DÖNEN VARLIKLAR 10- HAZlR DEGERLER

100- KASA

21 ARSLAN, age, s.27.

2 2 ÖZBANK, age, s.93

Hesap Sınıfıdır.

Hesap Grubudur.

Defter-i kebir Hesabıdır.

Pek tabii, yevmiye defteri ve bağlı olarak defter-i kebire, DEFTER-i KEBiR HESAPLARI seviyesinde kayıt yapılacaktır. HESAP SINIFLARI ve HESAP GRUPLARI, bilanço ve diğer mali tabloların düzenlenmesinde işe yaramaktadırlar. Kayıt yapılması esnasında ise, sadece kullanılacak defter-i kebir hesabının karekteristiği hakkında ipucu vermemektedirler.

2.1. TEBLiGE BAGLI SiSTEM HAKKINDA AÇIKLAMALAR

2.1 .1 Hesap Sınıfları

Hesap sınıfları, hesap çerçevesinde 9 adet gösterilmiştir. 8 hesap sınıfı altında hesap grupları oluşturulmak ve bu gruplar altında Defter-i Kebir

hesapları açmak 1 sıra nolu tebliğe göre serbesttir. Ayrıca, tebliğin anlaşıldığı

üzere "O" numaralı bir hesap sınıfı dah vardır ki, buda 8. sınıf gibi serbest karakterlidir. Dilenirse altında hesap grupları ve bu gruplar altında Defter-i Kebir hesapları açılabilir izlenimi vermektedir.

Gerek "8" numaralı, gerekse "O" numaralı sınıflar altında ne şekilde

hesap grupları oluşturulacağı ve ne şekilde Defter-i Kebir hesapları açılacağı,

bu Defter-i Kebir hesaplarının ne şekilde kullanılacağı yolunda 1 sıra nolu

tebliğde hiçbir açıklama mevcut değildir. "Hesap sınıfları" altında 9 adet sınıf gösterilmiş "8" nolu sınıfa isim bile verilmemiş, ancak tekdüzen hesap çerçevesinin sonlarında nazım hesaplardan önce "8 (Serbest)" yazılmıştır. "O"

grubu ise "Hesap Sınıfları" başlığı altında hiç yer almamış, hesap gruplarının

sonunda "O (Serbest)" şeklinde gösterilmiştir.

Bu durumda hesap sınıfları 1 O adettir. Ancak ikisinin kullanılması serbest

bırakılmıştır.

2 sıra nolu tebliğde konu hakkında kısmen açıklama mevcuttur. 2. Tebliğin

"A- HESAP PLANINDA BOŞ BIRAKlLAN HESAP GRUPLARI VE DEFTER-i KEBiR HESAPLARININ KULLANIMI" BAŞLlKLI bölümün "3" nolu maddesi aynen

aşağıdaki gibidir;

"3- Boş olan 8 Ana Hesap Grubu, Tebliğdeki muhasebe ilkelerine ve eş zamanlı maliyet tesbit etme yöntemine aykırı olmamak şartıyla yönetim muhasebesi amaçları için kullanılabilir. Bu grupta açılacak hesaplar, dönem

sonlarında ilgili hesaplarla karşılaştırılarak kapatılır ve mali tablolara intikal ettirilmez."

2. tebliğde "O" numaralı hesap sınıfı hakkında hiçbir açıklama mevcut

değildir. "8" numaralı hesap sınıfının kullanılması ise şartlara bağlanmıştır.

Bu şartları maddeler halinde şu şekilde sıralayabiliriz;

a- Muhasebe ilkelerine aykırı olmamak.

b- Eş zamanlı maliyet tesbit etme yöntemine aykırı olmamak.

c- Yönetim muhasebesi amaçları için kullanmak.

d- Dönem sonlarında kapatmak ve mali tablolara yansıtmamak.

Bu dört şart bir arada olursa "8" numaralı hesap sınıfı altında hesap grubu ve bu hesap grupları altında da defter-i kebir hesabı açmak mümkün

olabilecektir.

Kanaatimce, çok zorunlu olmadıkça, gerek "8" nolu gerekse "O" nolu hesap sınıflarının kullanılmaması en yerinde hareket olacaktır.

Zorunlu hallerde, O veya 8 numaralı hesap sınıflarından birinin altında hesap grubu ve defter-i kebir hesapları açılmak istenirse, 8 nolu hesap sınıfının tercih edilmesini, özellikle bilgisayar ile muhasebe yapan işletmelere tavsiye ederim. Çünkü bilgisayar sıralamasında O ile başlayan her numara en başa alınmaktadır. 8 ile başlayanlar sırasında kalacaktır.

