Döviz Kurunu ve Kur Oynaklığını Etkileyen Faktörler

Döviz kuru değeri önceden saptanamıyorsa kur oynaklığından söz edilebilir. Esnek kur politikasının uygulandığı sistemlerde kur oranları piyasadaki arz ve talep yapısına göre şekillenmektedir. O halde arz ve talebi etkileyen tüm unsurlar kur seviyesini de dolaylı yoldan etkileyecektir. Bu etkileyici faktörler aşağıdaki başlıklar altında kısaca açıklanmaya çalışılacaktır.

1.5.2.1. Enflasyon Oranı

Döviz kurlarının belirlenmesinde en önemli faktörlerden biri olan enflasyon oranlarının ülkeler arasında değişkenlik göstermesi kurların belirlenmesinde etkili olmaktadır. Enflasyon oranları yüksek seviyelerde seyrediyorsa bu ülkenin parasına duyulan güven azalmakta ve hem yerliler hem de yabancılar bu paradan kaçınmaya

16

başlamakta ve bu para birimine olan talepte düşme yaşanmaktadır. Böylece ulusal para değer kaybetmekte ve kur seviyesi yükselmektedir (İlgün vd., 2014: 17). Ayrıca yaşanan enflasyon ülke mallarının fiyatında artışa neden olmakta ve yabancıların bu ülke mallarına talebi azalmaktadır. Bu durum ülke ekonomisini olumsuz etkilemekte ve dolaylı olarak da döviz kurlarına yansımaktadır. Yüksek enflasyonun yaşandığı bazı ülkelerde, merkez bankaları enflasyonla birlikte döviz kurlarının da çok yükselmesine mani olmak için bazı müdahalelerde bulunabilmektedirler (Akgül ve Özdemir, 2018: 154).

1.5.2.2. Reel Gelir Düzeyi

Reel gelir artışı döviz arzı ve talebini etkileyerek döviz kurları üzerinde etki yaratan bir değişkendir. Reel geliri artan kişilerin tüketimi artacak ve yabancı mallara olan talebi de artış gösterecektir. Mallarını yurt dışına ihraç eden bir ülkenin mallarına olan talepte yaşanan artışla beraber ihracatçı ülkeye döviz girişi artmakta, ithalatçı ülkede de döviz çıkışı yaşanmaktadır. İhracatçı ülkede döviz arzında artış meydana gelmekte, ithalatçı ülkede döviz talebinde artış beklenmektedir ve bu artışla beraber ülke parası yabancı paraya karşı değer yitirmekte, bu da kur seviyesinin artmasına sebep olmaktadır.

1.5.2.3. Ekonomik Büyüme

Ekonomik büyümenin tüketimle ilişkisine baktığımızda büyüme ile birlikte gelirlerde artış yaşanacak, gelir artışıyla tüketimde de yükselme olacak ve buna bağlı olarak yabancı mallara talep artacak ve döviz talebinde artış yaşanacaktır. Yaşanan döviz artışı ise döviz kurunu arttıracaktır. Ekonomik büyüme ile yatırımların ilişkisine baktığımızda ise; ülkedeki yatırımlarda artış yaşanması ile ülke ekonomisinde büyüme yaşanacak, ülke mallarına olan talep artacak,ihracatta artış yaşanacak, ihracat artışıyla ülkeye döviz girişi olacak ve piyasada döviz arzı artacaktır. Piyasadaki döviz arz fazlasından dolayı da ulusal para birimi değer kazanacak ve kur oranlarında düşme yaşanacaktır.

17 1.5.2.4. Dış Ticaret

Yaşanan dış ticaret dövize karşı olan arz veya talebi etkileyecek ve bunlarda değişiklikler yaşanmasına neden olacaktır. Döviz kurunda gerçekleşebilecek bir değişiklik, hem ithal hem de ihraç malları fiyatları üzerinde etki yaratmaktadır (Yaman, 2018: 50). Dışa açık bir ekonomide ihracat oranlarında artış yaşanmasıyla beraber ülkede döviz miktarı artacak kurlarda düşme olacak ve ülke parası değer kazanacaktır. Tersi durumda, yani ithalat oranlarında artış olan bir ülkede ise döviz çıkışı yaşanacak ülke parası değer kaybedecek ve kur oranlarında artış yaşanacaktır.

