Düzenleme Aşamasındaki Sınırlamalar

3.2.1. Silahsız ve Saldırısız Olma Zorunluğu

Temel hakların sınırlandırılması ve kötüye kullanılmasını engellemeye yönelik düzenlemeler ışığında inceleme konumuz toplantı ve gösteri yürüyüşünün yer aldığı Anayasanın 34 üncü maddesine geçiş yapabiliriz. Anılan madde şu şekildedir;

“Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir.

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.”

Silahsız ve saldırısızlık koşulu, toplantı özgürlüğünün tanındığı tüm demokratik anayasalarda ve bu arada AİHS’nde yukarıda da detaylı biçimde açıkladığımız şekilde yer almıştır. Silahlı ve/veya saldırılı bir şekil alan toplantının düşünce özgürlüğünün bir doğal uzantısı olarak fikir, düşünce, bilgi vs…nin aktarımı fonksiyonu taşımayacağı, dolayısıyla da anayasal korumadan yararlanamayacağı açıktır. 31

Gerek Anayasanın 34 üncü maddesi, gerek 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, saldırısızlık veya saldırganlığın ne olduğunu, bir toplantı ve gösteri yürüyüşünün ne zaman saldırgan bir nitelik taşımaya başladığını açıklamamıştır.

Bu husus, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmeliğin 16 ncı maddesinin (f) bendinde güvenlik kuvvetlerinin; “Yukarıdaki durumlar dışında, kendisine karşı fiilî saldırı veya mukavemet veya korudukları

yerlere ve kişilere fiilî saldırı hali mevcutsa, ihtara gerek duymadan” zor kullanabilecekleri belirtilmiştir.

Bir toplantı yahut gösteri yürüyüşü saldırısız olmanın yanında silahsız da olmak zorundadır. Anayasanın bu hükmüne paralel olarak anılan Kanunun 23 üncü maddesinin (b) bendinde;

“Ateşli silahlar veya havai fişek, molotof ve benzeri el yapımı olanlar dâhil patlayıcı maddeler veya her türlü kesici, delici aletler veya taş, sopa, demir ve lastik çubuklar, boğma teli veya zincir, demir bilye ve sapan gibi bereleyici ve boğucu araçlar veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler veya her türlü sis, gaz ve benzeri maddeler…” taşınarak yapılacak toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin kanuna aykırı olacağı belirtilmiştir.

Görüldüğü üzere kanun, silah kavramını oldukça geniş yorumlamış ve kamu düzenini az veya çok bozmaya elverişli her türlü nesneyi silah kavramı içerisinde değerlendirmiştir. Silahın ruhsatlı olup olmamasının veya açıkta veya gizli taşınmasının burada bir önemi yoktur. 32

Bu bağlamda, ortaya çıkan soru, bir toplantı yahut gösteri yürüyüşünde birkaç kötü niyetli kişinin silah taşıması acaba toplantının kanunsuz hale gelmesi ve derhal dağıtılması için yeterli midir? Bu soruya cevaben 2911 sayılı Kanunun 24 üncü maddesi dördüncü fıkrası şu şekilde düzenlenmiştir;

“Toplantı ve gösteri yürüyüşüne 23 üncü madde (b) bendinde yazılı silah, araç, alet veya maddeler veya sloganlarla katılanların bulunması halinde bunlar güvenlik kuvvetlerince uzaklaştırılarak toplantı ve gösteri yürüyüşüne devam edilir. Ancak, bunların sayıları ve davranışları toplantı veya gösteri yürüyüşünü Kanuna aykırı addedilerek dağıtılmasını gerektirecek derecede ise yukarıdaki fıkra hükümleri uygulanır.”

Bu çerçevede, değinilmesi gereken diğer bir husus, toplantı ve gösteri yürüyüşünün kanuni zeminde yapılması ve yerine getirilmesi görevini güvenlik

güçleri sağlamalıdır. Gerekli tedbir ve önlemlerin toplantı ve gösteri sırasında ve öncesinde alınmış olmalıdır.

3.2.2. Bildirimde Bulunma Zorunluğu

Yukarıda anayasamızda toplanma hakkının izne bağlanmasının yasak olduğunun ifade edildiğini; bu kapsamda, 2911 sayılı Kanunda düzenlendiği üzere “bildirim” sistemimin uygulandığını ifade etmiştik. Anılan Kanunun ilgili 10 uncu maddesi şu şekildedir;

“Toplantı yapılabilmesi için, düzenleme kurulu üyelerinin tamamının imzalayacakları bir bildirim, toplantının yapılmasından en az kırk sekiz saat önce ve çalışma saatleri içinde, toplantının yapılacağı yerin bağlı bulunduğu valilik veya kaymakamlığa verilir.

Bu bildirimde; a) Toplantının amacı,

b) Toplantının yapılacağı yer, gün, başlayış ve bitiş saatleri,

c) Düzenleme kurulunun başkan ile üyelerinin açık kimlikleri, meslekleri

ikametgâhları ve varsa çalışma yerleri,

Belirtilir ve bildirime yönetmelikte gösterilecek belgeler eklenir.

Bu bildirim karşılığında gün ve saati gösteren alındı belgesi verilmesi zorunludur.

Bu bildirim, valilik veya kaymakamlıkça kabul edilmez veya karşılığında alındı belgesi verilmez ise keyfiyet bir tutanakla tespit edilir. Bu halde noter vasıtasıyla ihbar yapılır. İhbar saati bildirimin verilme saati sayılır.

Aynı yerde, aynı gün toplantı yapmak üzere ayrı ayrı düzenleme kurullarınca bildirim verilmişse ilk verilen bildirim geçerlidir. Diğerlerine durum hemen yazılı olarak bildirilir.”

Ancak derhal tepki gösterilmesi gereken bazı siyasal/toplumsal olaylarda, öngörülen bildirim süresine uymak hayatın olağan akışına uygun düşmeyebilir. Acele şekilde yapılması konusu gereği zorunlu olabilecek toplantıların sadece bildirim süresine uymaması nedeni ile kanuna aykırı saymak bazı hallerde demokratik hukuk devletine uygun düşmeyebilir.

Ayrıca bahse konu kanunun 4 üncü maddesinde istisnalar belirtilmiş olup bu maddede belirtilen toplantılar için bildirimde bulunma zorunluluğu bulunmamaktadır;

“a) Siyasi partilerin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının,

sendikaların, vakıfların, derneklerin, ticari ortaklıkların ve diğer tüzelkişilerin özel kanunlarına ve kendi tüzüklerine göre yapacakları kapalı yer toplantıları,

b) Kanunlara uymak, kendi kural ve sınırları içinde kalmak şartıyla kanun

veya gelenek ve göreneklere göre yapılacak toplantı, tören, şenlik, karşılama ve uğurlamalar,

c) Spor faaliyetleri ile bilimsel, ticari ve ekonomik amaçlarla yapılan

toplantılar,

d) Cumhurbaşkanı, Başbakan ve bakanların Devlet ve Hükümet işleri

hakkındaki toplantı ve konuşmaları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin halk ile yapacakları sohbet niteliğindeki görüşmeler.”