Hesap sınıflarının dizilişi, sıralamada herhangi bir değişiklik yapılmaksızın bilanço çıkartmaya uygun bulunmaktadır. Nitekim "-1" ve "2"

numaralı sınıflar bilançonun aktifinde, "3", "4" ve "5" numaralı sınıflar ise bilançonun pasifinde yer alacaktır.

Hesap sınıflarından "6" numaralının altında açılan hesap grupları ise gelir tablosunun düzenlenmesine yaramaktadır.

2.1. 2 Hesap Grupları

1- ilk Özellik: Hesap sınıfları altında yer alan hesap grupları incelendiğinde, grupların sıralamada bir değişiklik yapılmaksızın, ayrıntılı bilançd ve gelir tablosu çıkartmaya uygun şekilde dizildiği ilk göze çarpan husustur.

2- ikinci Özellik: ikinci önemli husus ise, Defter-i Kebir Hesaplarının

numaralarından, hesabın hangi sınıf içinde yer aldığının tesbit edilebilmesidir.

Hesap gruplarının numaralanması ondalık hanelerde yapılmıştır.

Örnekler:

a - 100- KASA hesabının üç haneli numarasının ilki (Yani "1" sayısı)"1- DÖNEN VARLIKLIR" sınıfını ilk ikisi (Yani "10" sayısı) "1 O- HAZlR DEGERLER"

grubunu tanımlamaktadır.Üç haneli numara okunduğunda ise Defter-i Kebir Hesabı tanımlanmaktadır.

b - 121- ALACAK SENETLERi hesabının üç haneli numarasının ilki (Yani

"1" sayısı) "1- DÖNEN VARLlKLAR" sınıfını, ilk ikisi (Yani "12"

sayısı) "12- TiCARi ALACAKLAR" grubunu tanımlamaktadır. Üç haneli numara okunduğunda ise Defter-i Kebir hesabı tanımlanmaktadır.

c - 221- ALACAK SENETLERi hesabının üç haneli numarasının ilki (Yani

"2" sayısı) "2- DURAN VARLlKLAR" sınıfını, ilk ikisi (Yani "22"sayısı) "22-TiCARi ALACAKLAR" grubunu tanımlamaktadır. Üç haneli numara

okunduğunda ise Defter-i Kebir Hesabı tanımlanmaktadır.

Örneklerde de görüldüğü gibi sınıf numaralarını ezberlemek bir Defter-i Kebir hesabının hangi sınıfa dahil olduğunu tesbit için yeterlidir. Keza aynı şey grupların tesbiti içinde geçerlidir.

3- Üçüncü Özellik: Ayrı sınıfların altında, farklı numaralar taşıyan, fakat

aynı isimli gruplar görülmektedir. Bu üçüncü önemli husustur.

Örnekler:

a - "1- Dönen Varlıklar" sınıfı altındaki "12- TiCARi ALACAKLAR"

grubu ile "2- Duran Varlıklar" sınıfı altındaki "22- TiCARi ALACAKLAR" grubunun isimleri aynıdır. Fakat numaraları değişiktir. Numaraların ilk hanesindeki farklılık sınıf farklılığını göstermektedir.

b - "1- Dönen Varlıklar" sınıfı altındaki "13- DiGER ALACAKLAR"

grubu ile "2- Duran Varlıklar" sınıfı altındaki "23- DiGER ALACAKLAR" grubunun isimleri ilk örneğimizdeki gibi aynıdır.

Görüldüğü gibi, aynı isim taşıyan hesap gruplarının numaralarının - ilki değiştirildiğinde sınıfıda değişmektedir. Bu özellik sayesinde, bir hesap grubunun hangi hesap sınıfı içinde yer aldığı kolaylıkla anlaşılabilmektedir.

Tabii, kayıt yapmak kolaylaşmaktadır. Yeterki, hesap sınıflarının ve hesap gruplarının özelliği yeterince bilinsin. Zaten "Muhasebeci" sıfatını taşıyan her kişi bu özellikleri bilmek zorundadır.

1 sıra nolu tebliğde, gerek "TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESi"nin gerekse

"HESAP PLANI"nın incelenmesinde, bir kısım hesap grubu numaralarının karşısına uygun isimler yazılarak, isimlendirilmiş bu gruplar altında ihtiyaç duyulan defter-i kebir hesaplarının açılabileceği ve kullanılabileceği izlenimini vermektedir. Bu izienim çok yanlıştır. Konu hakkında 1. Tebliğdeki açıklama noksanlığı 2. Tebliğ ile giderilmiştir. 2. Tebliğin "A- HESAP PLANINDA BOŞ BIRAKlLAN HESAP GRUPLARI VE DEFTER-i KEBiR HESAPLARININ KULLANIMI"

başlıklı bölümünün 1. maddesi aynen aşağıdaki gibidir;

"1- Hesap Planında belirtilen hesap grubu ve defter-i kebir (büyük defter)" hesaplarının isim, kod numaraları ve sıralamları değiştirilemez. Hesap Planında boş olarak görülen 2'1i kod hesap grupları, ekonomik gelişmeler ve ihtiyaçlar paralelinde

Bakanlığımızca kullandırılacaktır.

