DEĞERLENDĐRME VE YORUMLAR

Uluslar arası standartlara göre kromla tabaklanmış giysilik derilerde aşağıda ki değerler istenmektedir [26].

Kopma mukavemeti; 100 N/cm2 (minimum) % uzama ; %60 (maksimum)

Yırtılma mukavemeti 15 N (minimum)

6.Bölümde elde edilen sonuçları daha iyi anlayabilmek için tüm değerler deri ağırlığından yararlanılarak hesaplanan % yağ oranlarına bağlı olarak grafikleştirildi ve Şekil 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.5, 7.6, 7.7 ve 7.8 oluşturuldu.

Đlk olarak derilerin kopma dayanımı değerlerinden elde edilen verilerden yararlanılarak koyun için Şekil 7.1 ve sığır içinse Şekil 7.2 oluşturuldu.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 11 14 17 20 % YAĞ N /m m 2 BS SY SFO

0 5 10 15 20 25 30 11 17 20 % YAĞ N /m m 2 _BS SY SFO

Şekil 7.2: Sığır derisi için kopma değerleri karşılaştırma grafiği

Elde edilen bu grafikleri incelediğimizde; koyun ve sığır derilerinin elde edilen tüm değerler, aynı yağla yağlanmalarına rağmen oldukça farklı çıkmıştır. Đlk önce koyun için başlangıç kopma değerlerini inceleyerek başlayalım. BS, 6,35 N/mm2’den başlarken, SY 6,05 N/mm2 ve SFO ‘nun 9,05 N/mm2 ‘den başladığı görülüyor. Başlangıç değerlerine bakıldığında, en az yağ oranı ile en yüksek kopma haslığı değerini SFO‘nun verdiği ve yükselerek devam etmekte olduğu görülmektedir. SY ile BS’nin kopma değerleri başlangıçta birbirlerine yakınken artan yağ oranları ile birlikte SY artan bir grafik eğrisi gösterirken, buna karşılık BS azalan bir grafik eğrisi göstermiştir. Son değerlere bakıldığında ise; sadece BS’nin başlangıç değerinin altında kalan tek yağ çeşidi olduğu görülmektedir. Sığır derisi ile elde edilen kopma değerleri incelediğimizde ise, BS 25,4 N/mm2 ile başlarken, SY 20,8 N/mm2 ve SFO 25,5 N/mm2’ den başladığı görülmüştür. Bitiş değerlerini incelersek; BS 19,9 N/mm2 ile biterken, SY 19,8 N/mm2 ve SFO 27,9 N/mm2 olduğu görülmüştür. Şekil 7.1 ve Şekil 7.2 ile beraber dikkatlice incelediğimizde SFO ve BS ‘nin her iki deri çeşidinde de ortak özellik gösterdiği, SY’nin ise koyun derisi denemesinde artarak bitirdiği, sığır derisinde ise başladığı değere yakın değerde bitirdiği görülmüştür.

Đncelediğim ikinci değer olan , % uzama değerlerini artan yağ oranlarında verdikleri değişimleri Şekil 7.3 ve Şekil 7.4’e bakarak karşılaştırmalı olarak değerlendirirsek;

0 10 20 30 40 50 60 70 80 11 14 17 20 % YAĞ % U Z A M A _BS SY SFO

Şekil 7.3: Koyun derisi için % uzama karşılaştırma grafiği

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 11 17 20 % YAĞ % U Z A M A _BS SY SFO

Şekil 7.4: Sığır derisi için % uzama karşılaştırma grafiği

Koyun derisi verileri içinde en az yağ kullanım oranında en yüksek % uzama değerini BS’nin 67,4 ile verirken en düşük değeri 47.85 ile SY vermiştir. Şekil 7.3‘e bakıldığında; BS en iyi değerle başlamasına rağmen en kötü değer olan 44,3 değerine azalarak bitirmiştir. SFO’da BS gibi başlangıç değerinin altında 62,65 ile bitirmiştir. En kötü veri ile başlamasına rağmen, artan yağ oranı ile tek yükselen grafiği SY vermiş ve 53,55 ile bitmiştir. Sığır derisi için ise Şekil 7.4’de baktığımızda en az yağ kullanım oranında en iyi sonucu SFO 25,5 ile verirken BS 25,4 ile bu değere çok yakın bir değer vererek koyun derisi değerlerinde olduğu gibi davranış göstermiştir. Artan yağ oranlarıyla beraber tüm yağların azalarak bitirdikleri görülmüştür.