Ülkeler dış ticarete uyguladıkları kota ve tarifelerle ticarete konu mallarda değişiklikler yaratabilmekte ve dolayısıyla ticaret akımlarını değiştirebilmektedirler (Aksu vd. 2017: 478). Örneğin yerli üreticisini korumak adına bir ülke ithal mallara kısıtlamak için kota ve tarifeler uygulama yollarına başvurursa bu malları ihraç eden ülkenin ihracatında düşme yaşanacak ve dolayısıyla bu durum kur hareketliliğine neden olacaktır.

1.5.2.5. Ödemeler Dengesi

Ödemeler dengesi, kur düzeyleri üzerindeki en etkili faktörlerden biridir . Bir ülke sattığından daha fazla yabancı mal alıyorsa, yani ithalatı ihracatını aşıyorsa döviz talebi döviz arzından fazla olacak, bu ülke parası değersizleşecek ve bu ülke parasına yönelik talepte düşme yaşanacaktır.

1.5.2.6. Ülkelerin Yatırım Koşulları

Ülkelerine yabancı yatırımları çekmeye çalışan hükümetler çeşitli yatırım teşvik politikaları ve çeşitli hukuki düzenlemeler ile söz konusu yabancı yatırımları gerçekleştirecek olan sermaye sahiplerinin dikkatlerini ülkelerine çekmeye çalışırlar. İyileştirilen yatırım koşulları sonucunda ülkeye gelecek olan yabancı yatırımlar döviz girişi sağlayacak ve ülkede döviz arzında artış yaşanacak, kur düzeyi düşecektir. Ülkeye gelecek olan yabancı sermayelerin giriş ve çıkışına bağlı olarak ülkede döviz kuru oynaklık gösterecektir.

18

Özellikle tasarruf açığı olan, tasarrufları yatırımlarını karşılayamayan az gelişmiş ülkelerde yabancı yatırımları çekebilmek için birçok farklı politika izlenmektedir.

1.5.2.7. Ülkelerin Gelişmişlik Düzeyleri

Daha çok güçlü ekonomik ve politik istikrara sahip ülkeler yatırımcılar için cazip konuma gelmekte ve yatırımılar için bu ülkeler cazip gelmektedir. Yatırımcıların bu ülke parasına olan talepleri de paranın değerini arttırmaktadır.

Gelişmekte olan ülkelerde; dış ticaret bağlı kriz yaşanma ihtimalinin yüksek olması, ekonomik istikrar için uygulanacak para ve maliye politikaları araçlarının eksik kalması, ulusal para birimlerine duyulan güvenin yetersizliğinin kriz riski taşıması, sermaye yetersizliği yaşanmasına rağmen yabancı sermayenin güvensizlik hissetmesi veya başka sebeplerle ülkeyi terk etmesi durumunda yaşanacak olan krizlerin büyüklüğü, düşük güvenilirliğe sahip sabit kur politikalarının izlenmesi gibi farklı farklı sebeplerden dolayı kur oynaklıkları yüksektir.

1.5.2.8. Haber Etkisi

Gelecekle ilgili beklentilerin şekillenmesine neden olan politika açıklamaları temel ekonomik değişkenlerin şekillenmesinde etkili rol oynamaktadır. Döviz kurları ve ekonomi yönetimine ilişkin haberler döviz arz ve talebinin etkilenmesiyle kur oynaklığı üzerinde belirleyici rol oynayabilmektedir. (Ayhan, 2016: 17)

