Dağlık Bölgelerdeki Köy Konutları

Dağlık bölgelerdeki köylerde sınırlayıcı doğal engellerin bulunması, arazinin çok eğimli olması, düz arazinin azlığı ve ulaşım yollarının kısıtlı olması nedeniyle köylerin dokusu oldukça yoğun, sıkışık ve kademelidir. Bu tip köylerde, evlerin arsa alanı genelde 200 m2 den fazla değildir ve diğer bölgelerdeki köy evlerine göre oldukça küçüktür. Dere yatakları ve dağların arasındaki az eğimli arazi üzerinde konumlanan köylerde evler tek katlıdır. Yüksek dağlar ve çok eğimli arazi üzerinde konumlanan köylerde evler tek ya da iki katlı inşa edilmektedir. Dağlık bölgelerdeki evler, zeminin eğimini dengelemek ve rutubetin binaya sızmasını önlemek için daha yüksektir ve genelde bir yüksek platform üzerinde inşa edilir.

Şekil 3.45 Dağlık bölgede bulunan bir ev planı ve kesiti - Allu köyü

Evlerin küçüklüğüne rağmen bu köylerde hemen hemen tüm evler avluludur. Ancak bazen avlu o kadar küçüktür ki sadece diğer mekânlara geçişi sağlar. Kademeli dokusu olan köylerde bazen evlerin çatısı ulaşım yolu olarak kullanılmakta veya bir evin çatısı diğer evin girişi ya da avlusu olarak kullanılmaktadır.

Şekil 3.46 Dağlık bölgede bulunan bir ev planı - Ivand köyü

Bu tip köylerde yaşam mekânları ve hayvancılıkla ilgili mekânlar bazen bir arada, bazen de birbirinden uzak konumlanmaktadır. Yaşam mekânları ve hayvancılıkla ilgili mekânların iç içe olduğu evlerin birçoğunda mekânsal bir düzen ve somut bir ayrım yoktur. Bazen insanlar ve hayvanlar aynı kapalı mekân girişini ve koridoru kullanmaktadır. Bazı evlerde, özellikle iki katlı evlerde, eyvan bazı yaşam faaliyetlerinin yapıldığı bir mekândır. Ayrıca evlerin çoğunda birbirinden bağımsız ya da bir arada mutfak ve tandır odası bulunmaktadır. Ancak bazı evlerde alan küçüklüğü nedeniyle yemek, oturma odasında yapılmaktadır.

Dağlık bölgelerdeki köylerin en önemli gelir kaynağı hayvancılık olduğu için ahır, yem ambarı ve hayvan dışkı ambarı gibi hayvancılıkla ilgili mekânlar önem taşımaktadır. Birden fazla ahırı olan evlerde ahırlar genelde birbirinin yanında ve iç içedir. Çevre dağlardan yararlanma olanağı bulunan köylerde genelde ahır dağın kazılmasıyla elde edilen, ev alanın dışında ve uzakta yer almaktadır. Bu nedenle bazı evlerde hayvancılıkla ilgili mekânlar bulunmamaktadır. Bazı çok küçük evlerde de evin altında ahır kullanımı için bir bodrum katı oluşturularak arsanın en iyi şekilde kullanılması sağlanmaktadır (Şekil 3.47).

Şekil 3.47 Dağlık bölgede bulunan bir ev planı - Lighvan köyü

Dağlık bölgedeki köylerde el sanatları ve halı dokumacılığı önemli yan ekonomik faaliyettir. Halı dokumacılığı genelde köy kadınları tarafından ve ev ortamında yapıldığından köy evlerinin birçoğunda özel bir halı dokuma odası mevcuttur. Sadece iki odası olan evlerde odaların birinde halı dokuma tezgâhı bulunur. Tek odalı küçük evlerde halı dokumacılığı diğer yaşam faaliyetlerinin yanında yapılır.

Mekânlar Arası Fonksiyonel Bağlantılar

Dağlık bölgelerdeki evlerin tek bir girişi vardır ve mekânların kapısı doğrudan avluya ya da bir ara mekâna (koridor) açılmaktadır. Avlu ve mekânlar arasında bir ara mekânın bulunması genelde avlunun küçük olduğu evlerde görülmektedir. Bazı evlerde yaşam mekânları avludan daha yüksek bir kottadır ve ulaşım bir merdivenle sağlanmaktadır.

Hayvan barınakları için çevre dağları kullanma olanağı olan köylerde yaşam mekânları ve hayvancılıkla ilgili mekânlar birbirinden ayrılmakta, dolayısıyla evdeki yaşam ortamı daha sağlıklı olmaktadır. Böyle bir çevresel imkânın olmadığı köylerde hayvancılıkla ilgili mekânlar ev alanının içindedir. Bu köylerdeki tek katlı evler iki şekilde düzenlenir. Birinci tip

evlerde mekânlar avluyu ikiye ayıracak şekilde iki farklı kotta konumlanır. Genelde yaşam mekânları yüksek kotta ve hayvancılıkla ilgili mekânlar aşağı kotta yer alır (şekil 3.48). Evin ana girişi alt avluya açılır ve bu iki alan arasındaki bağlantı bir merdivenle sağlanır. Bu şekilde yaşam mekânları hayvanların bulunduğu sağlıksız ortamdan korunmaktadır.

