Cumhuriyet döneminde; ülkenin içinde bulunduğu durumun ötesine geçilerek Avrupa da ki geliĢmiĢ ve üst düzeydeki Polis teĢkilatları seviyesinde, bir polis teĢkilatı oluĢturabilmek için baĢta Atatürk olmak üzere, devletin önde gelen yöneticileri ve konunun uzmanları yoğun çalıĢmalar yapmıĢtır.
Cumhuriyetin ilanından sonra, Emniyet teĢkilatında teknik anlamda ekonomik Ģartların el verdiği ölçüde, geliĢmeler yaĢanmaya ve bu geliĢmelere önem verilmeye baĢlanıldı. Bu amaçla yurt dıĢından özellikle, Avrupa ülkelerinden alanında uzman eğitmenler getirtilerek, TeĢkilat mensuplarına dersler verdirilmiĢtir.Bunun yanında, yine Avrupa dan gerekli teknik ekipmanlar satın alındı. Bu dönemde ki en büyük geliĢme, parmak izi alanında gerçekleĢti. Parmak izlerinden suçlulara ulaĢılmaya baĢlanıldı. Günümüzde bu inceleme alanı, bir kaç adım daha ileri alınarak parmak izinin ötesinde avuç, kulak gibi vücudun diğer birçok bölgesinin izleri alınarak değerlendirilmeye baĢlanıldı.
2. ATATÜRK DÖNEMĠ TÜRK POLĠS TEġKĠLATI
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte, doğal olarak Osmanlı imparatorluğu tarih sahnesinden çekilmiĢ ve Osmanlı imparatorluğu zamanında inĢa edilmiĢ ,savaĢ sırasında hem yapısal hem de iĢlevsel olarak büyük hasarlar görmüĢ, devlet binaları da yıkılarak yerlerine yeni binalar inĢaa edilmeye baĢlanılmıĢtır. Bunlardan biride Ġstanbul da inĢaa edilen, Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti idi. Cumhuriyetin ilanını izleyen süreçte, yıkılarak yerine Ankara ilinde Emniyet Genel müdürlüğü kurulmuĢtur. Emniyet genel müdürlüğü kurulduğu zaman, için de taĢıdığı olumsuz Ģartlara rağmen ülkenin güvenliğinin sağlanması amacıyla büyük mücadeleler vermiĢtir.
3.POLĠSĠ ĠLGĠLENDĠREN MEVZUAT
Cumhuriyetin ilanından sonra, Emniyet teĢkilatında birçok değiĢiklik meydana gelmiĢtir. Fakat birçok kanun ve mevzuat Osmanlı Ġmparatorluğu zamanından günümüze
varlığını sürdürmekteydi. Bu kanun ve mevzuatlar günümüz Ģartlarına uygun olmadığı için, iç güvenliğin ve huzurun sağlanmasında bazı aksaklıklar meydana geliyordu. Özellikle yürürlülükteki mevzuatlarda, Polisin görev ve yetkileri tam olarak belirtilmediği için birçok asayiĢ ve iç güvenlik meselesinde, Polis görev alamıyor bu da iç güvenlik konularında sorunlara sebebiyet veriyordu. Bu olumsuzlukların ve kargaĢanın ortadan kaldırılması için, yeni kanunlar yürürlüğe girmiĢtir. Bu kanunlarla birlikte, ülkenin iç güvenliği ve huzurunun temini düĢünüldüğü kadar, polisin refah ve sorunlarının giderilmesi de düĢünülmüĢtür.
3.1. 1704 Nolu Kanun
Bu kanunla getirilen yenilik halka açık yerlerde oturan insanların ikamet ettikleri adresleri polise bildirmek zorunda olmalıdır. Bunun yanında, suçluların takibi amacıyla kiĢilerin seyahatlerini takip edebilme yetkisi de polise verilmiĢtir.
3.2. 21 Mayıs 1913 (1329) Tarihli Polis Nizamnamesi
Bu nizamname Polisin kendi içerisindeki yapılanmasına düzenlemeler getirmiĢtir. Nizamname ile personelin dereceleri, sınıfları, mesleğe giriĢ, yükselme ve ayrıntıları ile birlikte bütün özlük hakları düĢünülerek düzenlenmiĢtir. Ayrıca bu nizamname polisi Polis, Süvari polis ve sivil polis olarak üç sınıfa ayırmıĢtır.
