Bu çalışmada, 10 Ekim 1978 tarihindeki, UT zaman dilimine göre ISS (İyonküre Sondaj Uydu) den alınan, Kashima yer istasyonundan toplanan bilgilerden ve bu bilgilerle oluşturulan haritalamadan yola çıkılarak veriler elde edilmiştir. Bu verilerde zaman sabit tutularak, 90K ile 90G enlemleri arasındaki ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarındaki kritik frekansın (foF2) bir güne ait olan (24 saat) zaman dilimi içindeki değişimleri incelenmiştir.
Şekil 4.1-4.24’de gösterilen kritik frekansların 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarındaki 24 saatlik değerlerinin değişimi, Ek Tablo 4.1- 4.24’de verilmiştir. Ek Tablolarda gözlenen ve izah edilen kritik frekansın enlem-boylam- zaman içindeki değişimin ve meydana gelen anormalliklerin daha net gözlenebilmesi için Şekil 4.1-4.24’de elde edilmiştir. Elde edilen değişim eğrilerinde gözlenen sonuçlar şu şekilde özetlenebilir:
Şekil 4.1’de görüldüğü gibi Saat:01.00’da kritik frekans (foF2) değeri, Kuzey yarımkürede 80 enleminden 40 enlemine doğru azalmakta, 40 enleminden 0 enlemine (ekvatoral bölge) doğru artmaktadır. Kritik frekansın (foF2) 0 enleminden Güney yarımküre Bölgesindeki 20 enlemine doğru azaldığı, 30 enleminden 80 enlemine doğru ve Ekvatoral Bölgede 30 boylamından 45 boylamına doğru arttığı gözlenmiştir. Kuzey yarımkürede Bölgesinde çukurlar çok belirgindir. Ekvatoral Bölgede ise tepeler meydana gelmiştir. Güney yarımküre Bölgesine gidildikçe çukurluklar azalmaktadır
23
Şekil 4.1. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 01.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.2. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 02.00’da UT’da foF2 değişimi
24
Şekil 4.3. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 03.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.4. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 04.00’da UT’da foF2 değişimi
25
Şekil 4.1-4.4’e bakıldığında, saat 01.00’dan saat 04.00’a kadar olan zaman diliminde kritik frekans (foF2) değerlerinin, Kuzey yarımkürede 40 enleminden 0 enlemine (ekvatoral bölge) doğru azaldığı, Güney yarımküre Bölgesinde ise 0 enleminden 80 enlemine doğru arttığı görülmektedir. Kuzey yarımkürede çukurluklar yayılarak azalmaya Güney yarımkürede ise çukurluklar artık yok olmaya başlamaktadır. Ekvatoral Bölgede kritik frekans değerleri giderek azaldığından dolayı daha önceden oluşan tepelerde yok olduğu gözlemlenmektedir. Ekvatoral Bölgesinden Güney yarımküre Bölgesine doğru gidildikçe kritik frekans değerleri artarak düzlükler meydana gelmektedir.
Şekil 4.5. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 05.00’da UT’da foF2 değişimi
26
Şekil 4.6. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 06.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.7. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 07.00’da UT’da foF2 değişimi
27
Şekil 4.5, Şekil 4.6 ve Şekil 4.7’de görüldüğü gibi saat 05.00’dan 07.00’ye doğru ilerledikçe Kuzey yarımkürede frekans değerlerinin enlemle değişiminde kaybolan piklerin ortaya çıkarak yükseldiği ve çukurların kapandığı gözlemlenmektedir. Özellikle Ekvatoral Bölgede pikler daha çok belirgin hale gelmiştir. Bu belirginlik 30 boylamından 45 boylamına doğru arttığı ve tepelerin meydana geldiği görülmektedir. Ekvatoral Bölgeden Güney yarımküre Bölgesine doğru gidildikçe düzlükler çukura dönüşmektedir ve kritik frekans değerleri azalmaktadır.
Şekil 4.8. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 08.00’da UT’da foF2 değişimi
28
Şekil 4.9. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 09.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.10. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 10.00’da UT’da foF2 değişimi
29
Şekil 4.11. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 11.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.8 -4.11’e bakıldığında saat 08.00, 09.00, 10.00 ve 11.00’da kritik frekans değerlerinde kuzey kutup bölgesindeki 80 enleminden 10 enlemine doğru, Güney kutup bölgesindeki 80 enleminden 0 enlemine doğru arttığı görülmektedir. Bu zaman dilimlerinde frekans değerlerinin yayılım sergilediği gözlenmektedir. Saat 08.00’dan 11.00’a doğru zaman ilerledikçe kritik frekans değerleri artmaktadır ve bu zaman aralığında keskin olan piklerin küçülmekte olduğu görülmektedir. Güney yarımküre Kutup bölgesinden itibaren çukurluklar kaybolarak Ekvatoral Bölgede şişkinlik meydana gelmektedir.
30
Şekil 4.12. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 12.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.13. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 13.00’da UT’da foF2 değişimi
31
Şekil 4.14. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 14.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.12-4.14’de görüldüğü gibi saat 12.00 ile 14.00 zaman aralığında kritik frekans (foF2) değerlerinin Kuzey yarımküredeki 80 enleminden 10 enlemine doğru, Güney yarımküre Bölgesinde ise 80 enleminden 0 enlemine doğru arttığı gözlenmiştir. Bu zaman aralığında gözlenen artışların miktarı saat 08.00 ile 11.00 zaman aralığında gözlenen artışlardan daha büyük olduğu ve piklerin oluştuğu görülmüştür. Kuzey yarımkürede kritik frekans değerlerinin artmasıyla oluşan tepelerin zaman ilerledikçe Ekvatoral Bölgeye doğru kaydığı görülmektedir. Bu zaman diliminde Güney yarımküre Bölgesi dışındaki alanlarda kritik frekans değerleri azalmaktadır. Güney yarımkürede ise kritik frekans değerlerinin arttığı ve şişkinliğin oluştuğu gözlemlenmektedir.
