Coğrafya Dersi Öğretim Programında Vatan Kavramı

“... en mühim, en esaslı nokta eğitim meselesidir. Eğitimdir ki, bir milleti ya hür, müstakil, şanlı, yüksek bir cemiyet hâlinde yaşatır, ya da bir milleti esaret ve sefalete terk eder.” M. Kemal ATATÜRK30

Ülkemizde hâlihazırda yürürlükte olan 1982 Anayasasının başlangıç kısmında 1 inci fıkrasında “Türk Vatanı ve Milletinin ebedi varlığını ve Yüce Türk Devletinin bölünmez bütünlüğünü…” diye başlayan hükme yer verilerek ülke - millet ve ülke - devlet bölünmezliğine dikkat çekilmiştir. Bu amaç doğrultusunda belirlenen hedef ve kazanımlar okullarda öğrencilere kazandırılmaktadır. Bu doğrultuda hazırlanmış olan Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nda şöyle açıklanmıştır:

“Madde 2- Türk Milli Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini, 1. (Değişik: 16/6/1983- 2842/1 md.) Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine

karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır.”

1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile Türk vatandaşlarının her yönüyle iyi yetişmesi, sadece kendisine ve kendi toplumuna değil, tüm insanlık için faydalı olması hedeflenmiştir.

İşte Millî Eğitim Temel Kanununda belirtilen özelliklere sahip kişilerin yetiştirilmesinde etkili olan derslerden biri de coğrafyadır. İnsan ve doğal çevre arasındaki ilişkileri konu alan coğrafya, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ilk, orta ve yükseköğretim kurumlarının çeşitli basamaklarında öğrencilere kazandırılmaya çalışılmaktadır. Coğrafya derslerinin, Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarına uygun bir şekilde, vatanını seven, yurduna karşı görevlerini en iyi şekilde yapan, bilinçli yurttaşların yetiştirilmesinde önemli bir yeri vardır (Yörü, 2007).

Coğrafya dersi öğretim programında (2005) belirtildiği gibi, coğrafya dersi; öğrencilerin, günümüz dünyasını anlamaya yönelik bakış açılarını geliştirmelerinde yardımcı olur. Öğrenciler, coğrafya eğitimi ile dünyayı algılama, anlama ve değerlendirme açısından yaşadığı alandan başlamak üzere küresel ölçeğe kadar doğa ve insana ait sistemler ve süreçlere yönelik coğrafî bilinç kazanmaktadır. Böylece coğrafya dersi öğrencilerin ülkesini tanımasına ve vatanına bir muhabbet beslemesine katkı sağlamaktadır.

Bu tezin hazırlandığı sırada, hâlihazırda uygulamada iki tane coğrafya dersi öğretim programı bulunmaktaydı. Fakat, vatan bilinci kazandırmada doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili kazanımlar aynı olduğu için tek bölümde ifade edilmiştir.

Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 19/01/2018 tarihli ve 26 sayılı Kararı ile “17/07/2017 tarihli ve 84 sayılı kararıyla kabul edilen Ortaöğretim Coğrafya Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı ile 14/07/2005 tarihli ve 198 sayılı kararıyla kabul edilen Orta Öğretim Coğrafya (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Dersi Öğretim Programı’nın 2018-2019 eğitim ve öğretim yılından itibaren tüm sınıf düzeylerinde uygulamadan kaldırılması” ve “güncellenen Ortaöğretim Coğrafya Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı’nın 2018-2019 eğitim ve öğretim yılından itibaren tüm sınıf düzeylerinde ekli örneğine göre uygulanması” kararlaştırılmıştır. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununun 2. maddesinde ifade edilen Türk Millî Eğitiminin Genel Amaçları ile Türk Millî Eğitiminin Temel İlkeleri esas alınarak hazırlanan Coğrafya Dersi Öğretim Programıyla öğrencilerin vatan bilincini kazanması beklenilen hedefler şu şekildedir:

“1. Yakın çevresinden başlayarak ülkesine ve dünyaya ait mekânsal değerleri anlama ve bu değerlere sahip çıkma bilinci geliştirmesi,

2. Ekosistemin işleyişine yönelik sorumluluk bilinci kazanması,

3. Doğa ve insanın uyumlu birlikteliği ve sürekliliği için mekânsal plânlamanın önemini kavraması,

4. Doğal ve beşerî kaynakların kullanımında “tasarruf bilinci” geliştirmesi, 5. Doğal afetler ve çevre sorunlarını değerlendirerek bunlardan korunma ve önlem alma yollarına yönelik uygulamalar geliştirmesi,

6. Bölgesel ve küresel düzeyde etkin olan çevresel, kültürel, siyasi ve ekonomik örgütlerin uluslararası ilişkilerdeki rolünü kavraması,

7. Coğrafi birikim ve sentez ülkesi olan Türkiye’nin bölgesel ve küresel ilişkiler açısından konum özelliklerini kavrayarak ülkesinin sahip olduğu potansiyelin bilincine varması,

8. Coğrafi bilgilere sahip olmanın “vatan bilinci” kazanılmasındaki önemini kavraması (Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2011: 9; Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2018: 11- 12).”

Ayrıca, 2018-2019 eğitim ve öğretim yılından itibaren tüm kademelerde uygulanmaya başlanacak olan coğrafya dersi öğretim programında yer alan kök değerler şunlardır: adalet, dostluk, dürüstlük, öz denetim, sabır, saygı, sevgi, sorumluluk, vatanseverlik, yardımseverlik (Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, 2018: 5). Programın tamamında 8 kazanımda “vatanseverlik” değerine atıf

yapılmıştır. Bu kazanımlardan sadece 3 tanesi zorunlu olarak okutulan 9 (kazanım nu: 9.2.4) ve 10. sınıf (kazanım nu: 10.1.14 ve 10.1.17) öğretim programında yer almaktadır. Geriye kalan 5 kazanımın 2 tanesi ise 11 (kazanım nu: 11.1.4) ve 12. sınıfta (kazanım nu: 12.2.14) sadece 4 saat olarak okutulan coğrafya dersi öğretim programında yer almaktadır. Dolayısıyla 11 ve 12. sınıfta coğrafya dersini iki saat olarak okuyan öğrenciler bu kazanımları ve dolayısıyla “vatanseverlik” değerine ait eğimini almamış olacaktır.

İnsanlara çevrenin korunması, güzelleştirilmesi ve gelecek nesillere tahribata uğramadan ulaştırılabilmesi ancak çevre bilincine sahip bireyler sayesinde gerçekleşir. Bu bilinç ise coğrafya derslerinde verilebilir. Çevrenin korunması ve güzelleştirilmesi bilincine sahip kişiler de ise yurt bilinci kazandırılmış olur (Yörü, 2007).

Ülkemizin sahip olduğu fizikî, beşerî ve ekonomik özelliklerini bilen öğrenciler, ülkesini daha çok sevecektir. Bu özelliklerin öğrenilip uygulanabilmesinde coğrafya dersi ve coğrafya öğretmenlerinin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır. Coğrafya eğitimi, başta kendi ülkesi olmak üzere yakın çevresini tanıyan, vatanını seven ve koruyan, bilinçli kişilerin yetişmesine yardımcı olacaktır.

Coğrafya dersi öğretim programının genel amaçları arasında ise “Coğrafi değerlerin ‘vatan bilincinin’ kazanılmasındaki önemini özümser” ifadesine yer verilerek, coğrafya dersinin vatan bilincinin kazanılması noktasındaki önemi bir kez daha vurgulanmıştır.