Üçüncü test metodu olarak da yırtılma değerlerini Şekil 7.5 ve Şekil 7.6 ile karşılaştırmalı olarak inceledik.

0 10 20 30 40 50 60 11 14 17 20 % YAĞ Y IR T IL M A , N BS SY SFO

Şekil 7.5: Koyun derisi için Yırtılma dayanımı karşılaştırma grafiği

0 10 20 30 40 50 60 70 80 11 17 20 % YAĞ Y IR T IL M A , N BS SY SFO

Şekil 7.6: Sığır derisi için yırtılma dayanımı karşılaştırma grafiği

Koyun derileri için elde edilen yırtılma değerlerinden SY, en kötü değer olan 5,05 N’dan başladığı, BS 24,10 N ile SFO 29,75 N gibi birbirlerine daha yakın olan değerlerle başladıkları görülmektedir. Artan yağ oranlarıyla beraber en yüksek değerle başlayan SFO, yine en yüksek değer olan 54,45 N ile bitirdiği görülmektedir.

BS ise diğer aşamalarda olduğu gibi yine iyi bir performans gösterememiş ve SY’nin çok üstünde başlamasına rağmen, onun altında bir performansla 30,9 N ile bitirdiği görülmüştür. Sığır derilerinin yırtılma dayanımı değerlerini incelersek; başlangıçta en iyi değeri 73,6 N ile BS verirken, SFO 66,4 N ve SY 51 N olmuştur. Artan yağ ile beraber SFO ve SY artarak devam ederken BS azalarak bitirdiği gözlemlenmiştir. Bu testlerin yanında deri sanayinde aranan diğer bir özellikte, derilerin hafif olması veya alan veriminin yüksek olmasıdır. Tablo 6.7 ve 6.8 ‘de elde edilen değerler grafiksel olarak Şekil 7.7 ve Şekil 7.8 de gösterilmiştir.

0 0,02 0,04 0,06 0,08 0,1 0,12 0,14 0,16 11 14 17 20 % YAĞ D m 2 / g r _BS SY SFO

Şekil 7.7: Koyun derisi için yağların yüzey / ağırlık değişim grafiği

0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 0,06 0,07 0,08 0,09 0,1 11 17 20 % YAĞ D m 2 / g r _BS SY SFO

Koyun derilerinin verilerine baktığımızda; % 11 yağ oranında SY 0,116 dm2/gr ile başlarken 0,113 dm2/gr ile azalarak bitirmiştir. SFO 0,103 dm2/gr ile başlayarak 0,124 dm2/gr ile artarak bitirmiştir. BS ise 0,10 dm2/gr ile başladığı ve 0,146 dm2/gr ile artarak bitirmiştir. Sığır derilerinden elde edilen verileri incelediğimizde ise, SY ve BS’nin artarak devam ederken SFO’nun neredeyse başladığı değere yakın bir değerde bitirdiği gözlemlenmiştir.

Yukarıdaki açıklamaların ışığında Thpc ile tabaklanmış derilerin yağlamasında kullanılan yağların verilerini incelediğimizde;

1- Elde edilen tüm değerlere baktığımızda; Thpc ile tabaklanmış derilerden elde edilen yırtılma ve kopma değerlerinin, kromla tabaklanmış deriler için verilen standartların çok üstünde değerlere sahip olduğu görüldüğü için, Thpc ile tabaklanmış derilerin daha dayanıklı olduğunu söyleyebiliriz.

2- Koyun ve sığır derilerinden elde edilen verilere dikkat edersek; kopma ve yırtılma haslığı değerlerinde sığır derisinin neticelerinin koyun derisi neticelerine göre çok yüksek olmasına rağmen % uzama değerleri açısından baktığımızda ise değerlerin birbirine yakın veya koyun derisi değerlerinin daha iyi olduğu gözlemlenmiştir. Bunu da sığır derilerinin lif yapısının sıklığı nedeniyle daha dayanıklı fakat esnek olmaması ile açıklayabiliriz.

3- Her iki deri çeşidinde de kopma mukavemetini sülfone yağın(BS) kötüleştirdiği ve sülfite yağın (SFO) ise iyileştirdiği görülmüştür. Fosforik ester yağ olan SY ise deri çeşidinden etkilendiği görülmüştür.

