Bulgu ve Yorumlar

Alt problemlere geçmeden önce iki ders kitabının kullanıldığı dönemlerin de önemli farklılıklar taşıdığını belirtmek gerekmektedir. Öncelikle kitaplar, en azından isim olarak, farklı bakanlıklar tarafından basılmıştır. Kitaplardan biri Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından diğeri Milli Eğitim Bakanlığı tarafından basılmıştır. Bu iki bakanlık eğitim açısından aynı görevlere sahip olmakla birlikte isimlerinden de anlaşılacağı gibi farklı görev alanlarına sahiptir. Bir diğer önemli farklılık ise sistemseldir. İlk kitap kullanıldığı dönemde ortaokullar, ilkokullardan ayrı ve müstakil bir yapıya sahiptir. Diğer kitabın yayınlandığı tarihte ise ilk kitaba göre iki defa sistem değişikliğine gidilmiştir. Bu dönemde önce ilkokul ve ortaokullar birleştirilerek ilköğretim okulları tesis edilmiş, ardından iki okul türü tekrar müstakil hâle getirilmiş, bu sefer de öğretim süreleri değiştirilmiştir. İlkokulların öğretim süreleri azalarak 5 yıldan 4 yıla düşmüş, ortaokulların öğretim süreleri ise artarak 3 yıldan 4 yıla çıkmıştır.

4.1. Birinci Alt Probleme Yönelik Bulgu ve Yorumlar

Ders kitaplarının ikisinde de kitapların yasal dayanağına yer verilmiştir. Birinci kitapta Talim Terbiye Kurulunun 10.2.1986 tarih ve 53 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kullanılabileceğinin belirtildiği ve 21.3.1986 tarih ve 2633 sayılı yazı ile beşinci defa 400.000 adet basıldığı belirtilirken ikinci kitapta ise 28.05.2018 tarih ve 78 sayılı karar ile ders kitabı olarak kabul edildiği, 28.05.2019 tarih ve 104440888 sayılı yazı ile ikinci defa 103.125 adet basıldığı belirtilmektedir. İki ders kitabı karşılaştırıldığına biçimsel olarak aşağıdaki farlılıkların bulunduğu görülmektedir:

Tablo 1. Türkçe Ders Kitaplarının (1986-2019) Biçimsel Karşılaştırmaları Ortaokul-2 Türkçe Ders

Kitabı Ortaokul 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabı

Basım Tarihi 1986 (5. Baskı) 2019 (2. Baskı)

Sayfa Sayısı 200 272

Hazırlayan

Bilgileri Yazar ve resimleyen bilgileri Yazarlar, editör, program geliştirme uzmanı, rehberlik

Okuma metinleri Okuma ve dinleme metinleri, görsel metinler

Ders Dışı

Unsurlar İstiklal Marşı, Gençliğe Hitabe, Türkiye Haritası,

Görseller Her metinde bir tane Metinlerde ve etkinliklerde çok sayıda

73

İki kitabın basım tarihleri arasında 33 yıl vardır, bu yüzden de kitaplarda hem anlayış hem de uygulama olarak farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar kendini öncelikle nicel olarak göstermektedir, ilk kitap 200 sayfayken diğeri 272 sayfadır. Hâlbuki metin sayılarında durum tam tersidir, yani birinci kitapta diğer kitaba göre daha çok metin bulunmaktadır. Bunun sebebi, üçüncü alt probleme yönelik bulgu ve yorumlarda geniş şekilde ele alınacağı gibi, etkinlik sayılarıdır. İkinci kitapta daha çok etkinliğe ayrıntılı olarak yer verildiği için sayfa sayısı daha fazladır. Sunum biçimlerine göre metin türlerine bakıldığındaysa 1986’daki kitapta sadece okuma metinleri yer alırken 2019’daki kitapta okuma ve dinleme metinleriyle görsel metinlere yer verildiği görülmektedir. Bu farklılığın temelde iki sebebi vardır. Birincisi medya teknolojilerindeki gelişme, ikincisi ise eğitim yaklaşımındaki farklılaşmadır. Çünkü 2005 öğretim programından itibaren Türkiye’de yapılandırmacı eğitim anlayışı benimsenmiş, öğrencilerin sürece etkin katılımının sağlanması ve birden çok duyunun aktif olarak kullanılması düşüncesi öne çıkmıştır (Arslan, 2007, 46). Bu durum, Türkçe derslerine de yansımış, metinler öğrenciye farklı biçimlerde sunulmaya başlanmıştır.