32
Şekil 4.15. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 15.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.16. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 16.00’da UT’da foF2 değişimi
33
Şekil 4.17. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 17.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.15-4.17’de, kuzey yarımkürede 80 enleminden 20 enlemine doğru kritik frekans (foF2) değerleri artarken, 20 ile 10 enlemlerinde azalmakta ve ekvatoral bölge olan 0 enleminde artma maksimum değere ulaşmaktadır. Güney yarımkürede ise kritik frekans (foF2) değerleri azalmaktadır. Şekil 4.15’de 30 boylamından 45 boylamına doğru doğrusal belirgin bir artış gözlenmektedir. Saat 15.00 ile 17.00 zaman aralığında kritik frekans (foF2) değerlerinin 30 derece Doğu boylamında 35 ve 40 derece Doğu boylamlarına göre daha fazla arttığı gözlenmiştir. 45 boylamında ise frekans değerlerinin maksimuma ulaştığı görülmüştür. 15.00’dan önceki saatlerde kaybolmaya başlayan çukurların kuzey yarımkürede 15.00-17.00 arasında yeniden ortaya çıktığı ve Ekvatoral Bölgede ise ikinci bir tepenin oluştuğu Şekil 4.15-4.17’de görülmektedir.
34
Şekil 4.18. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 18.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.19. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 19.00’da UT’da foF2 değişimi
35
Şekil 4.18-4.19’e bakıldığında Saat 18.00 ile 19.00 zaman aralığında kritik frekans (foF2) değerlerinin, kuzey yarımkürede 80 enleminden 40 enlemine doğru azalmakta olduğu ve çukurlukların daha da belirginleştiği gözlenmektedir. Kritik frekans (foF2) değerleri 40 enleminden 0 enlemine doğru ise artmakta olduğu 0 enlemlerinde maksimum değere ulaşarak tepeler meydana gelmektedir. 30 boylamından 45 boylamına doğru ise frekans değerleri artmaktadır. Güney yarımkürede kritik frekans (foF2) değerlerinin azaldığı ve çukurlar meydana geldiği görülmektedir. Ekvatoral Bölgede daha önce oluşan ikinci tepeler yok olarak tek tepe haline dönmüştür.
Şekil 4.20. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 20.00’da UT’da foF2 değişimi
36
Şekil 4.20’da görüldüğü gibi Saat 20.00’da kritik frekansın enlemle değişimi çok farklı gözlenmiştir. Kritik frekansın enlemle dağılımında gözlenen dip ekvatoru üzerindeki çukur ile birlikte +20 ile -20 enlemleri arasındaki tepeler gözlenmiştir. Bu zaman dilimindeki çukur-tepe etkisi enlemsel-boylamsal değişimine eşlik etmektedir. Görüldüğü üzere anormallik söz konusudur. Kuzey yarımkürede çukurluklar iyice derinleşmektedir. Güney yarımkürede ise çukurluklar derin değildir ve de Kuzey yarımküreye göre frekans değerleri daha yüksek görülmektedir. Kritik frekansın dip ekvatoru üzerinde (0. enlem) çukur; 0 ile 20K ve 0 ile 20G enlemleri üzerinde tepe sergilediği görülmektedir. Bu tepeler ikiz tepeler gibi görülmektedir. Özellikle dip ekvatoru üzerinde tepenin yok olup çukura dönüşmesi, 0 enlemden itibaren her iki yarımküre bölgesindeki 20 enlemlerine gidildikçe tepelerin meydana gelmesi olağanüstü görünümdedir.
Şekil 4.21. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 21.00’da UT’da foF2 değişimi
37
Şekil 4.22. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 22.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.23. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 23.00’da UT’da foF2 değişimi
38
Şekil 4.24. 90K ile 90G enlemleri ve 30, 35, 40, 45 derece Doğu boylamlarında saat 00.00’da UT’da foF2 değişimi
Şekil 4.21-4.24’de sırasıyla kritik frekansın saat 21.00, 22.00, 23.00 ve 00.00’da enlem-boylam ile değişimi verilmiştir. Şekil 4.21’den Şekil 4.24’e doğru kritik frekans değerlerinin enlemsel olarak Kuzey yarımkürede 80 enleminden 40 enlemine doğru azalma, 40 enleminden 0 enlemine doğru artma gözlenmektedir. Güney yarımkürede ise kritik frekans (foF2) değerlerinin 0 ile 70 enlemine doğru azaldığı görülmektedir. Her iki yarımkürede de zamanla frekans değerlerinde azalma meydana geldiği gözlenmektedir. Saat 20.00’da gözlenen çukur ve tepelerin bu zaman aralığında ortadan kalktığı gözlenmiştir. Dip ekvator bölgedeki çukurun yok olup tekrar piklerin oluştuğu tepelerin meydana geldiği görülmektedir. 20 enlemlerdeki tepeler giderek azalmıştır. 4.21’den Şekil 4.24’e doğru Kuzey yarımküre bölgesindeki çukurluklar giderek azalmakta Güney yarımküre Bölgesinde ise kritik frekans değerleri azalarak görüntünün düzleşmeye başladığı görülmektedir.
39