Genel olarak döviz kur riski şu üç temel kategoriden oluşmaktadır: muhasebe (çevirme) riski, işlem (muamele) riski ve ekonomik risk.
2.2.1. Çevirme (Muhasebe) Riski
Çevirme riski, döviz cinsinden belirlenmiş aktif ve pasiflerin muhasebe kayıtları için yerel para birimi cinsine çevrilmesi sonucu ortaya çıkan bir risktir. Aslında burada fiziki bir aktif alım ya da satım söz konusu olmayıp, yalnızca bunların kur değişmeleri sonucunda yerel para cinsinden muhasebe kayıtlarındaki değerlerinin değişmesi söz konusudur. Bu yüzden çevirme riski çoğu yerde muhasebe riski olarak da geçmektedir. (Ayva,2007:75)
Çeviri riski, yabancı ülkelerde veya yabancı para üzerinden yatırım yapıldığında ortaya çıkmaktadır. Yani bir işletmenin yabancı para ile ifade edilen bir yatırımı ya da borcu bulunmuyorsa çeviri riskinden söz edilemez (Ayva,2007:75). İşletmelerin çeşitli döviz cinslerinden borçları ve alacakları söz konusu olduğunda kur değişiklikleri nedeniyle alacak kalemlerinin yerel para cinsinden değerinde meydana gelen artış, borç kaleminde meydana gelen artıştan büyükse karları artacak, tersi durumda ise karları azalacaktır. Yani, İşletme, diğer dövizler cinsinden olan alacak veya borçlarını kendi muhasebe kayıtları için kendi para birimine çevirdiğinde, kur değişiklikleri işletmenin kayıtlarını da etkileyecektir.
Muhasebe riskleri bir döviz cinsinden başka bir döviz cinsine geçiş yapılırken şirketin maruz kaldığı risktir. Çokuluslu şirketler, tüm uluslararası faaliyetleri ile ilgili muhasebe kayıt işlemlerini devamlı ve ana şirketin bulunduğu ülke parası cinsinden müşterek bir esasa oturtarak takip etmektedirler. Diğer bir ifade ile ana şirketin ülke para birimi üzerinden gösterilen varlıkları, yükümlülükleri, gelirleri, harcamaları ile yabancı ülkelerdeki bağlı şirketlerin yabancı para cinsinden olan hesaplarının konsolidasyonunda, ana şirketin bilançosu için esas aldığı para birimine dönüşüm sırasında kur riski ortaya çıkar (Milletlerarası Ticaret Odası Türkiye Milli Komitesi Yayınları, 1987:9). Çokuluslu şirketlerin yavru şirketlerin faaliyetlerini muhasebe kayıtlarına aktarırken faaliyette bulundukları ülke parasını kullanırlar.
Yavru şirketlerin her biri bu şekilde hareket ettiğinden bilanço döneminde merkez şirkette çeşitli ülke paralan cinsinden hesap bakiyeleri oluşur. Yavru şirketlerin tuttuğu muhasebe kalemleri merkez şirkette iki ülke parasının değişim oranı (yani döviz kuru) üzerinden işleme tabi tutulur, ve kar zarar ortaya çıkar. Böylece ana şirketin bulunduğu ülke parasının bağlı şirketin bulunduğu ülke parası karşısında değer kazanması sonucu “muhasebe kur zararı” aksi taktirde “muhasebe kur kârı” meydana gelmektedir (Yıldız, 1988:33).
Dövizle yapılan işlemlerin, muhasebe kayıtlarına, genellikle bütün ülkelerde milli para cinsinden kayıt edilmesinin yasal zorunluluğu, yabancı paralarla yapılan işlem ve kayıtların milli paraya çevrilmesini gerektirir. Bu çevirme işleminin kayıtlara geçirilmesinde bir hesabın ne zaman ve hangi değer üzerinden kayıt edilmesi ve değerlendirilmesi gerekli olduğu konusu, her ülkede muhasebe ilkeleri ve vergi yasalarında yer alır. Bu çevirme işlemi, döviz kurlarının değişmesi halinde, işletmenin karşısına döviz kuru riskinin etkisini de çıkarır (Pamukçu,1984:48).
Ayrıca, bir uluslararası işletmenin yabancı ülkelerdeki yatırım ve şubelerinin finansal tabloları, uluslararası işletme finansal tabloları ile konsolide edilmeden önce yabancı paradan milli paraya çevrilecektir.
2.2.2. İşlem (Muamele) Riski
İşlem riski, direkt olarak yerli para ile ölçülen ve fiili para değişimine neden olan ödemelerden meydana gelen likidite riski olarak tanımlanmaktadır. Belirli bir süre sonra döviz karşılığı ödemede bulunacak işletme, anlaşmanın yapıldığı tarihteki döviz kurunda meydana gelen değişiklikler sonucu işlem riski ile karşı karşıya kalabilir. Yerli para olarak daha fazla nakit ödemede bulunabilir (Wentz,1979: 127).