İkinci sebep ise medya teknolojilerindeki gelişmelerdir. 1980’li yıllarda öğrenciye bir metin dinletmek veya kısa bir video izletmek hem külfetli hem de yorucudur ve çoğu okuldaki teknik donanım bunun için yeterli değildir. Günümüze bakıldığındaysa MEB’e bağlı okulların büyük çoğunluğunda bulunan akıllı tahta donanımları sayesinde işitsel ve görsel etkinlikleri yapmanın kolay olduğu görülmektedir. Yani her iki kitapta da dönemin şartlarına uygun olarak davranıldığı, doğru tür ve biçim seçimi yapıldığı söylenebilir. Ders dışı unsurlara bakıldığındaysa her iki kitapta da İstiklal Marşı’na ve Atatürk’ün Gençliğe Hitabesi’ne yer verildiği, diğer ders dışı unsurların ise farklı olduğu görülmektedir. Türkiye Haritası, Okunacak Kitaplar, Öğretmen Marşı, Sözlük ve İndeks 1986’daki kitapta bulunurken 2019’daki kitapta bulunmamaktadır. Bunlardan Öğretmen Marşı, öğretmenlere ait bir marş olduğu için öğrenci ders kitabında yer verilmesine gerek yoktur. Diğerleri ise öğrencilere fayda sağlayabilecek unsurlardır.

Türkiye haritasından görsel ve harita okuma becerisinin öğretiminde yararlanılabilir, okunacak kitaplar bölümü öğrencilere rehberlik yapabilir ve indeks bölümü öğrenciye araştırma yaparken yol gösterebilir. Metin sözlükleri ise öğrencinin karşılaştığı ve anlamını bilmediği kelimenin metin içinde hangi anlamda kullanıldığını kavramasını sağlar (Çifci, 2013, 125).2019’daki kitapta yer alan kaynakça bölümü gerekliyken tema sonu değerlendirme cevap anahtarının verilmesi, tema sonu çalışmalarının güvenilirliğini düşürür. Görsellere bakıldığındaysa 2019’daki kitabın diğerine göre hem nicelik hem de nitelik bakımından daha başarılı olduğunu söylemek mümkündür.

Görseller dikkat çekmeleri, konuları somutlaştırmaları, metnin anlatımını desteklemeleri gibi sebeplerle eğitimde önemli yer tutmaktadır (Ünal, 2001, 326).

1986’daki kitapta görsellere her metnin üst tarafında ve bir tane olmak üzere yer verilmiştir, çizimler çok basittir, adeta süsleme amacıyla kullanılmışlardır. 2019’daki kitapta ise hem metinlerde hem de etkinliklerde çok sayıda görsel kullanılmıştır, görsellerin diğer kitaba göre daha net olduğu görülmektedir. Bu bulgulara göre, otuz üç yıllık süre içinde Türkçe ders kitaplarında biçimsel olarak ilerleme olduğu; bunun da eğitim anlayış ve uygulamalarındaki değişimlerin bir yansıması olduğu söylenebilir.

74

4.2. İkinci Alt Probleme Yönelik Bulgu ve Yorumlar

1986 ve 2019 yıllarında basılan kitaplarda kelime çalışmaları bakımından büyük bir anlayış ve uygulama farklılığı bulunduğu görülmektedir. Kelime çalışmaları 1986’daki kitapta anlamını bilmediğiniz kelimeleri yazınız veya aşağıdaki kelimelerin anlamlarını bulunuz şeklinde doğrudan sözlük çalışması yapmaya yönlendirmektedir. Sorular tek tiptir, öğrencinin ilgisini çekecek herhangi bir uygulama söz konusu değildir. Bu da ilginin dağılmasına ve öğrenilenlerin kalıcı olmamasına yol açabilir. 2019’daki ders kitabında ise kelime çalışmalarında sözlük kullanmadan önce anlamların tahmin edilmesi istenmektedir. Ayrıca 2019’daki kitapta çok sayıda kelime üzerinde durulurken diğer kitapta sayı azdır. Doğru olan da çok sayıda kelime öğretimidir.

