5. 1. Değerl endi r me
Tari hi yı ğma kar gir yapıları n güçl endir me çalışması nı n çı kış nokt ası nı, ül kel er ve mi ll etler i çi n anıtsal, t ari hsel ve hatta psi kol ojik değeri ol an kült ürel mi r as t ür ü yapıl arı n, gel eceğe en doğr u şekil de akt ar ma çabası ol uşt ur makt adır.
Bur ada hedefl enen, t ez çalış ması kapsa mı nda el de edil en bil gi ni n t ez sahi bi ni n ki şisel eğiti mine ol duğu kadar, di si pli n eğiti mine de kat kı olanakl arı nı n araştırıl ması dır. Tez kapsa mı nda yer al an güçl endir me yönt e mleri ni n, t arihi yapı nı n bünyesi ne, sahi p ol duğu değerl eri ne, esnekli k, est eti k kriterl eri ne mü mkün ol duğunca zarar ver meksizi n uygul a ma ol anakl arı araştırıl mıştır.
Amaç, t ez konusu il e il gili bil gilenmek i st eyecek araştır macılara doğru bil gi ye ul aşabileceği bir ort a m sağl ayabil mektir.
Bu hedefl er doğr ult usunda el e alı nan t ari hi yı ğma kar gir 3 yapı nı n güvenli k düzeyl eri belirlenmiş ve güçl endirme yönt e mleri irdel enmi ştir.
5. 2. Tartış ma
İncel enen t ari hi üç yı ğma kar gir yapı nı n güvenlik düzeyi irdel endi ği nde el de edil en sonuçl ar şu şekil de özetlenebilir:
İncel enen İz mit Abdül aziz Av Köşkü’ nde, hesaplanan geril me değerl eri ni n izi n verilen sı nır geril me değerl eri ni n üzeri nde ol duğu bul un muşt ur. Mevcut ahşap kirişli döşe me siste mi ni n di yafra m et ki si göst ere medi ği t espit edil miştir. Ahşap döşeme kirişleri nde çür üme, mant arlaş ma vb. yapısal hasarlar gözl enmiştir. Özelli kl e köşe böl üml erde düşeyden ayrıl ma ve
pencere üstleri nde her t ürl ü çatlak ol uşumu gözl en miştir. Köşel erde bul unan parapet parçal arı da düş me eğili mi göst er mekt e ol up ol dukça t ehlikeli dur umdadır. Za manl a kapl a ma altı ndaki duvar yüzeyl eri nde bakı msı zlı ktan kaynakl anan bit kiler ort aya çı ktı ğı gözl enmi ştir. Hesapl anan kay ma geril mel eri, max. basınç geril mel eri yapı içi n i zi n verilen e mni yet geril mel eri ni aştı ğı hesaplanmıştır.
Düzce 1 Nu mar alı Mer kez Sağlı k Ocağı Bi nası’nı n mevcut dur umu i ncel enmiş ve her i ki doğr ult uda hesapl anan kay ma geril mel eri, mi n. i zi n verilen sı nır geril mel eri değeri ni geç medi ği hesapl anmıştır. Ancak mevcut depre m hasarlı bi nanı n gel ecekt e ol ası depre mlere karşı güçl endiril mesi ne karar veril miştir.
Kabat aş Er kek Li sesi Okul ve Yat akhane Bi nal arı’nda, böl gede ze mi ni n sı vılaş ma riski ni n yüksek ol duğu belirlenmiştir. Kar gir t e mell eri n sı ğ ve yer yer nit eli kl eri ni büyük öl çüde yitirdi kl eri t espit edil miştir. Ze mi n suyunun yarattı ğı kapil arite ve çatlakl ar kanalı il e i nen suyun da et kisi il e yüksek bası nç et kisi ndeki duvarl arda t uğl al arı n ayrış maya uğradı kl arı t espit edil miştir. 1. kat ve 2. kat döşe mel eri ni n bet onar meye çevril mesi sırasında yat ay yönde yet erli bir bağl antı sağl anmadı ğı belirlenmiştir. Devri n yapı m karakt eri ol arak kireç harç kalı nlı ğı fazl a ol up, yet erli mukave met e sahi p bul un ma mı ştır. Tuğl al ar yet eri nce pi şiril me miş ol duğundan, bası nç ve s u et kisi yl e yer yer yarı plasti kl eş miş dur umdadır. Ayrı ca ana t aşı yı cı duvar içerisi ne konul an düşeyde kılıçl a ma ol arak nit el endirilen, yat ayda i se i ç ger gi hali nde duvara büt ünl ük kazandıran döv me de mir aksa m 4. dereceden kor ozyona uğra mıştır.
