4.1. YEREL CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI TEŞKİLATI
5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un 8’inci maddesinde, ceza mahkemeleri, sulh ceza, asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri ile özel kanunlarla kurulan diğer ceza mahkemeleri olarak düzenlenmiştir. Kanun 9’uncu maddesinde, ceza mahkemeleri her il merkezi ile coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde kurulacağını belirtmiştir. Kanun’un 16’ncı maddesinde Cumhuriyet başsavcılıklarının kuruluşu düzenlenmiştir. Buna göre, mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin ismiyle ile anılan bir Cumhuriyet başsavcılığı kurulur. Bu hükümler birlikte düşünüldüğünde, kamusal iddia makamını temsil eden savcılık teşkilatının mahkemeler yanında kurulduğu görülmektedir.
Bu kanunla mahkemelerin kuruluşu idari yapılanma çerçevesinde il merkezleri ile coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen il
22
merkezleri ile ilçeler düzeyinde oluşturulmuş ve ceza mahkemelerinin yanında Cumhuriyet başsavcılığının kurulacağı düzenlenmiştir. Ancak 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun ile kurulan Bölge Adliye Mahkemeleri henüz faaliyete geçmemiştir. Bölge Adliye Mahkemelerinin faaliyete geçmesiyle ülkemizde savcılık teşkilatının örgütlenme şekli aşağıda inceleyeceğimiz şekilde değişmiş olacaktır.
4.1.1. Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Yanındaki Başsavcılık
5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun’un 16’ncı maddesine göre, mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede o il veya ilçenin adı ile anılan bir Cumhuriyet başsavcılığı kurulur. Cumhuriyet başsavcılığında bir Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısı bulunur.
Bu düzenleme ile, adliye teşkilatı bulunan il ve ilçe merkezlerindeki Cumhuriyet savcılıkları, Cumhuriyet başsavcılığına dönüştürülmüştür. Buna göre, ilk derece adliye mahkemelerindeki Cumhuriyet başsavcılığı teşkilatlanması şöyle olacaktır.
Mahkeme kuruluşu bulunan her il ve ilçedeki savcılık başsavcılık olarak teşkilatlanacaktır. Asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleri yanında başsavcılık teşkilatı bulunacaktır.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 188’inci maddesinin ikinci fıkrası hükmü gereğince, sulh ceza mahkemelerindeki duruşmalara Cumhuriyet savcıları yine katılmayacaktır. Ancak, sulh ceza mahkemelerindeki davalar, yine Cumhuriyet savcıları tarafından açılacaktır. 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’nda olduğu gibi, yargılama aşamasında iddia makamı boş kalacağından yargılanacak uyuşmazlığı yargı makamı önünde tutma görevi, gereği gibi yerine getirilemeyecektir. Bu durumun sakıncaları, mahkemenin kurulu bulunduğu yerde bulunan ağır ceza mahkemesi nezdinde ki, Cumhuriyet savcılarına, sulh ceza
23
mahkemesi veya hâkimliğinin kararlarına karşı kanun yollarına gitme hakkı verilerek giderilmeye çalışılmıştır.
Ağır ceza mahkemesi yanında yer alan başsavcılık, yine ağır ceza mahkemesinin yargı çevresindeki asliye ceza ve sulh ceza mahkemelerinin yanında yer alan başsavcılığın üstü durumundadır. Ağır ceza mahkemesi yanında yer alan başsavcılığın, yargı çevresindeki mahkemeler tarafından verilen kararları inceleyip kanuna aykırılık bulunması halinde kanun yollarına gidebilme yetkisi bulunmaktadır. Yeni düzenleme ile ilk derece mahkemelerinin yanında bulunan savcılığın teşkilat yapısında fazla bir değişiklik yapılmamıştır. Sadece ağır ceza mahkemelerinin bulunmadığı yerlerdeki savcılıklar, Cumhuriyet başsavcılığı olarak değiştirilmiş ve bu başsavcılara o yerde görevli diğer Cumhuriyet savcıları üzerinde denetim ve gözetim yetkisi verilmiştir. Ağır ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcısının, ağır ceza mahkemesinin yargı çevresindeki ilçelerde görevli asliye ceza Cumhuriyet başsavcısı, Cumhuriyet başsavcıvekilleri ve Cumhuriyet savcıları üzerindeki denetim ve gözetim yetkisi aynen devam etmektedir.
4.1.2. Bölge Adliye Mahkemeleri Yanındaki Başsavcılık
Bölge Adliye Mahkemeleri, 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun ile kurulmuş ancak, henüz faaliyete geçmemiştir.
5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun gereğince Bölge Adliye Mahkemeleri nezdinde de savcılık teşkilatı kurulacaktır. Anılan Kanun’un 25’inci maddesindeki, Bölge Adliye Mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen yerlerde kurulur, hükmü ile 30’uncu maddesindeki, her Bölge Adliye Mahkemesinde bir Cumhuriyet başsavcılığı bulunur, Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı, Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısından oluşur, hükmü birlikte değerlendirildiğinde
24
Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet başsavcılıklarının mahkemelere bağlı olarak kurulacağı anlaşılmaktadır.
Bölge Adliye Mahkemelerindeki Cumhuriyet savcıları, Bölge Adliye Mahkemesine gelen ceza davalarına ilişkin hüküm ve kararlara ait dosyalardan kendilerine verilen dosyaları inceleyerek yazılı görüşüyle birlikte ilgili daireye göndermek ve yapılacak duruşmalara katılmakla görevlidir. Ancak, Bölge Adliye Mahkemesi Cumhuriyet başsavcılıklarının, ilk derece mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz yoluna gitme hak ve yetkileri yoktur. Yine ilk derece mahkemeleri yanında yer alan savcılıklar üzerinde gözetim ve denetim yetkileri de yoktur.
4.2. YARGITAY CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI TEŞKİLATI
Yargıtay Kanunu ile, Yargıtay yanında da bir başsavcılık teşkilatı kurulmuştur ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı diye adlandırılmıştır. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından temsil edilmektedir. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının Yargıtay Cumhuriyet savcıları üzerinde gözetim ve denetim hakkı vardır (Yargıtay Kanunu m. 6, 27). Bölge Adliye Mahkemeleri Cumhuriyet başsavcılıklarında olduğu gibi, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığının da, ilk derece mahkemelerinin kararlarına karşı kanun yollarına başvurma yetkileri yoktur ve ilk derece mahkemeleri yanında yer alan Cumhuriyet savcıları üzerinde gözetim ve denetim yetkileri yoktur.