Buhara’nın Düşüşü

Moğol ordularının 1220 yılında Otrar Kalesi önünde toplanmasının ardından Cengiz Han fetih edecekleri toprakların planını yaptı290 _{ve Sultan’ın bayrağının}

dalgalandığı en yakın şehir olan Buhara üzerine yürüdü. Burada ki amaç Sultan ile çeşitli yönlere dağılmış olan askerler arasındaki bağlantıyı kesmek ve böylece Sultan’ın çeşitli mevkilere askeri dağıtma düşüncesine de engel olmaktı.291 _Cengiz

Han yazı Sultan’ın yazlık yeri olan Altan-Horhan yaylasında geçirmeye karar verdi ve Bala’yı bekledi. Tuli’ye de haber göndererek yanına gelmesini söyledi. Tuli İru ve İsebur şehirlerini almış, Sisten’i ve Çuhçeren tahrip etmişti. Cengiz’in haberinin gelmesi üzerine Tuli geri dönerek Cengiz Han’la birleşti.292 _{Ordularını donatan}

Cengiz Han, en küçük oğlu Tuli ile ordunun esas kısmının başında Zarnuk şehrinin önüne geldi. Şehir halkı birden etraftaki süvarileri görünce telaşa kapıldılar ve kale kapılarını kapattılar.293 _{Cengiz Han her zaman yaptığı gibi Danişmend Hacip’i}

Zarnuk’a elçi olarak gönderdi ve şunları söyledi:

Müslüman olan Dânişmend Hâcib, Zernûk halkına Ben filan

kimseyim. Müslüman oğlu Müslüman’ım. Allah rızasını kazanmak için Cengiz Han’ın yüce emriyle buraya elçi olarak geldim maksadım sizi suda boğulup yok olmaktan ve kan gölüne düşmekten kurtarmaktır. Cengiz Han çok sayıda askerle dışarıda beklemektedir. Her ne şekilde olursa olsun, ona karşı geldiğinizi görürse, bir saat içinde kaleyi yerle bir edip, ovayı kandan

287 _{Eli ve kolu ile çalışan meslek sahipleri.}

288_{Kafesoğlu, a.g.e., s. 257}

289 _{Çakmak, a.g.m., s. 911}

290_{Nagehan Güler, “Cengiz Hân’ın Mâverâünnehir’i Zaptı”, ANASAY, S. 1, 2017, s. 21}

291 _{Nesevi, Celalüttin Harezmşah, ( çev. Necip Asım Yazıksız), Devlet Matbaası, İstanbul}

1934, s. 34

292 _{Moğolların Gizli Tarihi, s. 183}

72

Ceyhun Nehri’ne çevirir. Eğer sözlerimi akıl kulağı ile dinler, onun emirlerine itaat ederseniz, canınız ve malınız emniyet ve selamet kalesinde kalır diyerek halkı anlaşmaya ikna etti.294

Kurtuluşu kaleyi teslim etmekte gören halk Cengiz Han’a itaat etti. Bütün halkı kale dışarısına çıkaran Cengiz kaleyi yerle bir etti, nüfusu sayıp erkekleri Buhara üzerine giden orduya kattı. Geri kalanları evlerine gönderdi ve şehre Kutlug Balıg (mesûd şehir) adını verdi.295

Zarnuk’ta bulunan Türkmenler Moğolları daha önce bilinmeyen bir yoldan Nûr’a götürdüler. Bu yola “Hânî” (Han Yolu) adı verildi. Tâir-bahâdır kumandasındaki Moğol ordusu Nûr üzerinden ilerlediler. Şehirde bol bahçe vardı. Tâir-bahâdır kalenin muhasarası için Moğollara ağaçları kesip merdiven yapmalarını söyledi. Moğolların gelmesini beklemeyen halk Tâir’in teslim olun çağrısına kulak verdiler ve erzaklarını, ziraat âletlerini, hayvanlarını yanlarına alarak şehri boşalttılar. Moğollar evleri yağmaladılar.296