İncel enen yapıl arı n güvenli k düzeyl eri irdel enerek t espit edilen değerlendir mel er neticesi nde şu sonuçl ara ul aşıl mıştır:
İz mit Av Köşkü’ nde t üm ahşap kirişleri n yenil eri yl e deği ştiril mesi, kesitleri yet ersi z ol anl ar varsa bunl arı n aralı ğı nı n sı kl aştırıl ması ya da t erci hen kesit boyutl arı arttırıl ması öngör ül müşt ür. Çatı döşemesi nde di yafra m et ki sini n sağl anması a macı yl a döşe me kot unda t üm duvarlar üzeri nde geni şli ği duvar geni şli ği nde, yet eri nce donatıl mış bet onar me hatıllar düzenl enmesi, ol anak
varsa bi nanı n çatı kot unda hatıllarla ol uşt urul an her bi r di kdört gen pl anlı gözde, çeli k çubuk / pr ofiller ya da el yaf bantl ar yar dı mıyl a yat ayda X şekilli bağl antıları n düzenl enmesi, bu pr ofilleri n hatıllara gereği nce ankre edilmesi öngör ül müşt ür. Ön cephe köşe böl gel eri nde ve yan duvarl arı n bu köşelere yakı n böl gel eri nde ol uşan hasarlara, bi na t ari hsel değere sahi p ol duğundan her hangi bir müdahal ede bul unul a ma mı ştır.
Düzce 1 Nu maralı Mer kez Sağlı k Ocağı Bi nası’nda yet ersi z t e mel ve t emel deri nli ği ne bağlı mahsurları n ort adan kal dırıl ması a macı yl a, mevcut te mell eri n altı na i nen ve bi na köşel eri ne gel en bet onar me kuşakl a ma per del er öngör ül müşt ür. Dı ş duvarl arda t ek t araflı Q221 hasır çeli k il e 5 c m kalı nlı ğı nda püskürt me bet on uygul anması öngör ül müşt ür. Pl anda düzensi zli k yarat an x doğr ult usunda 21. 85 m uzunl uğundaki kori dora i ki adet 2. 00 m uzunl uğunda 0. 20 m kalı nlı ğı nda çi ment o harçlı TS 705’e uygun duvar yapıl ması, depre mden dol ayı hasar gören kal kan duvarı nı n deği ştiril mesi öngör ül müşt ür.
Kabat aş Er kek Li sesi Okul ve Yat akhane Bi naları’nda, ze mi n sevi yesi nde jet grout ve çi ment o enj eksi yonu yapıl arak ze mi n ı sl ahı yapılması öngör ül müşt ür. Mevcut t e mell eri n kı s men altına girecek şekil de yapıları çevrel eyen bir bet onar me kuşak per desi, t aşı yı cı duvarl arı n i ç kuşakl arına ot uran ve bu duvarl ara epoksili ankr ajl arl a bağl anan bi r bet onar me döşe me i l e taşı yı cı duvarl arı n bağl an ması, büt ün katl arda t aşı yı cı duvarl arda bir veya i ki taraflı hasır çeli k donatı, duvarl ara epoksili ankrajlarla bağl anı p püskürtme bet onl u bir t akvi ye yapılması öngör ül müşt ür. Ayrıca üst katları n duvarl arını n çatı altı nda yet eri nce karşılı klı bağl anması nı sağlayacak ve oriji nal t avanını n dur umunu boz mayacak bir güçl endir me şekli araştırıl ması düşünül müşt ür.
5. 3. Sonuçl ar
Tari hi yı ğma kargir bir yapı nı n mevcut güvenli k düzeyi belirlenirken,
Yapı nı n üzeri nde bul unduğu ze mi n koşulları, yapı yeri nde ve zemi n nu munel eri üzeri nde l aborat uvar da yapıl acak araştır mal arl a belirlenmeli,
te mel sist e mi irdel enmeli dir. Üst yapı da yer alan strükt ürel f or ml arı n ve mal ze meni n mevcut dur umu belirl en meli dir.
Yapı güvenli k düzeyi ni n yet erli ol up ol madı ğı, mevcut yönet melikt e ( ABYYHY98) belirtilen hesapl a mal ar ve yönt e ml er kull anılarak kont rol edil meli dir.
Tari hi yı ğma kargir bir yapı yı güçl endirirken ,
Yapı nı n mevcut dur umunu t ehli keye düşür meyecek bir güçl endir me yönt emi düşünül meli dir, bununl a birli kt e uygul anması zorunl u fakat yapı i çi n t ehlikeli ol abilecek uygul a mal arda mevcut dur umu t ehli keye sok ma mak i çi n geçici önl e mler düşünül meli dir.
