Dı salla tırma Davranı Sorunlarının Sınıflandırılmasında

Dı salla tırma davranı sorunlarını tanımlamak için, dü ük denetimli davranı lar (undercontrolled behavior) ve dı a yöneltilmi davranı lar (outer- directed) kavramları da kullanılmaktadır. Dı salla tırma davranı sorunlarını tanımlayan literatürde yer alan ortak temel kavramlar unlardır; saldırganlık (aggressive), dı avurma davranı ları (acting-out behavior), yıkıcı davranı lar (disruptive behaviors), kar ı koyan davranı lar (defiant behaviors) ve hiperaktif davranı lar (hyperactive behaviors). Dı salla tırma davranı sorunları olan bir genç tüm bu belirtilerin hepsini aynı anda göstermeyebilmektedir. (Merrel, 1999: 211)

Hinshaw (1987), dı salla tırma davranı problemlerini tanımlamak için davranı problemleri (conduct problems), antisosyal (antisocial) ve dü ük denetimli (undercontrolled) terimlerinin de kullanıldı ını belirtir. Dı salla tırma davranı problemleri ile “antisosyal” hemen hemen aynı anlamdadır. Shaw ve Winslow (1997) çocukların daha az iddetli ve yıkıcı davranı larını tartı mak için antisosyal davranı tan (antisocial behavior) çok dı salla tırma davranı ı (externalizing behavior) terimini kullanmaktadırlar. Bununla beraber bazı ara tırmacılar

dı salla tırma davranı larını özellikle genç çocuklarda antisosyal davranı ların daha az iddetli formu olarak tarif ederler. (Jianghong, 2004: 93-94)

Do ası gere i dı salla tırma davranı larının fark edilmesi zordur ve bu davranı lar genellikle rahatsız edici ve sinirlendirici bir özellik ta ımaktadırlar. Bu nedenle bu davranı ları gösteren çocuklarla beraber ya amak ebeveynler ve ö retmenler için sıkıntı verici bir durumdur. (Çekici, 2003: 18)

Bu alanda çalı an uzmanlarca payla ılan ortak görü e göre dı salla tırma sorunları, geni kapsamdaki birtakım davranı örüntülerinden olu maktadır ki bunlar; saldırgan davranı lar (aggressive behavior), antisosyal özellikler (antisocial characteristics) ve hiperaktivitedir (hyperactivity). (Merrel, 1999: 211)

Dı salla tırma yapısı, DSM-IV hastalıklarından kar ı çıkma (defiant disorder) bozuklu unu da kapsamaktadır. Kapsanan kar ı çıkma davranı ları, olumsuz (negative), dü manca (hostile) ve meydan okuyan davranı lar (defiant behavior) özellikle genç çocuklar tarafından aile ve ö retmenlerine sergilenmektedir. Dı salla tırma davranı problemleri olan çocuklardan suçlu ergenler, suçlu ve iddet uygulayan yeti kinler meydana gelmesi olasıdır. (Jianghong, 2004: 94-95)

Quay’ın dı salla tırma davranı ları sorunları modeli güçlü bir yapıya sahiptir. Quay, 60’ın üzerindeki çalı mayı çok yönlü istatistiksel yöntemleri kullanarak, tekrar ele alarak, çocuk psikopatolojisinde sınıflandırma yapmak için kullanmı tır. Bu çalı malar genelde semptomların birkaç dar kapsamlı boyutlarını tanımlamaktadır. Ayrıca bu çalı malarda semptomların yer aldı ı her bir alan en az birkaç defa yeniden tekrarlanmı olan özdeki davranı lardan ve davranı ların özelliklerinden olu maktadır. Sorun davranı ların geni -kapsamlı boyutunun altında dı salla tırma davranı sorunları bulunmaktadır. Ouay, davranı sorununun temel olarak anılan 3 dar kapsamlı boyutlarını; Sosyalle memi Saldırgan Davranım Bozuklu u (undersocialized aggressive conduct disorder), Sosyalle mi Saldırgan Davranım Bozuklu u (socialized aggressive conduct disorder) ve Hiperaktif

Bozukluk (hyperactivity disorder) olmak üzere ayırmı tır. (Smenata, 1990; Çekici, 2003:s.19’daki alıntı)

