Bulgar Mektepleri

Bulgar nüfusu, 1908 nüfus sayımına göre 3.807 kadın, 4.093 erkek olmak üzere toplam 7.900’dü. Bunlar da yukarıda adı geçen Hristiyan mahallelerinde ve Müslümanların yaşadığı mahallelerde ikamet etmekteydiler.402 _{Manastır şehrinde}

Bulgarlara ait olan altı adet mektep tespit edilmiştir. Bunlardan biri erkek idadîsi olup Bulgar ruhani reisliğine bağlı olarak 1879 yılında açılmıştır. 228 öğrencisi bulunan okul, 1892 yılında resmî ruhsat almıştır. Yine Bulgar ruhani reisliğine bağlı olarak 1878’de kız rüştiyesi açılmıştı. Bu mektebin 111 öğrencisi vardı. Ruhsat tarihi 1892’ydi.403 _{Manastır’daki diğer mektep Yeni Mahalle’de 1895 yılında açılmıştı.}

Mektebin masrafları Bulgar kilisesi mütevellisi tarafından karşılanmış ve okul binası vakıf olarak kullanılan bir hanenin avlusuna yapılmıştı. Bulgar çocuklarına mahsus olduğu belirtilen mektebin iptidaî derecesinde olması muhtemeldir.404

Manastır’ın Hasır Pazarı Mahallesi’nde de Bulgar çocuklarına mahsus mektep bulunuyordu. Karma eğitim veren bu mektebin de iptidaî derecesinde olduğu anlaşılmaktadır. Bakımsız halde olan okulun 1896 yılında Maârif, Adliye ve Mezâhib Nezaretleri onayı ile tamir edilip genişletildiği anlaşılmaktadır. Gerekli masraflar da Kilise sandığındaki nakitten karşılanmıştı.405 _{Kara Debbağ}

Mahallesi’nde de bir adet Bulgar mektebi bulunuyordu. Okul binasının harap vaziyette olmasından dolayı 1901 yılında yenileme ve genişletme çalışmaları yapıldı. 14.750 kuruşluk toplam masraf Bulgar vakıfları tarafından karşılanmıştı.406

401 _{BOA., MF. MKT., 105/68.} 402 _{Öztunç, aynı tez, s. 90.} 403 _{SNMU., H. 1321, s. 670.} 404 _{BOA., DH. MKT., 332/53.} 405 _{BOA., BEO., 753/56426.} 406 _{BOA., Y..A...RES., 111/23.}

Fotoğraf-1 Manastır’ın Karadebbağ mahallesindeki Bulgar mektebinin planı407

Manastır Yeni Mahalle’de bulunan mektebin kapasite olarak yetersiz kalması nedeniyle İkinci Bahçe Sokağı’nda kilise mütevellisine ait olan mülk arsa üzerine yeni bir mektep inşa edilmesi konusunda Bulgar ahalisi talepte bulunmuştu. Gerekli incelemeler yapılarak mektebe ruhsat verilmesi uygun görüldü. Gerekli olan 40.000 kuruşun Bulgar ianesinden ve kilise sandığından karşılanmasına karar verildi.408

Görüldüğü üzere Manastır şehrinde bir adet idadî, bir adet kız rüştiyesi, dört adet de Bulgar çocuklarına mahsus temel eğitim kurumu bulunmaktaydı.

Arşiv belgelerine bakıldığında Bulgar mektepleri hakkındaki bilgilerden çok, Bulgaristan destekli misyonerlik ve milliyetçilik temelli faaliyetlerin ön plana çıktığı belgelerin olduğu görülmektedir. Mesela 1894 yılında Bulgaristan’dan gelerek kendisini tüccar olarak tanıtan Delkof isimli bir şahıs yakalanmıştı. Yapılan sorgu sonucu bu şahsın Sofya Polis Komiserliği’nden olduğu anlaşıldı. Nitekim amacı Bulgar mektepleri üzerinden siyasi faaliyet yürütmekti. Bu şahıs hakkında derhal soruşturma başlatılıp gerekli muamele yapılmıştı.409 _{1901’de ise Bulgar}

407 _{Aynı belge.}

408 _{Manastır’da müceddeden Bulgar mektebi inşası hakkında irade-i seniyye. BOA., İ…AZN., 84/25}

(14 Ra 1327 / 5 Nisan 1909); BOA., DH. MKT., 2814/10.

mekteplerinden birine tayin edilen Dimitri Estefanos adlı şahsın esasen erbab-ı fesattan bir Rus zabiti olduğu anlaşılmıştı. Manastır Bidayet Mahkemesi şahsın sorgusunu yaptıktan sonra celp dosyasıyla birlikte Rus konsolosluğuna teslim etmişti. Konsolosluk şahıs hakkında gerekli işlemleri yapmayıp, himaye etmişti. Manastır Valiliği de konuyu sadarete bildirip gerekenin yapılmasını istemiştir.410

