(Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’ne Ek)
Haber-Yorum: Salt haberle yorum ve görüfl ayr›m› aç›k yap›l-mal›, okurun ve izleyicinin neyin haber, neyin yorum oldu¤u-nu kolayca seçebilmesini sa¤lamal›d›r.
Foto¤raf-Görüntü: Foto¤raf yahut görüntünün güncel olup olmad›¤› aç›k biçimde belirtilmeli, canland›rma görüntülerde de bu, seyircinin fark edebilece¤i biçimde ifade edilmelidir.
Haber-‹lan (Reklam): Haber ve yorum metinleri yahut gö-rüntüleri ile ‹lan-Reklam amaçl› metinlerin ayr›m› hiçbir kar›-fl›kl›¤a yer b›rakmayacak ölçüde yap›lmal›d›r.
Yarg›: Haz›rl›k soruflturmas› s›ras›nda soruflturmay› zaafa u¤-ratan, yönlendiren tarzda haber verilmesinden kaç›n›lmal›d›r.
Yarg›lama sürecinde de haberler her türlü önyarg›dan uzak ve kesinlikle do¤rulu¤undan emin olunarak sunulmal›d›r. Gaze-teci yarg› sürecinde taraf olamaz. Ne haberin veriliflinde, ne de bafll›k ve benzeri sunufllarda mahkeme karar› kesinleflmedik-çe, bir zanl› veya san›k suçlu ilan edilemez. Haberlerde ve yo-rumlarda suçluymufl gibi de¤erlendirmeler yap›lamaz.
Çocuk: Çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel sald›r›larda san›k, ta-n›k ya da ma¤dur (maktul) olsun, 18 yafl›ndan küçüklerin aç›k isimleri ve foto¤raflar› yay›mlanamaz. Çocu¤un kiflili¤ini ve dav-ran›fllar›n› etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile
büyü-¤ünün yahut çocuktan sorumlu bir baflkas›n›n izni olmaks›z›n çocukla röportaj yapmaz ve görüntüsünü almaya çal›flmaz.
96 • MEDYA, ET‹K ve HUKUK
Cinsel sald›r›lar: Cinsel sald›r› ma¤durlar›n›n foto¤raflar›, gö-rüntüleri veya kimlikleri, aç›k kamu yarar› olmad›kça yay›mla-namaz.
Kimlik veya özel durum: Aç›k kamu yarar› olmad›kça ve olayla do¤rudan ilgisi, ba¤lant›s› bulunmad›kça, bir insan›n davran›fl› veya iflledi¤i suç, onun ›rk›na, milliyetine, dinine, cin-siyetine, cinsel e¤ilimine, hastal›¤›na yahut fiziksel, zihinsel özürlü olup olmamas›na dayand›r›lamaz. Kiflinin bu özel duru-mu, alay, hakaret, önyarg› konusu yap›lamaz.
Sa¤l›k: Sa¤l›k konusunda sansasyondan kaç›nmal›, insanlar›
umutsuzlu¤a yahut sahte umutlara sevkedecek yay›n yap›lma-mal›d›r. ‹laç tavsiyesinde mutlaka uzmana dan›flyap›lma-mal›d›r. Hasta-nelerde araflt›rma yapan, bilgi ve görüntü almaya çal›flan gaze-teci, kimli¤ini belirtmek ve girilmesi yasak bölümlere ancak yetkililerin izniyle girmek zorundad›r. Ayn› flekilde yetkilinin, hastan›n yahut yak›n›n›n izni olmaks›z›n hastane ve benzeri kurumlarda her türlü yolla ses ve görüntü al›nmamal›d›r.
Hediye: Kararlarla ve yay›nlarla ilgili önyarg›, kuflku yaratacak her cinsten kiflisel hediye ve maddi menfaat reddedilmelidir.
Müessese Ç›kar›: Gazetecinin bir bas›n-yay›n organ›ndaki ifl-levini Hak ve Sorumluluk bildirgesindeki haklar›, sorumluluk-lar› ve görevleri belirler. Gazeteci, bu mesleki çerçeve ile yay›n organ›n›n çizgisi d›fl›nda, müessese ç›kar› söz konusu olsa da-hi, hiçbir faaliyete gönüllü yahut zorla kat›lamaz.
Özelefltiri: Gazeteci ile bas›n-yay›n organlar›, tekzip ve cevap hakk› gibi zorunluluklar›n d›fl›nda da, yanl›fllar› düzeltmek ve özlefltiri yapmakla yükümlüdür.
Ek 1 • 97
98 • MEDYA, ET‹K ve HUKUK
Taraf olma: Gazeteci ve yay›n organ›, her ne nedenle ve her ne biçimde olursa olsun, taraf olduklar› bir olaydaki konumlar›n›
kamuoyuna aç›kça belirtmelidir. Yay›n organ› yahut yorumcu, si-yasi, ekonomik ve toplumsal tercihlerinin do¤rultusunda yay›n yapabilir. Bu durumda da bu tav›r aç›kça ortaya konulmal›, ayr›-ca haber-olay ayr›m› kesin biçimde yap›lmal›d›r.
