Cam Biçimlendirmede Kullanılan Araç Gereçler ve

Camı şekillendirmede kullanılan araç gereçler, geçmişte kullanılanlarla hemen hemen aynı özelliktedirler. Camın ham maddesi değişmeyince kullanılan aletlerde de fazla bir değişiklik söz konusu olmamıştır. Kullanılan araç-gerecin çok fazla değişime uğramaması genel formlarda da değişim yaşanmamasına sebep olmuştur. Buna bir örnek verilmek istenirse; geçmişte kullanılan bir tabak ile bugün kullanılan tabak arasında temel biçim olarak bir fark yoktur, işlevi aynıdır. Aradaki ayrım, tasarımdaki değişiklikler, yapılan çalışmalardaki boyut farkları ve camın içerisine konan farklı kimyasal maddelerin cama nasıl bir özellik katacağının bilinmesidir.

Resim 38: Kiln Casting İçin Resim 39: Füzyon İçin Kullanılan

Kullanılan Cam Fırını Cam Fırını

Cam, çeşitli ahşap ve metal araç gereçlerle şekillendirilir. Bu araçlardan bazıları; pipo (üfleme çubuğu), cam ustasının çalıştığı iki kollu tezgah, çeşitli büyüklükte makas ve maşalar, kancalar, bitmiş sıcak camı taşımak için kullanılan irili ufaklı kürek biçimindeki tutucular, ve çeşitli büyüklüklerdeki içi oyuk ahşap aletler olarak sıralanabilmektedir. Hatta gazete kağıtları kalın bir şekilde katlanıp, ıslatılarak, camın küre halini almasında yardımcı eleman olarak kullanılabilmektedir. Bu araçlardan, en önemlisi pipo’dur. Maden halindeki sıvı cam, pipo (üfleme çubuğu) yardımı ile ocaktan alındığında akıcı haldedir. Camı, bir yerden başka bir yere götürürken akmasını önlemek için çevirerek taşımak gerekir. Bu özellikteki bir malzeme, ısıya dayanıklı aletlerle kesilip, çekilip, uzatılır. Kullanılan aletler camı etkilememeli ve ısıya dayanmalıdır. Bir diğer önemli araç, oturulduğunda piponun dönmesini sağlayan iki kollu oturma tezgahıdır. Bu tezgah yüzyıllardan beri kullanılan diğer aletler gibi pek bir değişikliğe uğramamıştır. Bu aletler arasında ahşap da önemli bir yer tutar. Ancak ahşap ıslatılarak kullanılır, su içinde doygunlaşmaları sağlanır. “...ıslak ahşap yüksek ısıdaki cama değdiği anda, içindeki su buharlaşır ve camla kalıp arasında bir buhar tabakası oluşur.” 28 Böylece bu tabaka, ahşabın camda iz yapmasını önleyerek parlak ve düzgün bir yüzey oluşturur. Sonuç olarak, sıvı haldeki camın

28

potadan (ocaktan) alınarak şekil verilmesinde, kesilip, çevrilmesi ve birleştirilmesinde farklı araçların kullanımına ihtiyaç duyumaktadır.

Resim 40: Cam Şekillendirmede Resim 41: Cam Şekillendirmede Kullanılan Makaslar Kullanılan Araç Gereçler

Resim 42: İki Kollu Tezgah Resim 43: Cam Şekillendirmede

Kullanılan Araç Gereçler

Resim 44: Ahşap Araçlar Resim 45: Cam Şekillendirmede

Resim 46:Camın İçinde Eritildiği Ocak Resim 47: Ocaktan bir Ayrıntı

Cama şekil verilirken bulunulan ortama ve çalışmanın yapısına göre cam, aniden soğutulup, ısıtılabilr.