Döviz kuru değişiklikleri sadece muhasebe kayıtlarını değil işletmenin dövizli işlemlerinden doğan yükümlülüklerini de etkilemektedir (Bozkurt, 1983: 9). İşlem riskine örnek olarak döviz cinsinden işlem gerektiren ithalat ve ihracat sözleşmeleri
ile dövize bağlı borç sözleşmeleri verilebilir. Sözleşmenin yapılması ile daha sonraki ödeme tarihi arasındaki geçecek süredeki olası kur değişiklikleri işletmelerin nakit akımlarında olumlu veya olumsuz yönde değişiklikler meydana getirir. Borç sözleşmelerinde de, borç süresi içinde döviz kurunun yükselmesi durumunda aynı miktar borcun karşılığında daha fazla ulusal para ödemek gerekecek, dolayısıyla işletmenin karlılığı ve reel nakit akımları azalacaktır.
İşlem riski, ister dış ticaret, ister dövizle ilgili borçlanma şeklinde olsun, tarafların fiyat ve ödeme koşulları üzerinde anlaşmaya vardıkları andan itibaren işlemeye başlar. Öngörülemeyen kur değişiklikleri ortaya çıktığı sürece risk devam eder. İşletmeler beklenen kur değişikliklerini genellikle sözleşme yapılırken fiyata dahil ederek önlem almaya çalışırlar (Duman ve Karamustafa,1996:27). Fakat bunun yanında bu riskten korunmak için türev piyasalardaki araçlar da kullanılmaktadır.
İşlem riskinin oluşmasında zaman da önemli rol oynar. Üzerinde anlaşılan fiyat ile ödeme tarihine kadar geçecek süre içinde ortaya çıkacak döviz kuru değişiklikleri ya da işletmenin bilançosu değerlenmede kullandığı para cinsi dışındaki paralar üzerinden yaptığı cari işlemleri sonucunda oluşan nakdi kayıp işlem riskine girmektedir. Uluslararası faaliyette bulunan ister küçük isterse büyük şirketlerin tümü işlem riskine maruz kalır (Ayva,2007:75).
Döviz kuru değişmelerinden ortaya çıkan işlem riskine şöyle bir örnek verilebilir; Türkiye'deki ithalatçı işletme Almanya'dan 1.000.000 avroluk mal ithal etmişse ve işlemin yapıldığı tarihteki spot kur 1€=1,6680 YTL ise işletmenin bu ithalattan doğan yükümlülüğü 166.800 YTL’dir. Mal bedelinin 60 gün sonra ödeneceğini ve o tarihteki kurunda 1€ = 1,8420 YTL olduğunu varsayarsak işletme ödeme tarihinde 17.400 YTL daha fazla ödemede bulunacaktır. Eğer 60 gün sonra kur 1€ = 1,5580 YTL olursa bu sefer de işletme ödeme tarihinde 11.000 YTL daha az ödemede bulunacaktır. İşte, işlem riski tamamıyla kurlarda oluşacak değişim sonucu kârı veya zararı içermektedir.
Uluslararası işletmeler için işlem riski, işletmenin yatırım, finansman vb kararlarında ve her türlü günlük işlemlerinde kendini gösterir. En azından işletme hiç bir faaliyette bulunmasa bile bankadaki dövizli parası ya da dövizli borcu döviz kuru değişiminden etkilenecektir.
2.2.3. Ekonomik Risk
Ekonomik risk genelde işlem riskinin geniş türü olarak ifade edilmektedir ve işletmelerin birbirlerine karşı olan rekabetçi pozisyonunu etkilemek şeklinde ortaya çıkmaktadır. Örneğin, Fransa’ya bilgisayar ihracatı yapan bir Amerikan şirketi yalnızca avronun dolar karşısındaki değeriyle değil rakiplerinin para birimlerinin avro karşısındaki değeri ile de ilgilenmektedir. Çünkü Amerikan işletmesinin rakiplerinin paraları değer kaybederse bu işletmenin ürettiği bilgisayarlar Fransız alıcılar açısından daha ucuz hale gelir ve Amerikan işletmesinin rekabet gücü yanında satış cirosu da o oranda düşer.
İşletme değeri, gelecekte beklenen nakit akımlarının bugünkü değeri ile ölçülmektedir. Kur dalgalanmaları bu nakit akımlarının bugünkü reel değerini değiştirmekle, işletmenin değerini de etkilemiş olmaktadır. Bu da şirket hisse senetlerinin piyasa değerini etkilemektedir (Seyidoğlu, 1994:138). Modern işletme finansmanı, işletmenin değerini ulusal ve. uluslararası faaliyetlerinden gelecekte sağlayacağı nakit akışının bugünkü değeri ile belirler. Bu nedenle, döviz kuru riskinin gelecekteki nakit akışlarına etkisi, işlemlere ve finansal tablolara olan etkisinden daha önemli olmaktadır. Ayrıca, hisse senedi sahiplerinin servetinin maksimize edilmesi, işletmenin muhasebe değerine değil ekonomik değerine bağlıdır (Pamukçu,1984:104).