Yapı nı n üzeri nde bul unduğu ze mi n koşulları i yileştiril meli; t e mel ze mi nini n ıslahı yapıl malı dır. Üst yapı yı ol uşt uran t e mel sist e mi, kat döşe mel eri, i ç dı ş duvarl ar, çatı ve çatı katı t ek t ek yet erli güvenli k düzeyi ne ul aşacak şekilde güçl endiril meli dir.
Yapıl an araştır mal ar neticesi nde ul aşılan sonuçl ar aşağı da sıral anmıştır:
Tari hi yı ğ ma kar gir yapılar da mevcut dur u m, yerinde i ncel e mel erl e ve l abor at uvar da yapıl an araştır mal ar neticesi nde tespit edilir.
Tari hi yı ğma kar gir yapılarda mevcut güvenli k düzeyi, yapı nı n üzeri nde bul unduğu ze mi ni n dur umuna bağlı ol duğu kadar doğr udan yapı da kull anılan mal ze meni n dur umuna da bağlı dır:
Har ç kalı nlı ğı i nce ol an yapılar daha az hasar görmüşl erdir.
Tuğl a mal ze meni n i yi pişiril mesi za manl a meydana gel ebilecek aşı nmal arı ve çatla mal arı engeller.
Yapıl an t espitler neticesi nde uygul anması düşünül en güçl endir me yönt e ml eri ni n aral arı ndan opti mu m bir çözü m yönt e mi, bu konu il e il gili Tür k St andartl arı ve ( ABYYHY98) esasl arı il e bi nanı n kull anı m f onksi yonu göz önüne alı narak belirl enir.
Çoğu uygul a mada karşılaşıl masa da, t ari hsel değeri ol an yapıl ar da, mevcut değerl eri boz madan, mü mkün ol duğunca az ve geri ye dönüşü ol an müdahal el er yapıl ması uygun ve kabul edilebilir ol makt adır.
KAYNAKLAR
Af et Böl gel eri nde Yapılacak Yapıl ar Hakkı nda Yönet meli k, 1998. Bayı ndırlı k ve İskan Bakanlı ğı Depre m Ar aştır ma Enstit üsü.
Ak man, M. S., 2000. Yapı Hasarl arı ve Onarı m İlkel eri, TMMOB İ nşaat müh. Odası İstanbul Şubesi Yayı nı, İst anbul.
Aks oy, İ. H., 1982. İstanbul’daki Tari hi Yapılar da Uygul anan Te mel Si st e mleri,
Dokt ora Tezi, İ. T. Ü. İnşaat Fakült esi, İst anbul.
Al t ay, M. A., 1987. Yı ğma ve Kar kas Yapıl arı n Karşıl aştırıl ması, Yüksek Li sans Tezi, İ. T. Ü. İnşaat Fakült esi, İstanbul.
Anderson, C., 1985. Tests on Wall s Subj ect ed t o Uni f or m Lat eral Loadi ng and Edge Loadi ng, Pr oceedi ngs of Sevent h I nt ernati onal Bri ck Mas onry
Conf erance, Mel bour ne, Australi a, Febr uar y 1985.
Bayül ke, N., 1980. Yı ğma Yapıl ar, İ mar ve İskan Bakanlı ğı Depre m Ar aştır ma
Enstit üsü Başkanlı ğı, Ankara.
Bayükl e, N., 1978. Tuğl a Yı ğ ma Yapıl arı n Depre mdeki Davranı şl arı, Depre m
Araştır ma Enstit üsü Bülteni, No: 22, 26- 42.
Bayül ke, N., 2002. Yapıl arı n Depre m Titreşiml eri nden Yalıtı mı, Si ste m Of set Yayı nl arı, İstanbul.
Bi nan, M. , 1990. Ahşap Çatıl ar, Doğan Ofset, İstanbul.
Ça mlı bel, A. N., 2000. Te mell eri n Takvi yesi, Birsen Yayı nevi, İstanbul.
Ça mlı bel, A. N., 2000. Yapıl arı n Taşı ma Gücünün İ yileştiril mesi, Birsen Yayı nevi, İstanbul.
Çı lı, Feri dun., 1978. Yı ğ ma Yapıl arı n Yat ay Yükl ere Gör e Hesabı, Depr e m Ar aştır ma Enstit üsü Bülteni, No: 22, 7-25
El enas, A., Vasili adi s, L. , 2002. Ret r ofit of a St one Mas onr y Buil di ng Da ma ged Duri ng t he Et hens Eart hquake of 7 Sept e mber 1999, 12t h Eur opean Conf erence on Eart hquake Engi neeri ng, U. K., Sept e mber 9- 13.