1.5.2.9.Spekülasyonlar ve Spekülatif Ataklar

Özellikle 1990'lı yıllardan sonra sermaye hareketliliği küresel boyutta hız kazanmıştır. Spekülatif işlem, yüksek kar beklentisi ile yatırımcıların özellikle işlem riski yüksek yatırım araçlarına kısa süreliğine yatırım yapması ve aniden piyasayı terk edebilme riski taşımaktadırlar. Değer kazanacağını bekledikleri yabancı paralara spekülatörler bu paralar ucuzken yatırım yapmakta ve bu para beklenilen değer artışını gösterdiği zaman da ellerindeki parayı satarak spekülatif kazanç elde ederler. Aslında spekülatorlar yaptıkları işlemlerde belli riskleri de üstlenmektedirler Türkiye'nin de 2001 krizini yaşamasına sebep olan etkenlerden biri de aslında

19

spekülatif hareketler olmuştur. Bu yatırımlar aniden piyasayı terk etmesi durumunda döviz rezervlerinde düşüş ve dolayısıyla da kur şokları yaşanmaktadır.

1.5.2.10. Faiz Oranları

Faiz oranları genellikle yabancı yatırımları ülkesine çekmeye çalışan tasarruf oranları düşük olan ülkelerde yüksek seviyelerdedir. Yüksek faiz oranları aracılığı ile yabancı yatırımlar genellikle menkul kıymetler piyasasına yönelir ve yabancı paralar ulusal paraya çevrilerek yerli para talebinde artışa neden olup kur oranlarının düşmesine sebep olmaktadır. Ülkemiz için bakıldığında yabancı yatırımları çekebilmek için çok yüksek faiz oranları verilmesi de yakın tarih örneği olarak verilebilmektedir.

Ayrıca yüksek kâr elde etmeyi amaçlayan yabancı yatırımcılar, döviz kuru ve faiz oranı arasındaki bağlantıya göre yüksek faiz veren ülkeye yatırım gerçekleştirmesi, yatırım yapılan ülkenin tasarruf açığının kapanmasına yardımcı olmaktadır. Böyle bir ortamda menkul kıymetler piyasası canlanmakta, yerli paraya olan talep artmakta ve buna bağlı olarak da kurlar düşüşe geçmektedir. (Aysoy, 2017: 47)

1.5.2.11. Seçilen Kur Rejimi

Bretton Woods sisteminin çöküşüyle beraber dünya ekonomilerinde esnek kur politikasına geçiş yaşanmıştır. Esnek kur sisteminin kurlar üzerinde belirsizlik ve değişkenlik yarattığı düşüncesi bazı kesimlerce kabul görmüş olsa da asıl sebep olarak ekonomik yapıda var olan istikrarsızlıklar kur oynaklıklarının sebebi olarak görülmektedir.

1.5.2.12. Teknolojik Gelişim

Gelişen teknoloji ile birlikte ekonomiler birbirleriyle daha fazla etkileşimde bulunmaya başlamışlardır. Yatırımcılar da gelişen teknoloji sayesinde istedikleri saatte istedikleri yerde yatırım yapma fırsatı yakalamışlardır. Yatırımcıların böyle bir fırsat yakalamış olmaları fonlarını istedikleri zaman istedikleri yere transfer etme şansı vermektedir. Bu durum spekülatif amaçlı yatırımları tetikleyebilmektedir.

20

Yatırımcıların haber ve öngörüler ile ani fon çıkışı sağlamaları, döviz piyasalarında dengesizlik yaşanmasına neden olabilmektedir.

1.5.2.13. Hükümet Müdahaleleri

Piyasalarda esnek kur sistemi uygulanıyor olmasına rağmen bazen hükümet ve merkez bankaları ülke parasının aşırı değer kaybını önlemek için döviz alım satımı yaparak piyasaya müdahale edip döviz kuru üzerinde etkide bulunabilmektedirler.

21

İKİNCİ BÖLÜM

DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR

Özellikle sermaye eksikliği yaşayan ülkelerin ilerleme gösterebilmesi için sermaye eksikliğini yabancı kaynaklarla gidermeye çalışırlar. Ev sahibi ülke için ülkeye gelecek yabancı sermayenin en iyi türü doğrudan yabancı yatırımlardır. Bu bölümde doğrudan yabancı yatırımların nedenlerine, etkileyenlerine, olumlu ve olumsuz etkilerine, doğrudan yabancı yatırımların türlerine yer verilmiştir.