4- Artan yağ oranıyla genelde % uzama değerlerinin azaldığı ve azalma eğrisinin yağ çeşidi ve deri çeşidine göre farklılaştığı görülmüştür. Derilerin alan / ağırlık değişimlerini gösteren verilere bakıp birlikte incelediğimizde artan yağ oranına bağlı olarak derilerin alan verimlerinin arttığı ve bu nedenle de derilerin esnekliğinin ve % uzamanın azaldığı tahmin edilmektedir. 5- Yırtılma mukavemeti açısından incelediğimizde ise fosforik ester yağ (SY)

ile sülfite balık yağı (SFO), derinin yırtılma mukavemetini iyileştirdiği, sülfone yağın (BS) ise deri cinsine bağlı olarak değiştiği görülmüştür.

6- Her iki deri çeşidinde de Sülfite balık yağı olan SFO artan yağ oranlarında kopma ve yırtılma mukavemetinde en iyi neticeyi verirken de alan veriminin de arttığı bu nedenden dolayı derilerin ağırlaşmadığı anlaşılmıştır.

7- Sülfone yağ olan BS ile artan yağ oranıyla elde edilen derilerin fiziksel test değerlerinin kötüleştiği, fakat alan veriminin iyileştiği anlaşılmıştır.

8- Fosforik ester yağ olan SY ile yapılan yağlamalar sonucunda artan yağ oranıyla, SFO kadar olmasa da verilerin iyileştiği fakat normalde beklentimden farklı olarak artan yağ oranları ile elde edilen derilerin diğer yağlarla elde edilen derilerden daha ağır olduğu ve alan veriminin düşük olması gibi ilginç veriler elde edilmiştir.

Deri üretimi esnasında çok fazla değişken vardır. Tezimizi hazırlarken yaptığımız denemelerimizde bu değişkenleri sabitleyerek elde ettiğimiz neticeler sonucunda, Thpc ile tabaklanmış derilerin artan yağ oranları ile fiziksel dayanımlarının doğru orantılı olarak artmadığı, artış şeklinin ve artış değerinin, yağ ve derinin cinsine bağlı olarak değiştiği anlaşılmaktadır. Thpc ile tabaklanmış derilerin yağlanmasında yağ seçimi yaparken sülfite balık yağının önemli olduğu ve yağlama aşamasında kullanılacak temel yağımızı oluşturacağı anlaşılmıştır. Bu yağın yanına düşük oranlarda sülfone yağlar eklenerek alan verimi arttırılarak ekonomik olarak da iyi neticeler alınması sağlanabilir. Bitkisel tabaklamaya kıyasla daha kısa ve alan veriminin de oldukça iyi olması nedeniyle gelecekte tabaklamada önemli bir yer tutacağını düşünmekteyiz.

KAYNAKLAR

[1] Milli Eğitim Bakanlığı Megep Projesi Ders Notları, 2007. Giyim üretim teknolojisi, Derinin Yapısı, Ankara.

[2] Sreeram, K.J. , Ramasami, T., 2003. Sustaining tanning process through conservation recovery and beter utilization of chromium, Resources. Conservation and Recycling, 38, 185–212.

[3] Malaszkiewicz, J., 1993. Avrupa düzeyinde deri endüstrisinde çevre Korumaya yönelik beklentiler, Henkel Deri Semineri Bildiriler V.

[4] Toptaş, A., 1993. Deri Teknolojisi, Đstanbul Üniversitesi Teknik Bilimler Yüksek Okulu, Đstanbul.

[5] SARI, Ö., 1992. Uygulamalı dericilik 2 ders notları, Ege Üniversitesi Deri Mühendisliği, Đzmir.

[6] Toptaş, A., 1998. Deride Kalite Tespiti ve Deri Teknolojisi, Dayanıklılık Testleri, Đstanbul s. 73–82

[7] David G. B., Peter R. B., Alfred L. E., Stephen H. F., 1980. Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology, Third Edition, pp. 1–15, John Wiley & Sons, New York.

[8] Covington, A., 1997. Modern tanning chemistry, Chemical Society Revievs, 26, 111–126.

[9] Bickley, J.C., Vegetable Tans and Tanning, Society of Leather Technologısts and Chemists Leather Technologists Pocket Book, Chapter 5, 57-65. [10] Çolak, S., 2008. Deride Krom(vı) ve Serbest Formaldehit Oluşumu’nun

Engellenmesi Üzerine Tannik Asit Kullanımının Etkisinin Araştırılması, TÜBĐTAK, proje no;107, 434

[11] Gareth, R. C., Raymond, C., Talbot, R. E., Williams, J.,Zakikhani, M., 2003. Tannig Leather, United States Patent Application Publication, US 2003/0000024 A1.