1913 Tarihli Polis Nizamnamesi, polis olmak isteyen adaylarla ilgili olan, maddelerinden bazıları Ģu Ģekildedir:
Madde: 14 Polis adaylığına talip olan kimse:
1. 23 yaĢından küçük ve 30 yaĢından büyük olmamak
2. Rahat okuyup yazabilmek yazısı okunaklı olmak, imlası doğru olmak "Mana değiĢmeyecek derecede hatası kabuldür" ve oldukça süratle okuduğunu anlayacak ve tekrar edebilecek, polis okulunda okutulan dersleri anlayabilecek zekâ seviyesinde olmak,
3. Boyu 1.64 metreden küçük olmamak,
4. Cinayet, ırza tecavüz ve sarkıntılık ile mahkûm ve sarhoĢluk ve kumarbazlık gibi kötü iĢ ve durumlarda olmamak.
5. Kötü iĢlerle uğraĢan ve iĢ yapan, kimselerle birlikte olmamak.
6. Ġyi ahlak sahibi biri olduğu polis dairesince tespit edilerek onaylanmak.
7. Sakatlık ve herhangi bir rahatsızlığı olmamak ve vücudunun polislik vazifesini yapmaya elveriĢli olduğu anlaĢılması Ģarttır. Yukarıda sayılan Ģartlara sahip oldukları belirlenenler polis adayı olarak kaydedilirler.
Madde: 15-Polis adayı polis okullarınca ilk açılacak döneme dâhil olmak üzere kaydolunur ve polis okulundan mezuniyet belgesi alamayanlar kesinlikle polis olamazlar.
Madde: 17-Polis adayı okulda geçirdiği süre de dâhil olmak üzere bir sene çalıĢtırılarak ahlak, vücut ve yeterlilik bakımından polisliğe elveriĢli olup olmadığı araĢtırılır yeterli görülenler asli polisliğe geçirilirler Aksi halde kaydı silinir ve bunların tekrar polisliğe müracaat etmelerine izin verilmez.
Madde: 18-Yukarıda sayılan yeterliliklerin yanında, polis adayı için bir de not verilir bu notlar bağlı bulunduğu müdürlüğe gönderilerek gereken karar müdürlük tarafından verilir.
Madde:19- Polislik mesleğinde terfi etmek için öncelikle, bir rütbede en az iki sene hizmet etmek, ikinci olarak hizmet süresince ahlak ve meslekte yeterliliği bakımından terfıye layık olduğunu ispatlamak ve üçüncü olarak yalnız polis Memurluğu‟ndan baĢ komiserliğe kadar geçerli olmak üzere yarıĢma Ģeklindeki sınava girerek liyakatini ispatlamakla geçerlidir, (polis memurluğundan komiser muavinliğine geçiĢ için aranan Ģartlardan olan iki sene görev yapma müddetine memurluğa adaylık süresi de dâhil edilir.)
Madde:20- Terfi etmek için kanuni süreyi tamamlayan polis memurları, komiser yardımcıları ve ikinci komiserleri hakkında çalıĢtıkları birimlerce yapılan araĢtırmalar sonucu, terfiye layık olduğu anlaĢılanların adları sınava çağrılmak üzere özel bir deftere kaydedilir.
Madde:21- Birinci sınıf polis müdürlüklerine, ikinci sınıf ve ikinciye, üçüncü sınıf müdürlerden ve üçüncü sınıf polis müdürlüğüne birinci sınıf merkez memurlarından ve birinci sınıf merkez memurluğuna ikinci sınıf merkez memurlarından ve ikinci sınıf merkez memurluğuna baĢ komiserlerden, kıdem ve ehliyetleri bakımından layık olanlar tayin edilir.18
1913 tarihli nizamnameyle getirilen Ģartlar, polis adaylarından istenilen Ģartların zorlaĢtırılması ve daha detaylı bir inceleme yapılmasını sağlamıĢtır. Bu değiĢiklikler, Polis adaylarından beklenilen ve istenilen özellik ve niteliklerin çıtasının yükseltildiğinin bir göstergesidir. Aynı zamanda bu nizamname ile polis amir ve memurlarının, meslek içerisinde değerlendirilmeleri sağlanmıĢ, yetersiz görülen memurların cezalandırılması yahut bir alt rütbeye düĢürülmesinin önü açılmıĢtır.
Böylece Polis adaylarından istenilen Ģartlar, daha da zorlaĢtırılmıĢ ve Polis teĢkilatında görev alacak bireylerin daha bilgili ve donanımlı bireyler olması amaçlanmıĢtır.