Şekil 3.48 Dağlık bölgede bulunan bir ev planı - Khomarlu köyü. Bu evin Yaşam ve hayvancılık mekânları iki farklı kotta konumlanmaktadır.

İkinci tip evlerde yaşam mekânları ve hayvancılıkla ilgili mekânlar iç içe ve birbirinin yanında yer alır. Bu nedenle daha sağlıksız bir yaşam ortamı mevcuttur. Çok eğimli arazide bulunan iki katlı evlerde ise hayvancılıkla ilgili mekânlar alt katta yer almaktadır. Ancak bu evler yamaç bölgelerdeki iki katlı evlerden farklıdır. Bu evlerin birçoğunda alt kat sadece hayvancılıkla ilgili mekânlara ayrılmaz, yaşam mekânları da bulunur. Bu evlerde genelde üst kat ikinci aşamada ve mevcut mekânlara yeni mekânlar eklemek için inşa edilir. İkinci kattaki mekânlar daha çok misafir odası veya halı dokumacılığı gibi yan işler için kullanılır.

3.4 Bölüm Sonuçları

Doğu Azerbaycan ili ve kırsal konut biçimlenmesini etkileyen faktörler; Doğu Azerbaycan ili, Bölgedeki köy konutlarının yapısal özellikleri ve bölgedeki köy konutlarının mimari tipolojisi başlıklarında ele alınmıştır.

Bir bölgenin coğrafyası, topografik yapısı ve zemin özellikleri, sismik yapısı, iklimi, sosyo- kültürel yapısı ve ekonomik yapısı o bölgedeki insanların yaşam şeklini etkilediği gibi yaşadıkları mekânların biçimlenmesini de derinden etkilemektedir.

Bölgedeki konutların yapısal özellikleri, bu bölgede genelde kullanılan yapı malzemeleri ve yapım tekniklerine bağlı olarak irdelenmiştir. Konutların yapısal özelliklerinin tanımı bu yapıların deprem sırasındaki davranışlarının incelenmesi bağlamına çok önemlidir.

Doğu Azerbaycan konutları üzerine yapılan tipoloji çalışması kapsamında, bu konutların biçimsel ve fonksiyonel kurgusu ve bu kurgunun oluşumunda etkili faktörler incelenmiştir. Bu çalışmanın sonucunda söz konusu konutların özellikleri, gereksinimleri ve olumsuz yönleri tespit edilebilmektedir.

Konut tipoloji çalışması kapsamında elde edilen sonuçlar:

Bu çalışma kapsamında yapılan değerlendirmelere göre Doğu Azerbaycan'da yapının bulunduğu arazi durumu kırsal konut tipolojisinde etkin bir faktör olmuştur. Bu nedenle temel tipolojik sınıflandırma, ilin değişik coğrafi bölgelerine bağlı olarak yapılmıştır.

Sosyo-kültürel nedenlerden dolayı Doğu Azerbaycan köylerinde genelde içe dönük bir mimari görülmektedir. Göçebe aşiretlerinin iskânı sonucu oluşan birkaç köyün dışında genel olarak köy evlerinde avlu ve mekânlar yüksek duvarlarla çevrilmiştir. Pencereler bu avluya açılmakta ve dış mekâna olabildiğince pencere konulmamaktadır.

Kırsal bölgelerde konut mekânlarının bir kısmı ekonomik faaliyetler ile ilgili kullanıldığı için köylerin ekonomik yapısı konutların mekânsal kurgusunu dorudan etkilemekte ve farklı bina tiplerini oluşturmaktadır.

Bu bölgedeki konutlar genellikle avluludur. Güncel yaşam eylemlerinin bir bölümü avluda yapılmaktadır. Ayrıca avlu, mekânlar arası bağlantı ve yaşam mekânları ile hayvancılık mekanlarının birbirinden ayrılmasını da sağlamaktadır.

Kırsal konutların arsa büyüklüğü bulunduğu arazinin eğimi ile ilişkilidir. Arazinin eğimi arttıkça konutların arsası küçülmektedir.

Kırsal konutlarda yaşam mekânlarının sağlıklı olması ve standardının yükseltilmesi açısından yaşam alanı ve hayvancılık alanı arasındaki fonksiyonel bağlantı ve bu iki alanın somut bir şekilde birbirinden ayrılması büyük önem taşımaktadır. Yapılan incelemelere göre bazı evlerde bu iki alan özel avlular ya da kot farkı ile birbirinden ayrılmakta ve bazı evlerde bu iki alan iç içe bulunmaktadır.