Bu gibi olaylar üzerine Maârif Nazırı Mehmet Celal Bey, 1903 yılında Manastır, Selânik ve Kosova’ya telgraf göndererek, Bulgar mekteplerinin fesat yuvası haline geldiklerini, bu nedenle ciddi şekilde kontrol altında tutulmaları gerektiğini belirtmiştir. Bu okulları kontrol altında tutmak adına muallimlerinin diplomalarının tetkik edilmesi, propaganda yapmadıklarına dair kefalet altına alınmaları ile ders kitaplarının ve programlarının incelenmesi konularında maârif müdürlüklerinin çalışmalara başlamaları emredildi. Ayrılıkçı fikirleri yayanlar, talimatlara ve nizamnamelere uymayanlar hakkında gerekli muamelenin yapılması için maârif müdürlükleri ile beraber Rumeli Vilâyat-ı Şahanesi Müfettişliği de görevlendirilmişti.411 _{Bir süre sonra Manastır’dan Maârif Nezareti’ne bir telgraf}

gönderilerek, emrolunduğu üzere Bulgar mekteplerinin teftiş işlemlerine başlandığı, diplomaların ve sicil-i ahval dosyalarının incelendiği bildirildi. Ayrıca Bulgar muallimlerden Osmanlı saltanatının menfaatlerine aykırı tedrisat yapmayacaklarına ve çocukların devlete sadakatine zarar verecek hareketlerde bulunmayacaklarına dair kefalet alma işlemlerine de başlandığı belirtilmişti. Kefalet göstermeyenler meslekten men edilecekti. Telgrafta bu çalışmaların ne derece yararlı olacağı konusunda endişeli olunduğu, Bulgarların açık şekilde ayrılıkçı emelleri içi çalıştığı da dile getirilmişti.412_{Nitekim bu önlemlere rağmen 1904 yılında Bulgar Eksarhhanesi’nin}

muallim olarak tayin ettiği Petro ve Kosti isimli iki şahsın Bulgar eşkıyasına mensup oldukları tespit edilmişti. Bu kişiler sorguları yapıldıktan sonra muallimlikten men edilmişlerdir.413

Bulgar muallimlerin kefalet altına alınmadıkça istihdam edilmemelerine yönelik karar üzerine Bulgar Eksarhhanesi, Manastır Bulgar Metropolitliği’ne bir

410 _{BOA., DH. MKT., 2522/140.} 411 _{BOA., TFR.I..MKM., 3/291.} 412 _{BOA., Y..A.HUS., 448/18.} 413 _{BOA., TFR.I..MN., 448/18.}

mektup göndermişti. Mektup hafiyelerce ele geçirildi. Mektupta, Bulgar muallimlerden kefalet kararına muhalefet etmeleri ve eğer Osmanlı hükümeti tarafından mektepler kapatılacaksa da bu süreye kadar sabır göstermeleri istenerek, kefalet verenlerin azledileceği yazılıydı. Manastır Valiliği bu konuda sadareti bilgilendirerek, Bulgar muallimlerin kefaleti kabul etmedikleri gibi, silahlanıp eşkıyaya katılmaya başladıklarını da bildirdi. Sadaret ise bu muallimler hakkında her türlü sorgu ve ceza işlemlerinin yapılmasını emretmişti.414

Benzer olaylar 1904’te de yaşanmaya devam etti. Manastır’daki 3. ordunun 9. fırkasından Seraskerliğe bir telgraf çekildi. Telgrafta Bulgar komitelerinin bazı şahısları isim ve sicillerini değiştirerek muallim tayin ettirme kararı aldıkları, bunun da bir muhbir vasıtasıyla öğrenildiği yazılıydı. Seraskerlik durumu Maârif Nezareti’ne bildirdi. Önceden olduğu gibi Manastır Valiliği’ne ve maârif müdürlüğüne emirler gönderilerek teftişlerin daha itinalı yapılması gerektiği vurgulandı. Kolluk kuvvetlerinin de komitelerin üyelerinin tespit etmeleri ve bunlarla irtibat halinde olan muallimleri yakalamaları istenmişti.415 _{Teftiş çalışmalarının nasıl}

yürüdüğü ve ne gibi sonuçlar alındığına dair bilgi bulunmamaktadır. Fakat, 1910 yılında başka bir mesele ile karşı karşıya kalınmıştır. Manastır şehrindeki bir Bulgar mektebinde öğrencilere Bulgaristan’daki öğrencilerin giyindiği kasketler ve elbiseler giydirilmişti. Bazı öğrencilere de Bulgaristan bandırasını temsil eder renkte kıyafet giydirildi. Dahiliye ve Maârif Nezaretleri konu hakkında Bulgar Metropolitliği’nden açıklama istedi. Metropolitlik kasket meselesinin Avusturya’ya karşı yapılan boykot ile ilgili olduğunu, elbiselerin ise bir şirket tarafından esnaf çocuklarına giyindirilmiş olup, bunların öğrenci olmadıklarını belirtti. Bu meselede bir art niyet olmadığını da eklemişti. Neticede bu şirket hakkında soruşturma başlatıldı. Selânik’te de benzer bir olayı Rumların yapmış olmasından dolayı hem Rum mektepleri hem de Bulgar mektepleri ikaz edildi. Görüldüğü üzere Bulgarlar, mektepleri vasıtasıyla ayrılıkçı faaliyetleri sürdürüyor ve Osmanlı hükümetini zor durumda bırakıyordu.416

414 _{BOA., BEO., 2276/170656.} 415 _{BOA., BEO., 2443/18319.} 416 _{BOA., DH. MUİ., 101/62.}