Polis okullarının, kendi bünyelerinde yapmıĢ oldukları yenilikler ve her geçen gün adaylara vermiĢ olduğu eğitim seviyesini yükseltmesi sebebiyle, günümüz modern polis
18
teĢkilatının oluĢmasında mihenk taĢlarından birisini oluĢturmaktadır. Bu gün, gelinen noktanın temellerinin bu tarihlerde atılmıĢ olduğunu söyleyebiliriz. Polis teĢkilatı, zamanla kendi kurumlarını oluĢturmuĢ, alt birimlerin görevlerini, kesin çizgilerle ayırmaya baĢlamıĢ, modern bir yapı olarak, bu tarihten sonra hızla, diğer dünya teĢkilatları arasındaki yerini almıĢtır.
3.3. 30 Haziran 1932 Tarih ve 2049 Sayılı Polis TeĢkilat Kanunu
2049 sayılı kanunun en mühim özellikleri, polisin özel bir meslek olduğu, polis mesleğinde eğitim ve öğretimin okullarda yapılmasına ve bunun içinde gerektiği kadar polis okulu açılması da bu kanunda beyan olunmuĢtur. Bu kanunla Türk kadınlarına polis olma imkânı da sağlanmıĢtır. Bu kanunun uygulanma döneminde, 1934 yılı itibariyle emniyet teĢkilatının bütün ülke sathındaki sayısal durumu 37 emniyet müdürü, 41 emniyet memuru, 1043 komiser ve4154 polis memurlarından ibaretti. 1935 yılında 2049 sayılı kanunda yapılan bir değiĢiklikle emniyet teĢkilatının kurulduğu il sayısı arttırılarak emniyet müdür sayısı 43‟e, Emniyet memuru 38‟e, komiser 1l39‟a ve polis memuru ise 45l0‟a ulaĢmıĢtır.19
3.4. 12 Haziran 1937 Tarih ve 3201 Sayılı Emniyet TeĢkilat Kanunu
12 Haziran 1937 yılında, yayınlanarak yürürlüğe giren 3201 sayılı E.T.K., Türk polis teĢkilatının yapılanmasında, köklü değiĢikliklere yol açmıĢtır. Bu kanunla birlikte, teĢkilatın daha modernleĢmiĢ ve konuların da uzman bir teĢkilat olması hedeflenmiĢtir. Kanuna göre ülkenin iç düzenin ve güvenliğinin sağlanması görevi içiĢleri bakanına verilmiĢtir. ĠçiĢleri Bakanı da bu görevi öncelikle, E.G.M ve Jandarma Genel komutanlığına vermiĢtir. Bu iki kurumun yetersiz kaldığı durumlarda ise, bütün kolluk güçlerinden yararlanılabilecektir. Yeni yapılanma ile teĢkilat içerisinde, suç ve suçlularla mücadele amacıyla bir çok yeni birim kurulmuĢ ve personel sayısı arttırılmıĢtır.
Yine bu kanuna göre zabıta teĢkilatı genel hatları ele alındığında, umumi ve hususi olarak ikiye ayrılmıĢtır. Polis ve Jandarma umumi, diğerleri hususi olarak adlandırılmıĢtır. Polis üniformalı, vasıtalı ve vasıtasız olarak üç guruba ayrılmıĢ ayrıca bu kanunla birlikte, Polis eğitimi amacı ile yurdun birçok yerinde açılan Polis okullarında, adli ders konularının yanında teknik bilgilerde öğretilmeye baĢlamıĢtır.
19 Hamdi Erdoğan, “Polis Hizmetlerinin Tarihi GeliĢimi ve TeĢkilat Yapısı”, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans
Kanununla Birlikte Ortaya Çıkan Yeni Memuriyetler 1-Ġkinci Bir Emniyet Genel Müdür Yardımcısı,
2-TeftiĢ Heyeti BaĢkanlığı, 3-Daire BaĢkanlığı,
4-Önemli ĠĢler Müdürlüğü,
5- 8 ve 9 Ģube müdürlükleri ile arĢiv ve Hukuk Müdürlükleri, 6-Enstitü Müdürlüğü, Muavinliği ve Dâhiliye Müdürlükleri,
Bu kanun teĢkilata yenilikler kazandırmıĢ, bunun yanında çıkartılan kanunlarla sürekli kendini yenilemesi ve günün Ģartlarına göre reform edilmesi, hem eğitim alan hem de görevdeki polislerin mesleki açıdan olgunlaĢmasını sağlamıĢtır.