Kelimeler hem anlama hem de anlatma araçları oldukları ve düşünce süreçlerinde aktif olarak kullanıldıkları için öğrencilerin kelime servetinin gelişmiş olması gerekir (Duran ve Bitir, 2018, 16; Karatay, 2007, 143). Diğer kelime çalışmalarında ise bulmaca, eşleştirme gibi etkinlikler yaptırılmıştır. Bu iki etkinlik türü de hem öğrencilerin dikkatini çekebilir hem de ipucu verdikleri için doğru cevabı bulurken yol gösterici olabilir. Böylece kalıcı öğrenme ve farklı ilgilere sahip öğrencilerin derse etkin katılımı sağlanır (Gürdal ve Arslan, 2011, 1).İki kitapta da yeni öğrenilen kelimelerin cümle içinde kullanılması istenmiştir. İki kitapta da eksik olan yön ise planlı bir kelime tekrarı yapılmamasıdır. Çünkü öğrenilenlerin kalıcı hâle getirilmesi, bir defa görmek veya kullanmaktan ziyade arada tekrar etmeye bağlıdır, yoksa öğrenilenler unutulabilir. Bu bulgulara göre, 1986’daki kitapta doğrudan öğretim ve kaynağa yönlendirme yapıldığı;

2019’daki kitapta ise sezdirme yönteminin uygulandığı, öğrencinin etkin katılımının ve düşünme süreçlerinin kullanması sağlanmaya çalışıldığı söylenebilir.

4.3. Üçüncü Alt Probleme Yönelik Bulgu ve Yorumlar

İki kitap yer verdikleri etkinlikler bakımından incelendiğinde aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır:

Tablo 2. Türkçe Ders Kitaplarının (1986-2019) Etkinlikler Açısından Karşılaştırılması Ortaokul-2 Türkçe Ders

Kitabı Ortaokul 7. Sınıf Türkçe Ders Kitabı

Metin altı soruları Var Var

Dilbilgisi çalışmaları Var Var

Yazılı anlatım Var Var

Sözlü anlatım Var Var

Yazım kuralları Var Var

Metin türüyle ilgili

çalışmalar Var Var

Söz sanatları Var Var

Noktalama işaretleri Var Var

Alan dışı bilgi soruları Var Yok

Sen de yap etkinlikleri Yok Var

Görsel okuma Yok Var

Ekrana yazma etkinlikleri Yok Var

75

Karşılaştırarak okuma Yok Var

İzleme etkinlikleri Yok Var

Kitaplar, 14 etkinlik türüne göre incelenmiş; 8 etkinlik türünün aynı, 6 etkinlik türünün farklı olduğu görülmüştür. Öncelikle, iki kitapta da var olan etkinlikler üzerinde durmak gerekmektedir. Çünkü bu etkinlikler içerik olarak aynı görünmekle birlikte uygulama bakımından büyük farklılıklar taşımaktadır. Örneğin metin türü ile ilgili çalışmalarda 1986’daki kitapta düz bir cümleyle anlatım yapılıp türün adı söylenirken 2019 kitabında genellikle özellikler tablo hâlinde verilmiş ve öğrencinin metinden hareketle tabloyu doldurması istenmiştir. Böylece sezdirme yöntemi kullanılarak öğrencinin türün adından önce özelliklerini öğrenmesi sağlanmıştır. Aynı olan diğer etkinlikleri de 1986’daki kitapta bir cümleyle veya birkaç kelimeyle cevaplamak mümkünken 2019 kitabında ayrıntılı ve çok yönlü olarak düşünerek yapmak gerekmektedir. Bu yüzden aynı gibi görünen etkinliklerin de aslında çok farklı olduğunu söylemek mümkündür.

Tablodaki alan dışı bilgi sorularından kasıt, metnin hiçbir yerinde geçmeyen ve Türkçe dersiyle doğrudan ilgisi olmayan sorulardır. Bu tip sorular az sayıda olmakla birlikte 1986’daki kitapta yer almaktadır. Bu tür sorular, dersin doğal akışını bozabilir ve dikkati dağıtabilir. 2019’daki kitapta bulunan sen de yap etkinlikleri hem farklı zekâ türlerini devreye sokması hem de işlevsel okuma yaptırması bakımından önemlidir. Bu tarz bir etkinliğin 1986’daki kitapta bulunmaması eksikliktir, çünkü 1981 programı işlevsel okuma becerileri açısından güçlü sayılabilecek bir programdır (Çifci ve Soyuçok, 2018, 468). Bu da program ve kitap arasında bir uyuşmazlık olduğunu düşündürmektedir.

