Cinsiyet gruplarına göre işgücüne katılım oranındaki gelişmeler

İşgücüne katılımın 1988-2003 döneminde gerek erkeklerde gerekse kadınlarda hızla gerilediği gözlemlenmektedir. 1988 yılında erkeklerde yüzde 81,3 seviyesinde olan işgücüne katılım oranı yaklaşık 10,9 puan düşerek 2003 yılında yüzde 70,4 düzeyine gerilemiştir. Kadınlarda ise yüzde 34,3 olan katılım oranı 7,7 puan düşerek yüzde 26,6 seviyesine gerilemiştir. Kadınlardaki gerilemenin erkeklere kıyasla daha durağan olması sonucunda kadın-erkek katılım oranı makası bu dönemde yaklaşık 3,1 puan kapanarak 47’den 43,9’a inmiştir (Grafik 2.29).

-20 0 20 40 60 80 Bir Okul

Bitirmeyen İlkokoul Ortaokul Genel Lise Meslek Lisesi Üniversite

Öğrenim Nedeniyle İşgücüne Katılmayanların Payı (1988) Öğrenim Nedeniyle İşgücüne Katılmayanların Payı (2003) Değişim

Grafik 2.29. Cinsiyete Göre İşgücüne Katılım Oranı (Yüzde)

Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketleri

İşgücüne katılım oranındaki değişimler cinsiyet ekseninde ele alındığında göze çarpan olgulardan birisi cinsiyet-konum grupları arasındaki ayrışmadır. Bu dönemde erkek işgücüne katılımı hem kentte hem de kırda gerilerken, kadınlarda katılım oranı kentte düzeyini korumuş sadece kırda düşmüştür (EK 4). Dolayısıyla, bu dönemde kentte ikamet eden kadınların diğer cinsiyet-konum gruplarından ayrışarak olumsuz makroekonomik koşullara karşı direnç göstermesi söz konusudur. Kentte ikamet eden kadınlarda gözlemlenen bu ayrışmada rol oynayan belirleyici etmen eğitim demografisindeki düzelmedir.

Kentsel bölgelerde düşük eğitim düzeyleri, fiziksel olarak ağır çalışma koşulları ve düşük ücretleri beraberinde getirmektedir. Bu durum ise kentte ikamet eden düşük eğitim düzeyindeki kadınlarda işgücüne katılım oranının oldukça zayıf kalmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla, kentte yüksek ve düşük eğitim düzeyindeki kadınlar arasında önemli bir katılım farkı oluşmaktadır. Bu fark 1988-2003 döneminde eğitim demografisindeki olumlu dönüşümün kentte ikamet eden kadınlarda olumsuz makroekonomik koşullara karşı önemli bir dengeleyici unsur görevi görmesine vesile olmuştur.

İşgücüne katılım oranındaki değişimler cinsiyet-konum grupları itibarıyla

20 30 40 50 60 70 80 90 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Erkek Kadın

kırda ikamet eden kadınlar ve erkeklerde toplam düşüş 12 puana yakın olmuştur. Diğer taraftan kentte ikamet eden kadınlarda katılım oranın 0,8 puan arttığı görülmektedir.

Katılım oranındaki toplam değişim cinsiyet-konum grupları için eğitim kırılımında basit ayrıştırma çözümlemesi çerçevesinde değerlendirildiğinde, kentli kadınlarda eğitim profilindeki değişimin katılım oranını 6,7 puan yukarıya çektiği görülmektedir. Nitekim bu yüksek etki dönem boyunca tüm eğitim gruplarının maruz kaldığı olumsuz makroekonomik koşullar ve yapısal etmenlere dayalı etkileri önemli ölçüde bastırarak bu grup için toplam etkinin artı yönlü olmasını sağlamıştır. Diğer taraftan diğer cinsiyet-konum gruplarında eğitim profilindeki iyileşme işgücüne katılım oranına hemen hemen hiç katkı yapmamış ve bunun sonuncunda makroekonomik koşullar ve yapısal etmenlere bağlı aşındırıcı etki baskın gelmiş ve bu gruplarda işgücüne katılım oranı gerilemiştir.