3.5. 9 Kasım 1937 günlü 2/7620 sayılı kararla kabul olunan Polis nizamnamesi Bu yönetmeliğe göre, Polis Mesleğine Girebilmek Ġçin;
1. Türk olmak,
2. Fiili askerlik hizmetini yapmıĢ olmak, 3. Otuz yaĢından yukarı olmamak, 4. 1,64 m' den kısa boylu olmamak,
5. Gedikli erbaĢ ve diğer askeri okullara girecek öğrencilerin bedeni kabiliyetleri hakkındaki hükümlere uygun derecede sağlam olmak,
6. SarhoĢluk ve kumarbazlık gibi fena hallerle tanınmıĢ olmamak, Süfli (kötü) iĢleri meslek edinmiĢ olmamak,
7. Ağır hapis veya altı aydan fazla ceza ve namus ve haysiyeti muhil bir suçla mahkûm olmuĢ bulunmamak,
8. Ecnebi kız ve kadınla evli olmamak veya yaĢar bulunmamak Ģarttır. Yalnız yüksekokul mezunu olup ta polisliğe girmek isteyenlerden bu gibi Ģart aranmaz.
Polis mesleğine girmek isteyenlerin ne suretle ve hangi makamlara baĢvuracakları ve bunlar hakkında yapılacak iĢlemler özel hükümlerle belirlenmiĢ olup bunlar mesleğe aĢağıda yazılı suretiyle tercihen alınırlar:
1. Lise veya muadili (dengi) bir okulu bitirmiĢ olanlar, 2. Ortaokul veya muadili (dengi) bir okulu bitirmiĢ olanlar, 3. Ordu ve jandarma erbaĢlığından ayrılmıĢ olanlar,
Bunların dıĢında kalan istekliler, genel müdürlükçe gönderilecek olan sorulardan, Ġl Polis Ġmtihan Heyetleri tarafından; Okuma yazma, Hesap, Yurt Bilgisi derslerinden, sınav özel Ģartlarına göre imtihan edilir ve yine kanunda gösterilen bir sıraya göre tercih edilerek kabul olunur ( Polis Nizamnamesi madde: 24).
Bu kabul edilme iĢleminin neye göre ve nasıl yapılacağı ve istenen Ģartlar Ģöyle sıralanmıĢtır (Polis Nizamnamesi madde: 18–27 ) :
a. Mesleğe girmek isteyenlerin stajyerliğe kabullerini müteakip parmak izleri alınacağı gibi bunlar bütün servetlerini ve yaĢayıĢ tarzlarını gösterir bir beyanname vermeye mecburdurlar.
b. Polisliğe alınmıĢ olanlar kanunun sonradan değiĢen 25. maddesi nedeniyle, Polis Enstitüsü ilköğretim kısmını veya polis okulu öğrenimini bitirinceye kadar stajyer olarak görev yaparlar. Bunlardan bir yıl içinde enstitü ve okula sevk edilmeyenler hakkında iyi sicil almıĢ olanlar polis memurluğuna tayin edilebilirler.
c. Lise mezunu olan istekliler doğrudan doğruya polis okullarına sevk edilir veya sırası geldiği zaman sevk edilmek üzere Emniyet Genel Müdürlüğünce tensip olunacak kadroda polis olarak çalıĢtırılır.
d. Okul ve Enstitüde geçecek zaman stajyerlik süresinden sayılır. 6. ve daha yukarı meslek derecelerindeki memurların hukuk ve siyasal bilgiler okulu mezunu olmaları Ģarttır. Ancak ihtisaslarından istifade edileceği bakanlıkça takdir edilen diğer yüksek okul mezunları ve Emniyet TeĢkilat Kanunu'na göre meslek içinde yüksek öğretim gördükleri kabul edilenler de bu Ģekilde tayin olunabilirler.
e. Liseden veya 7 yıllık idadi ve bunlara muadil okullardan mezun emniyet amirlerinden, terfi için iyi sicil almak Ģartıyla, Polis Enstitüsü'nün yüksek öğretim kısmını ve ihtisas kursunu basan ile bitirenler Emniyet TeĢkilatı kadrolan içinde yüksek tahsil görmüĢ sayılırlar. Bunlar da 6. meslek derecesi ile daha yukarı derecedeki memurluklara tayin olunabilirler.
f. Yüksek tahsil görmüĢ veya yabancı memleketlerdeki yüksek polis ihtisas tahsilini veya kurslarını baĢarıyla bitirmiĢ olanlardan devlet memurluğuna ilk defa girecekler doğrudan doğruya komiser muavinliğine stajyer olarak tayin ve polis okulu ihtisas kursuna sevk ve kursu bitirir bitirmez komiserliğe tayin edilirler. Bu Ģekilde mesleğe girenlerden 2,5 yıl olan staj süresini muhtelif komiserlik derecelerinde veya Emniyet Genel Müdürlüğü'nce tayin edilecek görevlerde bitirenler, uygun sicil aldıkları takdirde, doğrudan doğruya 8. meslek derecesindeki görevlere tayin olunabilirler.
g. Uygun sicil alamayanların staj süresi bir yıl uzatılır ve yine uygun bir sicil notu alamazlarsa terfileri iyi sicil alıncaya kadar geciktirilir.