Özel hayat: Çerçeveyi, Bildirge’nin ilgili maddesi çizer. As›l olan kamu yarar›d›r. Özel hayat›n gizlili¤inin geçersiz say›labi-lece¤i bafll›ca konular flöyle s›ralanabilir:
a. Büyük bir suç yahut yolsuzluk üstüne araflt›rma ve yay›n b. Toplumu kötü etkileyici bir tutumla ilgili araflt›rma ve yay›n c. Toplumun güvenli¤inin veya sa¤l›¤›n›n korunmas›
d. ‹lgili kiflinin sözleri yahut eylemleri sonucu halk›n yan›lmas›n›n, yan›lt›lmas›n›n veya yanl›fl yapmas›n›n engellenmesi
Bu durumlarda dahi özel hayat›n kamuya aç›lan kesiti mutla-ka konuyla do¤rudan ilgili olmal› veya ilgili kiflinin özel hayat›-n›n onun kamusal faaliyetini de etkileyip etkilemedi¤i gözetil-melidir.
Bilgi-Belge: Do¤rudan kamu yarar› olmad›kça, sahibinin izni d›fl›nda belge, foto¤raf, ses yahut görüntü al›namaz. Kamu ç›-kar› söz konusu oldu¤unda dahi, yuç›-kar›dakilerin baflka hiçbir flekilde elde edilemeyece¤ine kesin kanaat getirilmifl olmas›
gerekir. Y›ld›rma, tehdit, ›srar: Gazeteci, bilgi veya görüntü al-mak için tehdit, flantaj gibi y›ld›rma yollar› ile h›rpalama, zorla-ma gibi yöntemlere baflvurzorla-maz. Aç›k kamu yarar› olzorla-mad›kça, gazeteci bilgi, ses ve görüntü için, muhatab› istemedi¤i halde zorlay›c› olamaz ve özel hayatla ilgili mekânlarda izinsiz bulu-namaz.
Haber için para: Aç›k ve kesin kamu yarar› olmad›kça, gaze-teci belge yahut görüntü temini amac›yla, bir baflka suçla ilgili san›k, tan›k veya onlar›n yak›nlar›na para veremez.
Sars›c› durumlarda: Üzüntü, s›k›nt›, tehlike, y›k›m, felaket ya da flok halindeki insanlar söz konusu oldu¤unda gazetecinin olaya yaklafl›m› ve araflt›rmas› insani olmal› ve gizliliklere riayet edilerek duygu sömürüsünden kaç›n›lmal›d›r.
Suçlu yak›nlar›: Gazeteci, san›klar›n yahut suçlular›n akraba-lar›n›, yak›nakraba-lar›n›, olayla ilgileri olmad›kça veya olan›n do¤ru anlafl›lmas› için gere¤i bulunmad›kça teflhir etmez.
Ekonomik, mali bilgi: Kanunlarla yasaklanm›fl olmasa dahi, gazeteci elde etti¤i ekonomik-mali bilgileri genifl biçimde ya-y›mlamadan önce kendisinin yahut yak›nlar›n›n menfaati için kullanamaz. Gazeteci, kendisinde ve yak›nlar›nda bulunan his-se his-senedi ve benzeri mali araçlar konusunda, yay›n organ›nda-ki sorumlular› bu menkul k›ymet sahipli¤i hakk›nda do¤ru bil-gilendirmedi¤i sürece yay›n yapamaz. Gazeteci, hakk›nda ha-ber yahut yorum yazd›¤› ya da yak›nda yazaca¤› menkul veya gayri menkul k›ymetlerin do¤rudan veya dolayl› al›m sat›m›n›
yapamaz.
Ambargo: Gazeteci, kendi çabas›yla elde etmedikçe, bir kay-na¤›n verdi¤i bilgi veya belgenin yay›mlanma tarihi konusun-da onun arzusuna uyar. Gazeteci, röportaj, haber, yorum veya görüntü, yay›n flekli ne olursa olsun, haz›rlad›¤› yay›n organ›n-daki sorumlular d›fl›nda, kayna¤› da dahil kimseye denetlettir-mekle yükümlü de¤ildir.
Ek 1 • 99
100 • MEDYA, ET‹K ve HUKUK
Rekabet: Gazeteci, rekabet nedeniyle de olsa, bir baflka gaze-teciye bilinçli ve aç›k, mesleki zarar vermekten kaç›n›r. Bir meslektafl›n›n yay›n›n› engelleyici davran›fllarda bulunamaz.
Özdeflleflme: Gazeteci, ihtisas alan› ne olursa olsun öncelik-le gazetecidir. Polis muhabiri, polis yahut sözcüsü, spor muha-biri, kulüp yöneticisi yahut sözcüsü, herhangi bir partiden so-rumlu muhabir onun üyesi yahut sözcüsü gibi davranamaz, yay›n yapamaz.