Bulgaristan Vergi Sistemi

Bulgaristan toplam vergilerin GSYİH’ye oranı bakımından 2008’de %33.3 ile, AB ortalamasının 3.7 puan altında olup, AB’de 19. sırada bulunmaktadır. Komşusu Romanya ile kıyaslarsak, Bulgaristan’ın toplam vergi oranı %5.3 daha yüksektir. Kalan Merkez ve Doğu Avrupa Üye Ülkeleri ortalamasından %7.1 puan daha düşük durumdadır.

Bulgaristan AB’nin, dolaylı vergilendirmeye en çok güvenen üye ülkesidir; toplam vergiler içinde dolaylı vergilerin payı %55.7’dir. Dolayısıyla da dolaylı vergilerin seviyesi AB ortalamasının (%18,6, AB-27 %13,8) oldukça üstünde olup AB’de ikinci en yüksek ülke konumundadır. Dolaylı vergilerin %62’si KDV, %33’ü ÖTV’lerden oluşmaktadır. ÖTV 2000’den beri %65 artmıştır ki bu, AB’de, hem ÖTV’lerde AB’nin asgari düzeyde ihtiyacı olan gerekli düzenlemelerin yapıldığını, hem de vergi yükünü dolaysızdan dolaylı vergilemeye kaydıracak istikrarlı hükümet politikalarının varlığını gösteren en yüksek değişimdir. Sonuç olarak, dolaysız vergiler toplam vergilerin %21’i kadardır ki bu değer AB’nin ikinci en düşük değeridir. Dolaysız vergilerin bu düşük payının sebebi, AB ortalamasının %40’ı kadar vergi geliri getiren gelir vergisidir. Toplam vergi gelirlerinin

%72.5’ini merkezi hükümet, %24.3’ünü sosyal güvenlik fonlar ve kalanını da yerel hükümetler alır. Sonuç olarak, yerel hükümet gelirleri 2002’de toplam vergi gelirlerinin

%11’inden izleyen yılda %1,5’ine düşmüştür. Son yıllarda gözlenen marjinal bir artışın sebebi varlık sektöründeki patlamadır. 2008 yılında toplam verginin GSYİH’ye oranı (%33.3) 2000 yılındaki oranından hemen hemen %1 daha yüksektir. 2001 ve 2002 yılındaki düşmenin sebebi gelir vergisi oranındaki ve sosyal güvenlik katkısı oranındaki

azalmadır. Bununla birlikte, sosyal güvenlik gelirlerinin istikrarlı olmasına yönelik gelişmeler 2003 yılında asgari sosyal güvenlik tabanı (eşiği) uygulamasıyla sonuçlanmıştır (Europen Comission-Taxation and Customs Union 2010: 168-172).

Bulgaristan’da tüketimden alınan vergiler 2008 yılında GSYİH’nin %18’i kadardır ki bu AB’deki en yüksek değerdir. Bunun sebebi büyük oranda GSYİH içindeki yurtiçi tüketimin payının (neredeyse %75 oranında) yüksek olmasıdır. Tüketim üzerindeki vergi oranı, KDV gelirlerinin %50’si kadar gelir getiren yüksek ÖTV nedeniyle KDV standart oranının (%20) üzerine kadar çıkar. Son yıllarda vergi oranındaki artış büyük oranda ÖTV oranlarındaki artışın devam etmesinden kaynaklanmaktadır. 2008 yılında işgücünün vergilenmesi GSYİH’nin %10.2 si kadar gelir sağlamıştır ki bu AB ortalamasının %7.3 puan altındadır ve AB’deki en düşük ikinci miktardır. Bu durum, diğer faktörlerin yanında, çalışan maaşlarının nispeten düşük seviyesinden (GSYİH’nin %36.2’si) ve çalışan işgücü vergilemesinden çok düşük getiri elde edilmesinden kaynaklanmaktadır. Emek üzerindeki vergi oranı %27.6 seviyesinde, AB ortalamasının (%34.2) altındadır. Bu oran son yıllarda giderek düşmektedir. Sebebi ise işverenin ödediği sosyal katkıların azaltılması yöntemiyle hükümetin işveren üzerindeki vergi yükünü azaltmaya yönelik çalışmalarıdır. 2008 yılında sermaye üzerinden alınan vergi gelirleri GSYİH’nin %5.4’ü oranında (AB ortalamasının