“Camın biçimlendirilmesi sürecinde tasarımın özelliğine ya da çevre koşullarına bağlı olarak hızla ısıtılması ya da soğutulması gerekebilir. Hızla soğutma demek, bir an önce kesin biçimin elde edilmesi demektir. Yeniden ısıtmaysa, kesin biçimin verilmesinde, camın kendi kendine soğumasının yavaşlatılmasıdır. Yani soğuma süresine göre biçimlendirme süresinin çoğaltılması ya da azaltılması demektir.” 29

Yeniden ısıtma işlemi, “glory hole” “trommel” adı verilen ısıtma fırınlarında yapılır. Resim 48: Trommel 29 Küçükerman, y.a.g.e.,1978, s. 149

Resim 49: Camın Şekillendirilmesi 1 Resim 50:Camın Şekillendirilmesi 2

Resim 51: Camın Şekillendirilmesi 3 Resim 52:Camın Şekillendirilmesi 4

Resim 53: Camın Şekillendirilmesi 5 Resim 54:Camın Potadan Alınması

Sıcak camın ocaktan (potadan) alındıktan sonra hızla şekillendirilmesi gerekir. Bu işlem yüksek ısıya uygun aletlerle yapılır. Şekillendirme sırasında

pipo ucundaki maden soğursa –ki bu, camın rengi kırmızıdan şeffaf bir görünüme dönüştüğünde anlaşılır-yeniden ısıtma yöntemi ile trommel adı verilen fırınlarda maden ısıtılır. “...potadan alındıktan sonra birkaç saniye içinde soğumaya başlayan cam hamuru, özel fırınlarda yeniden ısıtılabilir. Böyle bir ısıtma işleminde camı yeniden biçimlendirmek için süre kazanılır.” 30 Yapılan çalışma tekrar üzerinde işlem yapılacak kıvama geldiğinde pipo ucunda bulunan çalışma, trommelden çıkartılarak şekillendirilmeye devam edilir. Bu arada cam döndürülerek istenilen ısıya düşürülebilir. Her zaman piponun ucundaki kısım önce soğur, daha sonra ise geride kalan kısım, yani işin pipoya tutturulduğu kısım soğur. Yapılan çalışma birkaç parçadan oluşuyor ise, yapım aşamasında bu parçalar, cam sıcakken birbirine yapıştırılır. Sonunda elde edilen bu çalışma tek bir parça halinde sunulur. Cama sonradan yapılan gereğinden fazla eklemeler, camı, teknik açıdan zayıflatır. “...belirli miktardan fazla eklenen parçalar, aynı zamanda cama teknik yönden zayıflık da getirir.” 31

Çalışma tamamlandığında eser dikkatlice birkaç damla su yardımı ile pipodan ayrılarak, dengeli ve yavaş bir şekilde soğuması için tavlama fırınına koyulur. Camın içerisinde bulunan gerilimin kontrollü bir şekilde yok edilmesi için bu fırınlara ihtiyaç vardır. Yapılan çalışmanın büyüklük ve kalınlığına göre, tavlama fırınında kalma süresi de değişir. Çalışma büyükse, daha fazla gün fırında kalır. Tavlama fırını, sıcaklığı derece derece düşüren bir fırındır. Camın ani ısı değişiminden dolayı kırılıp, patlamasını engeller. Bu işlem camın açık havada kendi kendine soğumasından daha uzun bir zaman alır. Zaten cam çalışmanın hava ile temas ederek kendiliğinden soğuması kırılmalara, çatlamalara neden olur. Cam bir iç dengeye sahiptir. Gerekli soğukluğa ulaşana kadar da bu denge korunur ve etkisini devam ettirir. Camın soğutulması ve gerilimden arındırılmasında kullanılan tavlama fırınları da, fuel oil, bütan gibi gazlar veya elektrikle çalıştırılırlar.

30

Antik Dekor Dergisi, sayı:83, 2004, s. 51

31

Resim 55: Tavlama Fırını Resim 56: Tavlama Fırını İçi

Tavlama işleminden sonra, son olarak da kesme, taşlama ve parlatma (cilalama) işlemleri uygulanır.