2.1.4.3.2.1. Sosyalle memi Saldırgan Davranım Bozuklu u

Quay’ ın dı salla tırma davranı ları boyutunda sosyalle memi saldırgan davranı lar u küme davranı ları kapsamaktadır; saldırganlık (aggression), kurallara uymama (violation of rules), öfke nöbetleri (tempertntrums) ve kolayca kızma (irritability), dikkat vermeye çalı mak (attention seeking) ve kaba davranı lar (impertinenece) ile kar ı koyan ya da negatif özellikteki di er davranı lar. Sosyalle memi davranım bozuklu u saldırgan davranı örüntüleri, rahatsız edici davranı lar (disruptive) ve inatçı davranı lara ek olarak iki önemli özelli i de içermektedir. Bunlardan bir tanesi hiperaktivite ve hareketsiz kalamama (restless) davranı larıdır. Bu davranı lar genellikle dı salla tırma davranı ları ile aynı anda ortaya çıkmaktadır. Motor hareketlerde a ırılık, bu davranı boyutunda bir unsur olarak yer almaktadır; fakat dikkat bozuklu u olarak de erlendirilmemektedir. kinci önemli özellik çalma davranı ının bu bozuklu un odak noktasında bulunmamasıdır. Çalma davranı ı sosyalle mi saldırgan davranım bozuklu unda daha merkezde yer almaktadır. (Smenata, 1990; Çekici, 2003: s. 19’daki alıntı)

Saldırganlık genellikle davranı bozuklu unun bir parçasıdır ve çocuk, yeti kin ve hayvanları içeren, di erlerine zarar veren, tehdit eden, fiziksel veya sözel davranı lardan olu maktadır. (Ferris & Grisso, 1996; Jianghong, 2004: s. 94’deki alıntı)

Hadley, (2003) çocukluk saldırganlı ı yeti kinlik suç ve iddetinde güçlü bir yordayıcı oldu u için çocukluk kavramının önemli oldu unu belirtmektedir.

Erkek çocuklari sık sık fiziksel saldırganlı ı gösterirken, kızlar iftira/yerme ve kendi sosyal gruplarından di erlerini mahrum tutma gibi adlandırılan “ili kisel saldırganlık” (relational aggression ) göstermektedirler. (Jianghong, 2004: 95)

Saldırganlı ın nedenlerine yönelik ara tırmalar unları kapsamaktadır; sosyal ö renme üzerine çalı ma, taklit, aile iddeti, çocuk istismari, ihmal, okul saldırganlı ı, tv iddeti, kötü beslenme,yapisal ve i levsel beyin anormalli i, hormonlar ve kimyasal ileticiler. (Cicchetti & Iynch, 1993; Susman, 1993; Jianghong, 2004: s. 95’deki alıntı)

Çocukluk saldırganlı ının geli imine katkıda bulunan pek çok faktör genellikle biyolojik ve psikososyal olmak üzere iki ana sınıf içinde kategorize olabilmektedir. Bu sınıfların bütünle mesi biososyal etkile im tarzının anahtar noktasıdır. (Jianghong, 2004: 95)

2.1.4.3.2.2. Sosyalle mi Saldırgan Davranım Bozuklu u

Quay’ ın tanımladı ı ikinci tip davranım bozuklu u da Sosyalle mi Saldırgan Davranım Bozuklu u’dur. Sosyalle mi Saldırgan Davranım Bozuklu u kötü arkada lık ili kileri, okuldan ya da evden kaçma, ev dı ında çalma, yalan söyleme ve çetele me davranı larını içermektedir. Bu davranım bozuklu u sosyal ili kilerde ve di er insanların haklarını çi nemede ortaya çıkmaktadır. Sosyalle memi davranım bozuklu una göre daha geç geli imsel dönemde ortaya çıkan Sosyalle mi Davranım Bozuklu u, geç çocukluk dönemi ile erken ergenlik dönemleri arasında ortaya çıkmaktadır. Erkeklerde daha fazla görülen bu davranım bozuklu u, ahlaki geli imin eksikli i ya da aksaklı ı ile aynı zamanda ortaya çıkmaktadır. (Smenata, 1999; Çekici, 2003: s. 20’deki alıntı)