%2 altında) gerçekleşmiştir. Bu oran 2001 yılından 2005 yılına kadar giderek düşmüştür fakat 2006 yılında kurumlar vergisi gelirleri nedeniyle yükselme görülmüştür. İlgili yıllarda sermaye üzerindeki vergi oranı nispeten düşük seyretmiştir. Sermaye vergilerinin GSYİH’ye oranının artması ve sermaye vergisi matrahının GSYİH’ye oranının düşmesi nedeniyle, 2004-2007 periyodunda sermaye üzerindeki vergi oranı artmıştır. Çevre vergisi gelirleri GSYİH’nin %3,5’i olup AB’de üçüncü en yüksek değerdedir. Bunun sebebi enerjiden alınan vergi gelirlerinin (GSYİH’nin %3.1’i) yüksek olmasıdır (AB’deki en yüksek değer). Bu durum yine ülkede dolaylı vergi gelirlerine ve %50’si akaryakıttan sağlanan ÖTV’ye duyulan güveni göstermektedir (Europen Comission-Taxation and Customs Union 2010: 168-172).

Mevcut durgunluk (2009 yılı içerisinde hissedilen) çerçevesinde, Bulgaristan hükümeti harcamaları sınırlandırmayı ve gelir toplamını artırmayı hedefleyen bir politika izlemektedir. 2010 yılında kumardaki brüt hâsıladan alınan vergi oranı %10’dan %15’e yükselmiştir ve sigara üzerindeki ÖTV %20 (AB’de uygulanması düşünülen maksimum

oranın üzerindeki bir değer olarak) olmuştur (Europen Comission-Taxation and Customs Union 2010: 168-172).

Özellikle 2001’den bu yana, geçerli vergi dilimleri sürekli olarak yüksek seyretmektedir. Vergi matrahının genişlemesi ve istihdamdaki artış büyük gelir kayıplarının oluşmasını engellemiştir. 2006 ve 2007 yıllarında sırasıyla %20, %22 ve %24 oranları ile üç vergi dilimi uygulamaya konmuştur (daha önce 1998’deki oran %40 idi). 1 Ocak 2008 den itibaren Bulgaristan önceki aşamalı gelir vergisi oranları yerine %10 götürü vergi sistemini başlatmıştır. Götürü vergi altı kaynağın gelirinden alınmaktadır ve çok az sayıda vergi indirimi yürürlüktedir. Şahıs işletmelerinin net gelirleri münferiden %15 götürü vergi oranıyla vergilendirilmektedir. Çeşitli sektörlerde şahıs işletmeleri gibi gerçek kişiler tarafından yönetilen küçük işletmeler götürü vergiye tabidir. Bu işletmelerin KDV’ye tabi olmamasını sağlamaktadır. Mevcut sistem vergi indirimine veya genel ödeneğe ve çocuk ödeneğine izin vermemekte, sadece engelli şahıslara yıllık 4.049 Euro ödeme yapılmasını sağlamaktadır. Hak sahibi kurumsal lehtarlara yapılan bağışlar, zorunlu sosyal güvenlik katkıları ve ihtiyari katkı ve ikramiyeler toplam vergilenebilir gelirden istisnadır. (Europen Comission-Taxation and Customs Union 2010: 168-172).

Geçen on yıllık süre (2000-2010) içinde, Bulgaristan’da kurumlar vergisi iş hayatına daha da elverişli hale gelmiştir. 1995 yılında büyük girişimciler için %40 olan oran, 1 Ocak 2007’de her yıl daha da azalarak %10’a düşmüştür (Europen Comission-Taxation and Customs Union 2010: 168-172).

Tablo 2.8’de Bulgaristan’da 2000-2008 yılları arasında dolaylı-dolaysız vergilerin GSYİH’ye oranı bakımından gelişimi görülmektedir.

Tablo 2.8 2000-2008 Yılları Arasında Bulgaristan’da Dolaylı-Dolaysız Vergilerin Gelişimi

Kaynak: Europen Comission Directorate General Taxation and Customs Union 2010, s.168

Bulgaristan’da KDV sistemi 1994 yılından beri uygulanmakta ve AB üye ülkelerinin kabul ettiği bir sistem takip edilmektedir. İndirilmiş oranlar yürürlükten kaldırılmış, genel oran ise %22’den %20’ye düşürülmüştür. Sadece otel konaklamalarında indirilmiş oran

%7’dir. Özel tüketim vergileri neredeyse her yıl indirilerek 2010 yılından itibaren bu oranların minimum seviyeleri son halini almıştır. 1 Ocak 2010’dan itibaren kurumsal düzeyde elektrik, kömür ve sigaraya uygulanan özel tüketim vergileri artırılarak %19 ile AB’nin en düşük seviyesinin üzerine çıkarılmış, taşıtlardan alınan ÖTV ise kaldırılmıştır (Europen Comission-Taxation and Customs Union 2010: 168-172).