Ergun, U., 1994. Te mel Takvi yesi ve Es ki Eserl eri n Kor un ması, Ze mi n Mekani ği ve
Te mel Mühendi sli ği Üçüncü Ul usal Kongresi, Ort a Doğu Tekni k
Üni versitesi, Ankara, 519- 524.
Fı rat, A. T., 2001. Jet- Gr outi ng Yönt e mi yl e Temel Takvi yesi, Yüksek Lisans Tezi, İ. T. Ü. İnşaat Fakült esi, İstanbul.
Gavril ovi c, P., İgnati ev, N., Kre mezi s, P., Laszlo, N., Ne dli, P., and Öz me n, G., 1983. Repair and St rengt heni ng of Rei nf orced Concr et e, St one and
Gürel, M. A., 2001. Kargir Dol gu Duvarl arı n Düzl e mleri ne Di k Depre m Et kileri Al tı nda Davranışl arı, Dokt ora Tezi, İ. T. Ü. İnşaat Fakült esi, İstanbul. Gür kan, P. ve Sucuoğl u, H., 1988. Kırsal Yapı larda Depre m Hasarları nı n Tayi ni,
Depre m Ar aştır ma Bült eni, Bayı ndırlık ve İskan Bakanlı ğı Af et İşl eri
Genel Müdürl üğü Deprem Araştır ma Dai resi, Sayı: 62.
İnan, M., 1996. Cisi mleri n Mukave meti, İ. T. Ü. Vakfı Yayı nl arı, No: 25, İstanbul. İnceci k, M., 1987. Mi ni Kazı k Uygul a maları, Ze mi n Mekani ği ve Te mel
Mühendi sli ği İki nci Ul usal Kongresi, Boğazi çi Üni versitesi Mat baası,
Bebek, İstanbul, 339- 406.
İnceci k, M., 1999. Ze mi n St abilizasyonu ve Zemi n Yapıl arı Ders Notları, İ. T. Ü. İnşaat Fakült esi, İstanbul.
Ka uschi nger, J. L., Perry, E. B., Hankour, R. , 1992. Jet gr outi ng: St at e of t he Pr acti ce, Pr oceedi ng of t he Conf erence of Gr outing, Soil I mpr ove ment and Geos ynt eti cs, Ne w Orl eans, Loui si ana, 25- 28 Febr uar y, Vol: 1, pp. 169- 181, ASCE, New Yor k.
Ka ne mat s u, H., 1980. “ Hi gh Pr essure Jet Gr outing Met hod ” Doboku Skoh, ( Ci vil Constr ucti on ), Vol: 21, No: 13 Nove mber.
Kögl er, F., Schedi g, A., 1960. Te mel Ze mi ni ve Yapı, İ. T. Ü. Mat baası, İstanbul. Kuban, D., 1998. Mi marlı k Kavr a ml arı, Yapı Endüstri Mer kezi Yayı nl arı, İst anbul. La Me ndol a, L. and Papi a, M. , 1993. St abilit y of Mas onr y Pi ers Under Thei r Own
Wei ght and Eccentri c Load, J. Struct. Engr g., ASCE, 119( 6).
Ma ni u, H., Da mi an, A., Ful ea, D., Gos a, O., Di co, C., and Fili p, M., 2002. Ret r ofiti ng of a St one Masonr y Buil di ng For a Ne w Desi gnati on, 12t h
Eur opean Conf erence on Eart hquake Engi neering, U. K., Sept e mber
9- 13.
Mc Navy, W. S and Abra ms, D. P., 1985. Mechani cs of Mas onr y i n Co mpr essi on, J. St r uct. Engr g., ASCE, 111( 4).
Mc Af ee, P., 1998. St one Buil di ngs, The O’ Bri en Pr ess Lt d., Dubli n.
Mel egari, C. and Garassi no, A. L., 1997. Se mi nar on Jet Gr outi ng, Cl - Pre mi er Pt e. Lt d., Si ngapore.
Mut, M. T., 1987. Jet Gr outi ng Met odu il e Ze mi n Isl ahı , Ze mi n Mekani ği ve
Te mel Mühendi sli ği İkinci Ul usal Kongresi, Boğazi çi Üni versitesi
Mat baası, Bebek, İstanbul, 437- 443.
