Coğrafi Becerilerin Ders Programındaki Yeri

Yeryüzünün tamamında veya bir bölümünün fiziki, beĢeri ve iktisadi olaylarını inceleyen coğrafya biliminin ana konusunu insan ve mekân arasındaki iliĢkiler oluĢturur. Ġnsanın olduğu her yerde coğrafya vardır ve insanoğlunun dünyaya geldiği ilk insandan bugüne kadar çevreyle iliĢkisi olmuĢtur (Özey, 2010:1). Bu iliĢkilerin doğa ve insan yararına etkili biçimde geliĢmesi için bireylerde coğrafi becerilerin geliĢmiĢ olmasının önemi büyüktür. Çünkü bulunduğumuz ortamda temel ve diğer ihtiyaçların nasıl karĢılanacağı coğrafi mekânın kullanımıyla iliĢkilidir. Coğrafi mekânın kullanımı, onun anlaĢılmasına ve algılanmasına bağlı olarak düĢük veya yüksek düzeyde gerçekleĢebilir. Bu nedenle insanoğlunun coğrafyayı öğrenme ihtiyacı sürekli devam etmektedir (Ünlü, 2011).

Avrupa ve Amerika’da coğrafî becerilerle ilgili çalıĢmalar 1960’lı yıllarda baĢlamakla birlikte bunların ders programlarında yer alması daha sonra gerçekleĢmiĢtir. Özellikle 1990’lı yıllardan itibaren (özellikle Amerika ve

BEġERĠ SĠSTEMLER ÇEVRE VE TOPLUM KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER MEKANSAL BĠR SENTEZ: TÜRKĠYE COĞRAFĠ BECERĠLER VE UYGULAMLAR DOĞAL SĠSTEMLER  KAVRAMLAR  BECERĠLER  TUTUM VE DEĞERLER

Ġngiltere’de) hazırlanan coğrafya ders programlarında ―iyi bir coğrafya programında olması gerekenlerden biri (Sebba’dan Aktaran: Karabağ, 1998:32) olarak kabul edilen coğrafî beceriler coğrafya eğitiminde önemle üzerinde durulan konulardandır. Öyle ki ―YaĢam Ġçin Coğrafya: Amerikan Ulusal Coğrafya Standartları, 1994 (Geography for Life: National Geography Standards Project, 1994)‖ adlı çalıĢmada; coğrafî beceriler, coğrafya bilgisi ile donanmıĢ veya coğrafya bilgisine sahip kiĢide olması gereken temel unsurlardan birisi olarak belirlenmiĢtir (1994:42). Bunun sebebi olarak becerilerin; coğrafî olarak düĢünmek için en gerekli araç ve teknikleri sağlaması, aktif öğrenme ve uygulamaya olanak vermesi, bilginin en üst düzeyde değerlendirilerek hayat ile ilgili kararlar almada kullanılması, zaman ve mekâna göre devamlı geliĢim hâlinde bir süreci içermesi sayılabilir (Demiralp, 2006).

Coğrafya eğitiminde; analiz, sentez, değerlendirme, eleĢtirel düĢünme ve karar verme gibi üst düzey biliĢsel becerilerin kazandırılması ancak ders programlarında birbirinin ön koĢulu olacak Ģekilde çeĢitli becerilere yer verilmesi ve bunların uygulanması ile mümkündür. Harte ve Dunbar bu konuyu Ģöyle açıklıyor: ―Bütün okul programları içinde beceriler çok önemli ve özel unsurlar olarak nitelendirilmiĢtir. Coğrafya müfredatları da beceri kazanımı açısından diğer programlara göre farklı ve özeldirler. Çünkü coğrafya dersinde gözlem yapmak, kayıt tutmak, yorum, analiz, sentez yapmak, çeĢitli veri tabanları ile ilgili bilgiye dayalı kararlar alabilmek için, çok geniĢ bir beceri yelpazesini uygulamak ve geliĢtirmek gerekir. Bu beceriler, aynı zamanda bilginin nasıl toplanabileceğini, hangi süreçlerden geçirileceğini, nasıl iĢleneceğini, nasıl sunulacağını ve en iyi Ģekilde nasıl yorumlanabileceğini de içermektedirler (Harte ve Dunbar, 1994:1).

Ülkemizde örgün öğretimde coğrafya eğitimi planlı programlarla yapılmaktadır. Sözü edilen programlar hep aynı Ģekilde devam etmemiĢ, zaman za- man değiĢiklikler olmuĢ ve yeni geliĢmelere bağlı olarak programlar güncellenmiĢtir. Nitekim 2005 yılında ortaöğretim Coğrafya Dersi Öğretim Programı’nda (CDÖP) çok kapsamlı değiĢikliklere gidilmiĢ ve aktif öğrenmenin ön plana çıktığı yapı- landırmacı yaklaĢımı benimseyen bir program hazırlanmıĢtır (Ünlü, 2011).