Suçluluk genel ve heterojen bir kavramdır. Farrington (1987) suçlulu un hırsızlık, çalma, soygun, sanat eserlerini yakıp yıkma, ilaç kullanımı ve iddet gibi çe itli antisosyal eylemleri yansıttı ını tartı mı tır. Genç-çocuk suçlulu u gençlerin kanunları çi nemelerini içeren hukuki bir kavramdır. Daha genel bir kavram olan suçluluk, hemen hemen antisosyal davranı ile e anlamlıdır. (Achenbach, 1991; Achenbach & Edelbrock, 1983; Jianghong, 2004: s. 96’daki alıntı)

Psikososyal ve çevresel faktörler suçluluk ve saldırganlı ın etiyolojisinde güçlü bir biçimde i in içindedirler.

Huesmann (1997); Shahinfar, Kupersmidt, & Matza, (2001), suçluluk ve saldırganlı ın ö renildi ini belirtmi lerdir. Fogel & Belyea, (2001); Widom, (1997), suçluluk ve saldırganlıkta fiziksel ve cinsel kötüye kullanma sergilendi ini ifade etmektedirler. Shaw Winslow (1997) bebeklikteki mizacın, disiplin uygulamasının, aile tepkiselli inin, ailesel stres içinde kompleks bir kar ılıklı etkilemeyi içeren antisosyal davranı lar üzerindeki etkisini tartı mı lardır. Biyolojik aileleri suçlu olanların yeti kinlikte suç i leme olasılıkları di erlerinden daha fazladır. (Jianghong, 2004: 96)

2.1.4.3.2.3. Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u

Quay’ ın tanımladı ı üçüncü tip dı salla tırma davranım bozuklu u Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u’dur. Bu bozukluk bir grup çe itli davranı ları ve özellikleri kapsamaktadır. Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u, konsantrasyon ve dikkat sorunlarının yanı sıra dü ünmeden hareket etme ve sakarlık gibi davranı örüntülerini de kapsamaktadır. Bu bozuklu u olan bazı çocuklar sürekli hareket halinde olup, yerinde duramama (fidgety), hareketsiz duramama (restless) gibi davranı lar sergilemektedirler. Bu davranı lar di er tür davranım bozuklu unun geli mesi için de risk ta ımaktadır. Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u saldırganlıkla (aggressive) veya antisosyal davranı larla (antisocial behaviors) çok az ilgisi olan, pasif (passive) ve içedönük (withdrawn) çocuklarda da görülmektedir. Bu bozukluk, sosyalle memi ve sosyalle mi saldırgan davranım bozuklu u kategorilerine uymakta, dı salla tırma davranı sorunun geni kapsamlı davranı sorunları boyutuna uymamaktadır. Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu u’nun içselle tirme davranı larının geni kapsamlı boyutundan ziyade dı salla tırma davranı sorunları kategorisinde yer aldı ı hem istatistiksel hem de ampirik çalı malar sonucunda kanıtlanmı tır. Çok sayıdaki üst üste binmi davranı ları her ikisi de kapsadı ı için davranım bozuklu undan hiperaktif bozuklu u ayırmak, Dikkat Eksikli i Hiperaktivite Bozuklu unun davranı sal semptomlarını

sınıflamadaki temel sorunlardan biridir. (Campbell ve Werry, 1986; Çekici, 2003: s.21’ deki alıntı)

Saldırganlık ve suçluluk gibi hiperaktivitenin de erkeklerde kızlardan daha yaygin oldu u bulunmu tur. Hiperaktivitenin okul ya ındaki çocukların %3 ile %5’ i arasını etkiledi i dü ünülmektedir.

Aileler sık sık bu problemin yeni yürümeye ba layan çocuklarda ba ladı ının farkına varsa da, tanı genellikle çocuk ilkokula ba ladı ında konmaktadır. Bu zamandan sonra hastalık genellikle ergenlik ça ı boyunca süreklidir; semptomların iddeti ergenlik ve erken yeti kinlikten sonra azalmaya yönelmektedir; fakat problemler bazı çocuklar için yeti kinlikte de ısrarlı olmaktadır. Hiperaktif çocukların yeti kinlikte suçlu olma olasılı ı artmaktadır. (Mannuzza et al., 1989; Jianghong, 2004: s. 97’deki alıntı)

2.1.4.3.3. çselle tirme Davranı Sorunlarının Sınıflandırılmasında Davranı sal