Na mlı, M., 2001. Tari hi Yapıl arı n Te mel Si st e mleri ve Te mel Takvi yesi Yönt e mleri,
Okyay, S., 1987. Yüksek Bası nçlı Enj eksi yon, Rapor, BAUER Speci alti ef bau Gmb H, İst anbul.
Ort on, A., 1992. Struct ural Desi gn of Mas onr y, Long man Gr oup UK Lt d., London. Öz üdoğru, K., Tan, O. ve Aksoy, İ. H., 1998. Ze mi n Mekani ği, Birsen Yayı nevi,
İstanbul.
Paul ay, T. and Pri estl ey, M. J. N., 1992, Sei s mi c Desi gn of Rei nf orced Concr et e and Mas onr y Buil di ngs, John Wil ey and Sons, Ne w Yor k. ,
Pe nelis, G., Ve nkov, V. , Za mbas, C., Cs ak, B., Popp, T., and Kuban, D. , 1984. Repair and St rengt heni ng of Hi st ori cal Monu me nt s and Buil di ngs i n Ur ban Nucl ei, Buil di ng Const ructi on under Sei smi c Conditi ons i n t he
Bal kan Regi on, Vi enna.
Sahli n, S., 1971. Struct ural Mas onr y, Pri nti ce- Hall, Inc., Ne w Jersey.
Sof roni e, R. A., 2002. Repair and Ret r ofitti ng Mas onr y Buil di ngs, 12t h Eur opan Conf erence on Eart hquake Engi neeri ng, U. K., Sept e mber 9- 13.
Tan, O., 1998. Te mel Takvi yesi Uygul a ması, Ze mi n Mekani ği ve Te mel
Mühendi sli ği VII. Ulusal Kongresi, Y. T. Ü., İstanbul, cilt 1.
Toğrol, E., 1994. Te mel Takvi yesi Yönt e mleri ne yeni bir bakı ş, Ze mi n Mekani ği ve
Te mel Mühendi sli ği V. Ul usal Kongresi, ODTÜ, Ankara, cilt III,
887-917.
Toğrol, E, Özkan M. T., Ören, F., Özbatı r, M., 1996. Fet hi Ah met Paşa Yalısı Te mel Takvi yesi, Ze mi n Mekani ği ve Te mel Mühendi sli ği Altı ncı
Ul usal Kongresi, Dokuz Eyl ül Üni versit esi Mat baası, İz mir, 426- 431.
Toğrol, E., Yorul maz, M., 1976. Küçüksu Kasrı nda Meydana Gel en Çatl akl ar ve Def or masyonl ar, İ. T. Ü. İnşaat Fakültesi, İstanbul.
To mazevi c, M. , 1999. Eart hquake Resi st ant Design of Mas onr y Buil di ngs, I mperi al Coll ege Press, London.
TS- 498. 1977. Yapı El e manl arı nı n Boyutl andırıl ması nda Al ı nacak Yükl er, Türk
St andartl arı Enstit üsü, Ankara.
TS- 2510. 1977. Kar gir Duvarl ar Hesap ve Yapı m Kur all arı, Türk St andartl arı
Enstit üsü, Ankara.
Vasfı oğl u, C. L., 2001. Hasarlı Bi nal arda Düşey Depre m Et kisi ve Bi r Güçl endir me Ör neği, Dokt ora Tezi, İ. T. Ü. İnşaat Fakült esi, İstanbul.
www. geociti es. co m/c mc yapi/ ze mi n2. ht m Ze mi n Sı vıl aş ması.
www. ne w_t ecnol ogi es. org/ ETC/ ci vil/ cfrp. ht m Car bon Fi ber Rei nf orced Pol y mer ( CFRP)
www. rest orasyon. org/ rest orasyon_genel/ rest orasyon_t ekni kl eri. ht m Rest orasyon Tekni kl eri
www. rest orasyon. org/ rest orasyon_genel/ yapıl arda_bozul ma_nedenl eri. ht m Yapıl arda Bozul ma Nedenl eri
www. ydk. bayi ndi rli k. gov. tr/ ze mi n_t e mel _et ud_raporu. ht m Ze mi n ve Te mel Et üdü Rapor unun Hazırlan ması na İlişki n Esasl ar
Yal çı n, A., 1991. Sondaj Uygul a mal arı ve Yönt eml eri, İ. T. Ü. Mat baası, İstanbul. Yor ul maz, M. , Dabi j a, F., Dabi j a, E., Dul acs ka, E., and Vi nt zel eou, E. , 1984.
Desi gn and Constr ucti on of St one and Bri ck – Mas onr y Buil di ngs,
Buil di ng Const ructi on under Sei s mi c Conditions i n t he Bal kan Regi on, Vienna.
EK A1