ğ. Poliste terfide esas, sırasıyla liyakat ve kıdemdir. Terfi için bir derecede en az 3 yıl hizmet etmek Ģarttır.
ı. Terfinin Ģekli ve icra Ģartı yukarıda adı geçen nizamname ile tespit olunmuĢtur. Münhal bulunduğu zaman liyakate ve ehliyete sahip olup, iyi sicil almıĢ olanlar her yıl haziranda tertip ve kadrolara tevzi edilen kıdem tablolarındaki sıraya göre terfi ederler.
i. Lise mezunu olmayan polislerin komiser muavinliğine, komiserlik ve baĢ komiserliğe kadar olan derecelere terfi edebilmeleri için, önce polis okulu veya enstitüsü ilk kısmını bitirdikten sonra, yine enstitünün orta kısmından da mezun olmaları Ģarttır.
j. Ġmtihanlarda baĢarı gösteremeyenler terfi hakkını kaybederek, bulundukları rütbe derecesinde görev yaparlar. BaĢ komiserlikten emniyet amirliğine çıkabilmek için enstitünün yüksek kısmına devam etmiĢ ve orayı basan ile bitirmiĢ ve iyi sicil almıĢ olmak lazımdır.
k. Bir terfi devresinde iyi sicil almayan memur, kadronun müsaadesi nispetinde diğer bir amirin maiyetine veya baĢka bir il emniyet kadrosuna verilir. Bu durumda polis memurlarının alacağı son siciller terfiye esastır.
l. Polis memuru ve Komiserleri aynı derecede bulunan muamelat memurluklarına maaĢı ile veya terfian tayin olunabilirler. Emniyet kadrolarına sivil olarak ayrılanlardan bu görevde muvaffak olamayanlar, Emniyet Genel Müdürlüğünün muvafakatiyle üniformalı sınıfa iade olunurlar.
4 Haziran 1937 günlü 3201 sayılı Emniyet TeĢkilat Kanunu polisin değiĢik alanlarda geliĢmesine imkân sağlamıĢtır, bu imkanlar;
Emniyet TeĢkilatı 3 bölümde incelenebilir. Bu bölümlerde Adli,Ġdari ve Siyasi olarak adlandırılabilir.
1. Adli Polis: Karakollardaki adli iĢlemleri yapmakla yükümlüdür bunun yanında yine karakolda ki üstlerinin emirlerine uymalıdır.
2. Ġdari Polis: Toplumsal düzeni ve huzuru sağlamakla görevlidir. Bu birimde görevli bir memur adli bir vaka ile karĢılaĢtığında adli polis gelinceye kadar geçici olarak adli polislik de yapar.
3. Siyasi Polis: Devletin bir bütün olarak güvenliğini ve emniyetini sağlamak ve devlet aleyhine iĢlenebilecek bir sucu veya tehlikeyi önceden belirleyip ortadan kaldırmakla görevlidir. Genellikle bu birimlerde sivil çalıĢılır ve çalıĢacak personeller okullarındaki
baĢarı durumuna göre seçilirdi.
3.6. 04 Temmuz 1934 Tarih ve 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu Kamu güvenliğinin ve düzeninin sağlanması, halkın can, mal ve ırzının korunması, devlet otoritesinin muhafazası ve devamının sağlanması Ģeklinde ifade edilen görevlerini yapabilmesi ve görevini ifa ederken meydana gelebilecek muhtemel olaylar karĢısında, korumasız kalmaması amacıyla kendisine çeĢitli kanunlarla verilen görev ve yetkilerine ait hükümlerin sistemli bir Ģekilde toplanarak icra edilmesinin gerekliliği üzerine 04 Temmuz 1934 tarih ve 2559 sayılı “Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu ”(P.V.S.K.) çıkarılmıĢtır. Bu kanun 28 maddeden ibaret olup, polisin görev ve yetkilerini kullanılmasının hukuki dayanağını oluĢturmuĢtur. Ayrıca; P.V.S.K.‟nın uygulama Ģeklini gösteren 07 Nisan 1938 tarih ve 02/8501sayılı kararname ile kabul edilerek yürürlüğe giren “Polis Vazife ve Salahiyet Nizamnamesi” yayınlanmıĢtır.20