2019’daki kitapta yer alan izleme ve karşılaştırarak okuma etkinlikleri, kitabı güçlü kılan niteliklerdir. Ekrana yazma etkinliklerine yer verilmesi çağın gereklerine uygun bir düşünce olmakla birlikte etkinliklerin uygulanma yöntemi yanlıştır. Çünkü ekrana yazma etkinlikleri basılı sayfa üzerinde yaptırılmaya çalışılmaktadır. Bunun için akıllı tahtalara veya bilgisayar laboratuarlarına yönlendirme yapılması etkinliğin özüne daha uygun bir yaklaşım olacaktır. 1986’daki kitapta hazırlık çalışmalarına yer verilmemiştir.

2019’daki kitapta ise ders içinde yapılacak hazırlık çalışmalarının yanı sıra gerekiyorsa sonraki derse hazırlık için yapılacak araştırma görevlerine de yer verilmiştir. Etkinlik kısımları 1989’daki kitapta birkaç sayfadan oluşan düz metinler hâlindeyken 2019’daki kitapta etkinlikler görsellerle desteklenmiştir ve en az beş altı sayfadır. Ayrıca 2019’daki etkinlikler eşleştirme, boşluk doldurma, bulmaca gibi farklı biçimlerde sunulmuştur. Öğrencilerin gerçek hayatta uygulayabilecekleri etkinliklerle günlük hayatla ilişki kurulmuştur. 1986 kitabında kısa kısa konu anlatımları yapılmıştır, bu da doğrudan öğretim yönteminin benimsendiğini göstermektedir, 2019 programında ise sezdirmeye dönük etkinlikler vardır. Bu bulgular ışında 2019 kitabının etkinlikler bağlamında daha başarılı olduğu söylenebilir.

4.4. Dördüncü Alt Probleme Yönelik Bulgu ve Yorumlar

Öğrenmeyi değerlendirme uygulamaları bakımından iki ders kitabı arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. 1986’daki kitapta değerlendirme çalışmaları bölüm sonlarındaki testlerle yapılmaktadır. Her test yirmi sorudan oluşmaktadır. Bu testlerde kelime, cümle ve paragraf düzeyinde anlam soruları ile dil bilgisi ve imlâ noktalama soruları yer almaktadır. Ayrıca doğrudan doğruya metnin içeriği ile ilgili sorular da

76

vardır. Örneğin 5. test 15. soruda (s.155) metin içindeki diyalogun tamamlanması istenmiştir. Bu tarz soruların kullanılması, öğrencileri ezberciliğe yöneltebileceği için, yanlıştır. Test olması dolayısıyla yazma ve konuşma etkinliklerine de yer verilmemiştir.

2019’daki kitapta ise öğrenmeyi değerlendirme, tema sonu değerlendirme çalışmalarıyla yapılmaktadır. Bu çalışmalarda bir metin okunması ve metinle ilgili soruların cevaplanmasının yanı sıra test, bulmaca, eşleştirme, boşluk doldurma ve doğru/yanlış sorularına da yer verilmektedir. Ayrıca, bazı tema sonu değerlendirme çalışmalarında konuşma ve yazma etkinlikleri de vardır. Soru sayısı ve tipleri standart değildir. Etkinliklerde söz konusu olan çok sayıda görsele yer verme, birden çok duyuya seslenme ve öğrenciyi aktif kılma değerlendirme süreçlerinde de vardır. İki ders kitabı arasındaki önemli farklılıklardan biri de öz değerlendirme ve akran değerlendirme uygulamalarıdır. 2019’daki kitapta yoğun olarak yer verilen bu değerlendirme türleri diğer kitapta yoktur. Bu bulgular ışığında 2019’daki kitabın öğrenmeyi değerlendirme uygulamaları bakımından daha başarılı olduğunu söylemek mümkündür.