[12] IULTCS, 2004. Deri endüstrisinde krom içerikli atıklarla ilgili ĐUE Değerlendirmesi, Çevre komisyon raporu, Đsviçre.

[13] Li Ya, Du Lijia, Gao Haogi, Shao Shuangxi, Jiang Lan, Rare Earth and. Thps Combination Tanning, Institue of Applied Chemistry, Ningbo University of Technology

[14] Edward, M. F., Philadelphia, Pa., 1956. Tanning with Thpc, United States Patent Application Publication, USA 1956 / 2732278

[15] http://en.wikipedia.org/wiki/Tetrakis(hydroxymethyl)phosphonium chloride, 2009

[16] Nishad, F. N., Prem, K., Ravi, K. D., Raghava R.J.,Unni N.B., 2006. Wet white leather processing, Journal of the American Leather Chemist Association, vol;101, 58–65.

[17] Nishad, F. N., Chandarabose, M., Aravındhan, R., Raghava R.J.,

Unni N.B., 2005. Iron-phosphonium combination tanning, Journal of the American Leather Chemist Association,vol;100, 273-281.

[18] Dasgupta, S., 2002. Chrome free tannages, Journal of the Society of Technologist and Chemist, vol; 86, 188–194.

[19] Shao, S., Shi, K., Li, Y., Jiang, L., Ma, C., 2008. Mechanism of

free tanning with Tetra-hydroxymethyl phosphonium chloride, Chinese. Journal of Chemical Engineering, 16(3), 446- 450

[20] Matthews, N., 1995. Use of Phosphonium compounds in the production of Leather, European Patent Specification, EP 0 559 867 B1.

[21] Li, Y., Shao, SX., Shi, KQ., Jiang, L., 2008. Release of free formaldehyde in Thpc tannages, Journal of the Society of Leather Technologists and Chemist vol;92, 167–169.

[22] T.S. 4115, 1984. Mamul Deriler- Deney Numunelerinin Fiziksel Deneyler için Kondüsyonlanması, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.

[23] T.S.4114, 1984. Mamul deriler-laboratuar analizleri için örnek alma, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.

[24] T.S. 4118, 1984. Mamul Deriler- Yırtılma Dayanımı Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.

[25] T.S. 4119, Mamul Deriler- Kopma Dayanımı ve Uzama Tayini, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.

[26] Mutlu, M., Çolak, S., 2006. Çevre dostu bazı kireçlik yöntemlerinin deri rengi Ve kalitesi üzerine etkileri, Ege Üniversitesi Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma uygulama yayınları, 2, 118–122,

.

EKLER

Tablo A.3: Bazı derilerin büzüşme sıcaklık değerleri

DERĐ CĐNSĐ BÜZÜŞME SICAKLIĞI, ºC

HAM DERĐ 62- 64 ºC KĐREÇLĐK, TOLA 40- 60 ºC GÜDERĐ 65- 70 ºC BĐTKĐSEL TAB. 70- 85 ºC FORMALDEHĐT TAB. 80- 85 ºC ALDEHĐT-ALÜMĐNYUM KARIŞIMI TAB. 80- 90 ºC KROM TAB. 100 ºC

Tablo A.4: Tezde kullanılan kimyasallar

KULLANILAN KĐMYASAL AÇIKLAMA

BĐOTAN G-50 Okzizolidin

LĐKERSOL GLH % 52’lik sentetik yağ

BĐOTAN 3LX Beyaz deriler için sintan

BĐOKAL RM Polifosfat bazlı kompleks yapıcı ajan

BĐOTAN CD Nötralizasyon malzemesi

BĐOKAL LA

Sülfone yağ alkollerinden türetilmiş geleneksel sabun

Şekil A.1: Deri tabaklama dolapları

ÖZGEÇMĐŞ

Ali Kaya Urak, 1971 yılında Elazığ’da doğmuştur. Suadiye lisesini bitirdikten sonra 1988 yılında Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi (A.Ü.F.F.) Kimya Mühendisliği bölümünde eğitimine başlamış ve 1992 yılında mezun olmuştur. Aynı yıl Đstanbul Teknik Üniversitesi ( Đ.T.Ü.) Kimya Mühendisliğinde yüksek lisans eğitimine hak kazanmıştır.