Coğrafya Dersi Öğretim Programı (Milli Eğitim Bakanlığı [MEB], 2005) ile birlikte coğrafya dersine bakıĢ açıları da değiĢmiĢtir. Bu değiĢim öğrenciyi

ezbercilikten kurtarıp, sorgulamacı ve uygulamacı bir modele yönlendirmeyi amaçlamıĢtır. Bu sayede öğrenmenin daha kalıcı bir hale gelmesi amaçlanmıĢtır. Böylece öğrencinin öğrenme sürecinde aktif olması, belli etkinliklerle meĢgul olarak öğrenme hedefini netleĢtirip, coğrafi bilincin kalıcı hale gelmesi sağlanmaya çalıĢılır. CDÖP (MEB, 2005) eski coğrafi bakıĢ tarzını değiĢtirmesinin yanında konuların öğretimsel süreç boyunca öğretmenler tarafından sunulmasını değil, öğrenciler tarafından öğrenilmesini öngörecek Ģekilde köklü olarak değiĢtirmiĢtir. CDÖP’nın yaklaĢımı; öğrenme-öğretme süreçleri, ölçme-değerlendirme metotları ile öğretmen ve öğrencinin rolüne bakıĢ açısından, ortaya koyduğu aktif öğrenme anlayıĢıyla coğrafya öğretiminde yeni bir yaklaĢımı kapsamaktadır. Yeni bakıĢ açısı, öğrenciyi aktif hale getiren ve onu belli baĢlı becerileri uygulayan bireye dönüĢtürme amacındadır. Bu anlayıĢla CDÖP, öğrenci merkezli yaklaĢımları, dolayısıyla da, aktif öğrenme ve kuramsal temelleri açısından yapılandırmacılığı önemsemektedir. Öğret- men, anlatan değil rehber, usta ve onların lideri konumundadır. Nitekim hazırlanan ders kitapları bu anlayıĢın temel özelliklerini yansıtmaktadır (MEB, 2007-2008; Özey, Demirci, Ünlü ve Çomak, 2006). CDÖP’nın temel öğelerini Beceriler, Kavramlar, Değerler ve Tutumlar oluĢturur. Program incelediğinde; yapılandırmacılığa dayalı, öğretmekten çok öğrenmeye ve etkinliklere vurgu yapan, bunu sağlamak için de beceri kazandırmaya yönelik bir eğitim anlayıĢını öngören, alternatif ölçme ve değerlendirme yöntemleri içeren, ana ve ara disiplinlerle iĢbirliğini kuvvetlendiren, bütüncül/tematik bakıĢ açılarını yansıtan bir yaklaĢım görülmektedir (Ünlü, 2011).

Öğrencilerde öğretim süreci boyunca kazandırılması ve geliĢtirilmesi amaçlanan kabiliyetler olarak tanımladığımız becerilerden diğer ortaöğretim dersleri için de geçerli olan ortak becerilerin de yer aldığı görülür. Coğrafya öğretim programına göre beceri ―uygun öğrenme ve öğretim ortamında bireyin, hazır bulunuĢluk düzeyine göre düĢünsel ve davranıĢsal bir çabaya girmesi sonucu bir iĢi kolaylıkla ve ustalıkla yapar hâle gelmesidir‖ (MEB, 2005:174). Coğrafi beceriler ise; coğrafya bilimini ve bilincini kullanarak geliĢtirilen kabiliyetlerdir. Böylece diğer ana dersler ve mihver derslerle birlikte bir bütünlük oluĢturur.

Coğrafya programı, daha önceki programdan farklı olarak sonuç odaklı değil, süreç temelli, dolayısıyla ―beceri eğitimi‖ ni temele alan bir yaklaĢımı içermektedir. Bu amaca ulaĢmak için de programda sekiz ―coğrafi beceri‖ ye yer verilmiĢtir. Bu durum mevcut ortaöğretim coğrafya programının eski programa göre en belirgin özeliklerinden biridir (Artvinli, 2009:51).

Öğretim programı öğrencilere kazandırmayı hedeflediği becerilerle bireysel, toplumsal ve dünya ölçeğinde yaĢanan değiĢim ve geliĢimlere uygun olarak geliĢimin gerekliliğini ortaya koyar (Tuna ve Ġncekara, 2010:263). Programda doğa ve insan etkileĢimine duyarlılık, doğayla uyumlu geliĢmeyi hedef alan, Türkiye’nin konumsal önemine, vatanın bütünlüğüne ve milli değerlere duyarlılık ilke edinilmiĢtir (Karabağ, 2010:89). Diğer yandan program coğrafi bilincin geliĢimi için sınıf düzey- lerine ve öğrenci yaĢ gruplarına göre değiĢim gösterir (Ünlü, 2008a:74). Bu gerekçeyle programda kazanımların bilgi, analiz, sentez düzeyleri ve ölçme- değerlendirme boyutları da farklıdır (Ünlü, 2008b:276). Bunu kazanımlar incelendiğinde görmek mümkündür.

Öğrenmenin hayat boyu süreklilik göstermesine bağlı olarak; coğrafi bilincin geliĢiminde ve becerilerin gerçekleĢmesinde öğrencinin bireysel yaĢamda ve toplum içinde daha sağlam hayata bakabilmesi hedeflenir. Bunun için öğrencilerin temel eğitim becerilerini ve coğrafi becerileri kazanarak uygulaması gerekir (Ünlü, 2011).

2.1.5. Coğrafi Sorgulamanın Coğrafya Öğretimi Açısından Faydaları