Grafik 2.30. Basit Etki Ayrıştırması: Cinsiyet-Konum Grupları İtibarıyla Çalışma Çağındaki Nüfusun Eğitim Dağılımındaki Değişimden Kaynaklanan Etki (1988-2003 Dönemi)

Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü İstatistiklerinden yararlanılarak hesaplanmıştır.

Sonuç olarak, işgücüne katılım oranının gerek kadınlarda gerekse erkeklerde dönem boyunca önemli oranda gerilediği görülmektedir. Eğitim demografisi ve yaş demografisindeki olumlu gelişmelere rağmen dönem boyunca süregelen olumsuz makroekonomik koşullar işgücüne katılım oranının her iki cinsiyet grubunda da hızla gerilemesine yol açmıştır. Ancak söz konusu katılım gerilemesinin kadınlarda erkeklere nazaran sınırlı bir biçimde gerçekleşmiş olması dikkat çekicidir. Dönem

-20 -10 0 10

Kadın Erkek Kadın Erkek

Kent Kır

Etkileşim Diğer Etkiler

Eğitim Dağılımındaki Değişimden Kaynaklanan Etki Toplam Değişim

başında erkeklerde yüzde 81,3 seviyesinde olan işgücüne katılım oranı 2003 yılında yüzde 70,4’e kadar gerilerken; kadınlarda dönem başında 34,3 olan oran 2003 yılında 26,6’ya düşmüştür. Böylece erkek işgücüne katılım oranındaki düşüş 10,9 puan olurken kadın işgücüne katılım oranı 7,7 puan düşmüş ve 1988 yılında 47 puan olan katılım makası 2003 yılında 43,9 puana gerilemiştir. Makastaki bu kapanmaya neden olan ana etmenin ise kentsel nüfusun eğitim düzeyindeki artışın kent işgücüne katılımını kadınlar üzerinden belirgin bir şekilde desteklemesi olduğu anlaşılmaktadır.

2.2. 2004-2013 Dönemi

2004-2013 döneminde demografik eğilimler, makroekonomik koşullar ve yapısal etmenlerin 1988-2003 döneminden belirgin bir şekilde ayrıştığı görülmektedir. Bu dönemde tüm bu unsurların bir arada desteklediği işgücüne katılım oranı dönem boyunca hızla yükselerek 4,5 puanlık bir artış sergilemiş ve dönem başındaki yüzde 46,3 seviyesinden dönem sonunda yüzde 50,8 düzeyine çıkmıştır.

2004-2013 döneminde demografik unsurların işgücüne katılım oranını bütüncül bir şekilde desteklediği görülmektedir. Bir önceki dönemde işgücüne katılım üzerinde kentleşme sonucu ortaya çıkan aşağı yönlü baskı bu dönemde çalışma çağındaki nüfustaki kent yönlü yoğunlaşmanın durmasıyla ortadan kalkmıştır. Söz konusu olumsuz etkinin ortadan kalkmasıyla beraber eğitim demografisindeki olumlu gelişmelerin bu dönemde etkisini belirgin bir şekilde hissettirdiği, özellikle kentte ikamet eden kadınlar üzerinden işgücüne katılım oranına anlamlı ölçüde katkı yaptığı görülmektedir. Diğer taraftan, nüfusun yaş görünümündeki gelişmeler bir önceki döneme benzer şekilde işgücüne katılım oranı üzerinde belirgin bir etkiye yol açmamıştır. Ancak yaş etkisinin yönünün bu dönemde aşağıya doğru dönmesi ve dolayısıyla nüfustaki yaşlanmanın işgücüne katılım oranı üzerindeki olumsuz etkisinin giderek daha belirgin hale gelmesi dikkat

bırakmıştır. Bu dönemde ekonomik büyümenin tekrar tarihsel ortalamasını yakalaması işgücüne katılım davranışını genel anlamda desteklemiş, emeklilik sistemi üzerinde gerçekleştirilen reformların somut şekilde uygulama alanı bulması işgücüne katılımı özellikle orta yaş grupları üzerinden yukarı çekmiş ve sektörel dönüşüm sürecindeki duraksama kırsal kesimde işgücüne katılımın bir miktar toparlanmasını sağlamıştır. Ayrıca, 2008-2009 kriziyle beraber uygulamaya giren istihdam teşvikleri işgücüne katılımı kentte ikamet eden kadınlar üzerinden destekleyen önemli bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır.