Kartlı Ödeme
Sistemlerinin Olumlu Etkileri, Ankara: Gazi Üniversitesi Maliye-Vergi Hukuku Uygulama Araştırma Merkezi Yayını.
Kuehn, Zoe, 2007, “Tax Rates, Governance and Informal Economy in High Income Countries”, Universidad Carlos III De Madrid Working Paper Economic Series No. 51
Losby, Jan, L., Else, John, F., Kinglow, Marcia, E., et al, 2003, ”Informal Economy Literature Review”, Institute for Social and Economic Development Report.
Macias, Jose, Brambila, 2008, “Modeling the Informal Economy in Mexico.
A Structural Equation Approach”, MPRA Paper, No.8504.
Nastav, Bojan, Bojnec, Stefan, 2007, “Shadow Economy in Slovenia The Labour Approach”, Managing Global Transitions, Vol.5, No.2.
Norris, Dabla, Era, Feltenstein, Andrew, 2005, “The Underground Economy and its Macroeconomic Consequences”, The Journal of Policy Reform, Vol.8, No.2, pp.153-174.
North, Douglass, C., (2002), (çev, Gül Çağalı Güven), Kurumlar, Kurumsal Değişim ve Ekonomik Performans, İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yayınları.
OECD, (2002), Measuring The Underground Economy-A Handbook, Paris: OECD Head of Publications Service.
Olmedo, Clara, Murray, J. Martin, 2002, “The Formalization of Informal/
Precarious Labor in Contemporary Argantina”, International Sociology, Vol.17, No.3, pp.421-443.
Oviedo, Ana, Maria, Thomas, Mark, R., Özdemir, Karakurum, Kamer, 2009,
“Economic Informality Causes, Costs and Policies-A Literature Survey”, World Bank Working Paper, No. 167.
Öğünç, Fethi, Yılmaz, Gökhan, 2000, “Estimating The Underground Economy in Turkey”, The Central Bank Of The Republic Of Turkey Research Departmant Discussion Paper.
Pınar, Abuzer, 2001, “Kayıtdışı Ekonomi ve Vergi Kaybı: Türkiye İçin İller Bazında Bir Tahmin”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Gelişme ve Toplum Merkezi, Tartışma Metinleri, No.37
Portes, Alejandro, Haller William , 2005, “The Informal Economy”, (içinde), The Handbook of Economic Sociology, (ed. Smerser, Neil, Swedberd, Richard) New Jersey: Princeton University Pres.
Portes, Alejandro, Sassen-Koob, Saskia, 1987, “Making It Underground:
Comparative Material on the Informal Sector in Western Market Economies”, American Journal of Sociology, Vol.93, No.1, pp.30-61.
Portes, Alejandro, Schauffler, Richard, 1993, “Competing Perspectives on the Latin Amerikan Informal Sector, Population and Development Review, Vol. 19, No. 1, pp.33-60.
Portes, Alejandro, Hoffman, Kelly, 2003, “Latin American Class Structures:
Their Composition and Change During the Neoliberal Era”, Latin American Researh Review, Vol. 38, No.1, pp.41-82.
Portes, Alejandro, Roberts, Bryan, R. 2004, “The Free Market City: Latin American Urbanization in the Years of Neoliberal Adjustment”, Study in Comparative International Development (SCID), Vol. 40, No.1, pp.43-82.
Ram, Monders, Edwards, Paul, Jones, Trevor, 2007, “Staying Underground Informal Work, Small Firms, and Employment Regulation in the United Kingdom”, Work and Occupations, Vol. 34, No. 3, pp.318-344.
Samers, Micheal, 2005, “The Myopia of ‘Diverse Economies’, or a Critique of the ‘Informal Economy’ “, Antipode, Vol.37, Issue. 5, pp.875-886.
Schneider, Friedrich, 1997, “The Shadow Economies of Western Europe”, Journal of the Institute of Economic Affairs, Vol.17, No.3, pp.42-8.
Schneider, Friedrich, 2000,”Illegal Activities, But Stil Value Added Ones(?):
Size, Causes and Measurement of The Shadow Economies All Over The World”, CESifo Working Paper Series, No.305
Schneider, Friedrich, Enste, Dominik, H., 2000,”Shadow Economies: Size Causes and Consequences”, Journal of Economic Literature, Vol. 38., pp.77-114.
Schneider, Friedrich, Enste, Dominik, H., (2002), The Shadow Economy An International Survey, Cambridge: Cambridge University Press.
Schneider, Friedrich, Klinglmair, Robert, 2004, “Shadow Economies Around the World: What Do We Know?, Center for Research in Economics, Managemant and the Arts Working Paper, No. 2004-03.
Schneider, Friedrich, 2006, “Shadow Economies and Corruption All Over the World: What Do We Really Know?, IZA Discussion Paper Series, No.2315.
Schneider, Friedrich, Buehn, Andreas, Montenegro, Claudio, E., 2010,
“Shadow Economies All Over The World: New Estimates For 162 Countiries From 1999 to 2007”, The World Bank Policy Research Woking Paper Series, No.5356.
Şengül, Selami, (1997), Bir Hurafe Kayıtdışı Ekonomi, Ankara: İmaj Yayınevi.
Soto, Hernando, de, (1989), The Other Path-Invisible Revolution in the Third World, London: I. B. Tauris& Co Ltd.
Us, Vuslat, 2004,”Kayıtdışı Ekonomi Tahmini Yöntem Önerisi: Türkiye Örneği”, Türkiye Ekonomi Kurumu Tartışma Metinleri, No. 17
Tanzi, Vito, 1983, “The Underground Economy in United States: Annual Estimates, 1930-1980”, Staff Papers-International Monetary Fund, Vol. 30, No.2.
The Heritage Foundation Index of Economic Freedom, 2010
The World Bank, World Development Indıcators Data.
Torgler, Benno, 2005, “Tax Morale in Latin America”, Public Choice, No.122, pp.133-157.
Torgler, Benno, Schaltegger, Christoph, A., (2005), “Tax Moral and Fiscal Policy”, Center for Research in Economics, Managemant and the Arts Working Paper, No. 2005-30.
Torgler, Benno, Schneider, Freiedrich, 2007, “Shadow Economy, Tax Morale, Govarnance and Institutional Quality: A Panel Analysis”, Department of Economics, Johannes Kepler University, Economic Working Paper Series, No.1.
Tuay, Elif, Güvenç, İnci, (2007), Türkiye’de Mükelleflerin Vergiye Bakışı, Gelir İdaresi Başkanlığı Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı Yayın No.51.
Türkiye İstatistik Kurumu, Hanehalkı İşgücü Anketi, 2010
Weis, Linda, 1987, “Explaining the Underground Economy: State and Social Structure”, The British Journal of Socialogy, Vol.38, No.2, pp.216-234
Williams, Colin, C., Round, John, 2008, “Retheorizing the Nature of Informal Employment: Some Lessons From Ukraine”, International Socialogy, No.23, pp.367-388.
Yusuf, Olabisi, Sherifat, 2011 “A Theoretical Analysis of the Concept of Informal Economy and Informality in Developing Countries”, European Journal of Social Sciences, Vol. 20, No. 4, pp. 624-636.
ÖZET
Kayıt dışı ekonomi; tanımı nedenleri ve göstergeleriyle birlikte bir bütün olarak değerlendirilmesi gereken, önceleri daha çok gelişmekte olan ülkeler bağlamında tartışılırken, bugün gelişmiş ülkelerde de önemli boyutlara ulaşmış olan bir kavramdır. Vergi, sosyal güvenlik primi gibi gibi mali yükleri ödemekten ve emek piyasasına ilişkin düzenlemelerle idari prosedürlere uymaktan kaçınmak amacıyla yasal mal ve hizmetlerin kamu otoritelerinden gizlenmesi olarak tanımlanabilecek kayıt dışı ekonomi vergi gelirlerini azaltarak kamusal mal ve hizmet arzını sınırlamakta, bütçe açıklarına neden olmakta, kayıtlı ekonomide çalışanlar aleyhine haksız rekabete yol açmakta, maliye ve para politikalarının etkinliğini azaltmaktadır.
Kayıt dışı ekonomi ile mücadelede uygulanacak politikaların başarısını arttırabilmek için kayıt dışı ekonomiye etki eden faktörlerin belirlenmesi önem taşımaktadır. İlgili literatür ve çalışmada gerçekleştirilen panel veri analizi dikkate alındığında, enflasyon, ekonomik özgürlük ve hükümet harcamalarının kayıt dışı ekonomi üzerindeki etkisi belirsizdir. Kişi başı gelir büyüme hızı, tarımın ekonomideki payı, marjinal en yüksek kurumlar vergisi oranı, demokrasi ve hesap verebilirlik arttıkça kayıt dışı ekonomi artarken; işsizlik, hizmet sektörünün ekonomideki payı, piyasa dostu kurumsal yapı endeksi arttıkça kayıt dışı ekonomi azalmaktadır.