2. tebliğin bu hükmünden de anlaşılabileceği üzere, isim verilmemiş hesap gruplarına isim vererek kullanmaya başlamak mümkün değildir. Gelecekte böyle bir imkan tanındığı takdirde bile, isimlendirilmemiş bu hesap grubu kodlarının kullanılmamasını tavsiye ederim.

2.1. 3. Defter-i Kebir Hesapları

Hesap grupları altında defter-i kebir hesapları yer almaktadır. Yevmiye deefteri ve bağlı olarak defter-i kebir hesapları kullanılarak kayıt yapılır.

Hesap gruplarının açıklanmasınhda da değiindim üzere, aynen hesap gruplarında olduğu gibi, defter-i kebir hesaplarında da aynı ismi taşıyan hesaplar mevcuttur. _Bunların sadece numaraları değişiktir. Tıpkı "120-ALICILAR" ile "220- "120-ALICILAR" hesaplarında olduğu gibi.

1. tebliğde, hesap planında numaraları isimlendirilmeyerek boş bırakılan çok sayıda defter-i kebir hesabı görülmektedir. Bu durum ilk bakışta, bu hesap

numaralarının karşısına uygun isimler yazılarak kullanılabileceği izlenimini vermektedir. Konu hakkında 1. tebliğde açıklama bulunmamaktadır. 1. tebliğdeki bu

açıklama noksanlığı

^2.

tebliğ

^ile

giderilmiiştir.

^2.

Tebliğin

"A- HESAP PLANINDA

BOŞ

BIRAKlLAN HESAP GRUPLARI VE DEFTER-i KEBiR HESAPLARININ KULLANIMI" başlıklı bölümünün 2. maddesi aynen aşağıdaki ^gibidir;

"2- Hesap Planında boş olarak görülen 3'1ü kod defter-i kebir (büyük defter) hesapları ise, ana hesap grubu ile grup hesaplarının işleyiş ve mantığına uygun olmak, niteliği ve kapsamı itibariyle hesap planında belirlenmiş benzeri bir hesap bulunmamak, kullanıldığı takdirde ana hesap grubu ve hesap gruplarınrtı ^bütünlük ve tutarlılığını bozmamak şartıyla serbestçe kullanılabilir."

2. Tebliğin bu hükmünden de anlaşılabileceği üzere, hesap planında ^kod numarası mevcut, ancak ismi verilmemiş defter-i kebir hesaplarına isim vererek kullanmak belirli şartlara bağlanarak serbest bırakılmıştır. Bu şartları şu şekilde sıralamak mümkündür;

a- Hesap sınıfı ile hesap grubunun işleyiş ve mantığına uygun olmak,

b- Niteliği ve kapsamı itibariyle hesap planında belirlenmiş benzeri bir hesap bulunmamak,

c- Kullanıldığı takdirde ana hesap grubu ve hesap gruplarının bütünlük ve

tutarlılığını bozmamak.

Konuyu bu açıdan biraz incelemekte fayda bulunmaktadır.

- Şartlar genel kavramları içermektedir. Buda tartışılabilir nitelikte olduklarını göstermektedir. Bir başka deyişle, Muhasebeci "Şartların tamamını yerine getirdim. Bu defter-i kebir hesabını kullanmamda bir sakınca yok"

şeklinde düşünebilirken, Denetçi "Bu veya şu şartfar oluşmadığından, bu defter-i kebdefter-ir hesabının çalıştırılmış olması tebliğierin özüne aykırıdır" şeklinde kanaat edinebilir. Öyle bir noktaya gelinirki, aynı konuda her iki tarafta haklı olabilir veya tam tersi haksıı; olabilir. Adalet önünde dahi çözülemeyecek sorunlar çıkabilir. Haksız cezalar gündeme gelebilir.

-"XXX" defter-i kebir kod numarasına "A" şirketi "R" ismini vermiş,

"B" şirketi ^ise "K" ismini vermiş ve aynı ^kod numaralı ^fakat farklı isimli bu defter-i kebir hesaplarına farklı kıymetleri, ^{belki de} aynı ~ıymetleri kaydetmişlerdir. Bu durumda kanaatimce "TEKDÜZEN HESAP PLANI"nın

"TEKDÜZENLiGi" yara

almıştır. Artık

bir tek "TEKDÜZEN HESAP PLANI"ndan değil "AKSAK TEKDÜZEN HESAP PLANI"ndan bahsetmek mümkündür. 2. Tebliğin açıklaması "TEKDÜZEN" kelimesinin anlamına aykırıdır.