Cengiz Han Buhara önlerine Ocak 1220’de vardı. Şehri şiddetle muhasara etti. Sekiz günlük bir muhasaradan sonra şehir alındı. Kalede Sultanın askerleri tarafından savunuluyordu.297 _{Tuli, Türk garnizonu hattını delmeyi denemiş, fakat çok}

sayıda kayıp vermekten başka bir şey yapamamıştı. 298 _{İçine dört yüz kişi olan şehir}

kalesi tırmanma ile ele geçirilmiş ve savunucularının tamamı kılıçtan geçirilmiştir. Fakat iç kalenin direnişi on iki gün sürdü. İç kalenin de düşmesinden sonra Buhara Moğolların kontrolüne geçti. Şehre giren Moğollar halkı kılıçtan geçirmiş, âlimleri öldürmüş ve kitapları yaktırmıştır. Cüveyni Cengiz’in Buhara’daki icraatını şöyle anlatır:

Cengiz şehri görmek için kaleden içeri girmiş, atını ulu camiye sürmüş, mihrabın önünde durmuştur. Oğlu Tuli’de atından inmiş minbere çıkmış, caminin hangi sultanın sarayı olduğunu sormuş, halkta Allah’ın evi olduğunu söylemiş ve oradan halka sahrada ot bulamadığını bu yüzden aç

294_{Güler, a.g.m., s. 22}

295 _{Cüveyni, a.g.e., s. 132} 296 _{Barthold, a.g.e., s. 433}

297_{Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk - İslâm Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul}

2009, s. 484

73

kalan atların doyurulmasını emretmiştir. Şehirde bulunan ambarları açıp tahılı dışarı çekmişler. Mushaf (Kuran-ı Kerim) sandıklarını caminin ortasına getirerek içindekileri yere dökmüşlerdi. Boşalan sandıkları atlara yem teknesi yapmışlardı.299

Şehir yağmaya tabi tutuldu. Halk malsız kalmış, kaba muamele görmüş, her şekilde şiddete maruz kalmıştı. Barthold, Cüveyni tarafından anlatılan ve Cengiz Han’ın büyük bir Camiye gelip kalabalığa hitap ederek kendisini Tanrı’nın gazabı olarak takdim etmesini efsane olarak kabul etmektedir.300 Böylece Buhara Şubat 1220 yılında Moğollara teslim oldu.301 _{İbnü’l Esir Buhara’da ki durumu şu şekilde}

anlatmaktadır:

O gün dehşet verici bir gündü. Erkekler, kadınlar, çoluk çocuk herkes sürekli olarak ağlayıp duruyor ve düşman elinde esir olarak elden ele dolaştırılıyorlardı. Perişan olan Buhara halkının kadınları düşman arasında paylaştırılıyordu. Nihayet Buhara şehri sanki dün ortada yokmuşçasına evlerinin çatıları çökmüş şehir tamamen harabeye dönüşmüş, ıssız bir kent haline gelmişti. Moğollar kadınlara karşı zalimce davranarak hiçbir insanın yapamayacağı şekilde namuslarına musallat oldular. Halk ise eli kolu bağlı olarak hiçbir şey yapamıyor, bu reva görülen zulme bakıp sürekli ağlayıp duruyordu. Başlarına gelen bu felaketi defetmeye gücü yetmeyenler, bu yapılanlara karşı ölümü tercih ederek ölünceye kadar çarpışmak üzere Moğol askerlerine saldırıyorlardı. Bu yapılan zulümleri engellemek veya bu uğurda ölmek üzere harekete geçip Moğollara karşı koyanlardan birisi de Buhara’nın ileri gelen fakihlerinden İmam Rükneddin İmamzâde ve oğlu idi. İmam Rükneddin ile oğlu Moğol askerlerinin Müslümanlara karşı giriştiği bu zalimce davranışı ve kadınların ırz ve namuslarına el uzattıklarından dolayı harekete geçerek ikisi de öldürülene dek çarpıştılar.302

Belgede Cengiz Hanı’ ın Orta Asya seferleri (sayfa 79-81)