2. 2. DEFTER-i KEBiR HESAPLARI ALTINDA YARDlMCI HESAP AÇlLMASI

Tebliğlerde defter-i kebir hesaplarının altında ne şekilde hesap açılacağı yolunda kesin bir öneride bulunulmamış, alt hesapların açılabileceği bir çok hesabın açıklamasında belirtilmiştir. Bundan da, defter-i kebir hesaplarının altında çeşitli seviyelerde ve ihtiyaç duyulduğu kadar yardımcı hesap açmanın

mümkün olduğu kanaati edinilmektedir. Kanaat doğrudur ama, yardımcı hesapların açılması o kadar da kolay değildir. Her şeyden önce yardımcı hesapların "Mali Tabloların Düzenlenmesine kolaylık yaratacak" şekilde açılması, bir başka deyişle "Mali Tabloların Düzenlenmesinde Zorluk Yaratmayacak" şekilde açılması gerekir. Bu ilk şarttır. Diğer yandan da,

işletmenin özelliklerine göre aşağıda kısaca özetlenen ilkeler doğrultusunda yardımcı hesap açmak daha doğrudur. Bu ilkeleri şöyle özetlemek mümkündür:

1- Yardımcı Hesapların Tanımları: Yardımcı hesapların tanımları, bir

başka deyişle isimleri, aynı veya diğer hesap sınıfları veya grupları içindeki ve hatta defter-i kebir hesapları altandaki bir başka hesabın tanımı veya ismi ile

aynı olmamalıdır.

2- Yardımcı Hesapların Kapsamları: Yardımcı hesapların kapsamları, aynı

veya başka hesap sınıfları veya grupları içindeki ve hatta defter-i kebir

hesapları altındaki bir başka isim altında da olsa, başka bir hesabın kapsamı ile

aynı olamamalıdır.

3- işletmenin Faaliyetleri: Açılacak yardımcı hesaplar işletmenin faaliyetlerine uygun olmalıdır.

4- işletmenin Örgüt Yapısı: Açılacak yardımcı hesaplar, işletmenin örgüt

yapısına uygun olmalıdır.

5- işletmenin Sahip Olduğu Bilgi işlem Teknolojisi: Açılacak yardımcı hesaplar, işletmenin bilgisayarlarının teknolojik yapısı ile kullanılan bilgisayar

programlarının özellikleri ile işletmenin sahip olduğu diğer bilgi işlem

teknolojilerine uygun olmalıdır. Eğer sahip olunan bilgi işlem teknolojisine uygun olarak açılan yaardımcı hesaplar yeterli olamıyorsa, kullanılan

programlardan başlayarak bilgi işlem teknolojisinin yenilenmesinde fayda

vardır.

6- işletmenin Vergilendirilme Özelliği: Yardımcı hesapların açılmasında

işletmenin vergilendirilme özelliği göz ardı edilemez.

2. 3. HESAPLARlN KARAKTERLERi

Her defter-i kebir hesabının kendine has özellikleri vardır.

a- Aktif Karakterli Hesaplar: Bu karakteri taşıyan hesapları hiç bir

şekilde alacak bakiye vermezler. Sadece borç bakiye verebilirler. Alacak bakiye verdikleri görüldüğünde bir yanlış kaydın mevcudiyeti aniaşıimalı ve yanlış kayıt derhal düzeltilmelidir.

Bu izahatten de anlaşılabileceği üzere, bu hesapları yapılabilecek ilk kayıt

borç kaydıdır. Ancak "alacak kaydı yapılmaz" diye bir kural yoktur. Ancak,

yapılan alacak kaydı borç bakiyeden fazla olamaz. Ayrıca, bu tür hesaplara bakiyeyi sıfırlamak ve düzeltme içinde alacak kaydı yapılabilir.

b- Pasif Karakterli Hesaplar: Bu karakterdeki hesaplar hiç bir

şekilde borç bakiye vermezler. Sadece alacak bakiye verebilirler. Borç bakiye verdikleri görüldüğünde bir yanlış kaydın mevcudiyeti aniaşıimalı ve yanlış kayıt derhal düzeltilmelidir.

Bu izahatten de anlaşılabileceği üzere bu hesaplara yapılabilecek ilk kayıt

alacak kaydıdır. Ancak borç kaydı yapılamaz diye bir kural yoktur. Yapılan borç

kaydı alacak bakiyeden fazla olamaz. Ayrıca bu tür hesaplara bakiyeyi sıfırlamak

veya düzeltmeler yapmak içinde borç kaydı yapılabilir.

c- Çift Karakterli Hesaplar: Bu karakterdeki hesaplar hem borç hemde alacak bakiye verebilirler. (Örnek 690 nolu hesap)

Belgede Yüksek Lisans Tezi Nuran SÜRAV (sayfa 51-57)