Borçlanma Araçlarõ Arasõnda Tercih

Kriter

Ekonomik ve uygun borçlanma araçlarõ tercih edilmelidir.

Bu bölümde, önce dõş borçlanma-iç borçlanma arasõndaki denge, ardõndan da iç borçlanma araçlarõ içindeki tercihler incelenmektedir. Bunun ardõndan, görev zararõ borçlarõnõn bir borçlanma aracõ olarak durumu üzerinde durulmaktadõr.

İç ve Dõş Borçlanma Dengesi

Dõş borçlanmada titiz davranõlmakta, ancak iç borçlarda yüksek maliyetlere razõ olunmaktadõr. Dõş kaynak akõşõnõ cazip hale getirmek amacõyla, kamu kesimi, dõş borçlanma yapmamakta ve iç piyasada yüksek reel faiz vermektedir.

Şekil 27: Devletin İç ve Dõş Borçlarõnõn Milli Gelire Oranõ

1995 yõlõndan sonra dõş borçlanma yerine iç borçlanmaya ağõrlõk verilmiştir.

%36,3

%29,3

%0

%25

%50

1970 1975 1980 1985 1990 1995

Dõş Borç / GSMH İç Borç / GSMH

Kaynak: ek tablolar no 19, 22 ve 26

... çözümlerden biri de finansal serbestleştirme yoluyla ülkeye kõsa vadeli sermaye akõmlarõnõn hõzlõ bir biçimde çekilmesi ve kamunun yoğun bir borçlanma programõ için uygun koşullarõn yaratõlmasõydõ. Nitekim bu politika meyvesini vermekte gecikmedi ve henüz 1990 yõlõnda ülkeye yüksek hacimde bir sermaye girişi sağlandõ. Bunun bir başka açõdan anlamõ, kamu iç borçlanmasõnda yeni bir tõrmanõşõn başlatõlmasõydõ.

Dõş borçlanmada titiz davranõlmakta, ancak iç borçlarda yüksek maliyetlere razõ olunmaktadõr.

1999

Aynõ yolu kõsmen özel sermayenin kullandõğõ da söylenebilir. ...

Mali sektörün bu rolü, daha ucuza gelen özel dõş borçlanma yoluyla devlete içerde TL cinsinden borç vermek biçimini alabildiği gibi, içerde topladõğõ TL veya döviz cinsinden mevduatõ, devlet iç borçlanma senetlerine (DİBS) yatõrmasõ (yerli sõcak para) biçimini de almõştõr. (Oyan, 1999/I, 33-34) Türkiye’nin dõş borçlanmasõyla ilgili en ciddi değişikliklerden birisi 1989 yõlõndan itibaren gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten itibaren dõş borç yükü ulaştõğõ tehlikeli noktadan geri çekilmeye ve Dõş Borç / GSMH oranõ düşürülmeye başlanmõştõr. Böylece Türkiye bir iki yõl girdiği “ciddi borç yükü altõndaki ülkeler kategorisinden” tekrar çõkmõştõr. Bu olumlu gelişmede Hazinenin büyük rolü olmuştur. Hazine o dönemde ilan ettiği

“dõş borçlanmanõn dõş borç servisiyle sõnõrlandõrõlmasõ ilkesini”

titizlikle uygulamõştõr. Dõş borç yükü ve dõş kredibilite açõsõndan olumlu olan bu gelişme, iç denge açõsõndan benzeri önlemlerin alõnamamasõ nedeniyle, bu kez, bir iç ekonomik istikrar sorununu gündeme getirmiştir. (Eğilmez, 1997, 90)

Dõş borçlanmaya gidildiğinde de, borçlanma araçlarõnõn maliyetinin tam olarak gösterilmemesi, pahalõ kredilerin tercih edilmesine sebep olabilmektedir. Örnek olarak, Dünya Bankasõ kredileri uygun koşullu krediler arasõnda takdim edilegelmiştir.⁴² Oysa, Dünya Bankasõ kredilerinde, geri ödenecek anapara tutarõnõn %71’ine ulaşabilen oranlarda faiz dõşõ maliyet unsurlarõnõn olduğu, milyarlarca dolarlõk ek ödeme yapõlmasõndan sonra kavranõlabilmiş ve uygun koşullu olduğu düşünülen bu kredilerin en pahalõ krediler olduğu tespit edilmiştir.⁴³

İç Borçlanma Araçlarõ Arasõnda Tercih

Uzun bir süre boyunca, kõsa vadeli ve çok yüksek reel faizli Hazine bonolarõ ile borçlanõlmõştõr. 1998 yõlõ sonunda bonolar iç borçlarõn % 50’sini oluşturur duruma gelmiştir. Bono ile ağõr şartlarda borçlanõlmasõ yerine Kõsa Vadeli Avans kullanõlmasõ mümkün olduğu halde MB ile ilişkilerde uygulanan katõ kurallar sebebiyle bu yol kullanõlmamõştõr. Şekil 28’de KVA

42 Örnek olarak bkz. 10/24, 57 esas numaralõ TBMM İç ve Dõş Borçlarõ Araştõrma Komisyonu Raporu, Dõş Borçlanma Araçlarõ.

43 Dünya Bankasõ kredilerinden kaynaklanan ilave maliyet hakkõnda bkz.

Bölüm 2.2.3 Dõş Borçlarõn Maliyeti, sf. 75.

Dõş borçlanmaya gidildiğinde

kullanõmõnõn terkedilmesinin bono kullanõmõnõ nasõl artõrdõğõ izlenmektedir.

Şekil 28: Hazine Bonolarõnõn ve Kõsa Vadeli Avansõn İç Borçlanma İçindeki Yeri

Son yõllara kadar hazine bonolarõnõn iç borçlar içindeki yeri giderek artan bir seyir izlemiştir. 1998’de iç borçlarõn yarõsõnõ bonolar

oluşturmaktaydõ. Ancak 1999 yõlõnda bonolarõn yerini büyük oranda

değişken faizli tahviller almõştõr. ^%14,1

%0

%25

%50

1970 1975 1980 1985 1990 1995

Bono KVA

Kaynak: ek tablolar no 22

Son zamanlarda yukarõda ele alõnan iki konuda yön değişikliği eğilimi doğmuştur. Dõş borçlanmaya ağõrlõk verilmeye başlanmõş, diğer yandan da bonolar yerine değişken faizli tahviller ikame edilmek suretiyle iç borçlar içinde Hazine bonolarõnõn payõ önemli ölçüde düşürülmüştür.

Görev Zararõ Borçlarõ

Görev zararõ karşõlõğõ yapõlmasõ gereken ödemeler için KİT’lerle Hazine arasõnda sõradõşõ bir borçlanma ilişkisi oluşturulmaktadõr. Görev zararõ borçlarõ çok yüksek meblağlara ulaştõğõ halde kamu borçlarõ arasõnda gösterilmemektedir (1999 sonunda 13 katrilyon). Bu borçlara piyasa faizlerinin %35 kadar üzerine çõkabilen oranlarda faiz yürütülmektedir. Görev zararõ uygulamasõ ile destekleme uygulamalarõnõn finansmanõndan ziyade, kamu bankalarõnõn açõklarõnõn kapatõlmasõ sağlanmaktadõr. Hazine, en yüksek reel Görev zararõ karşõlõğõ yapõlmasõ

gereken ödemeler için KİT’lerle Hazine arasõnda sõradõşõ bir borçlanma ilişkisi

oluşturulmaktadõr.

1999

faiz ödediği borçlarõ, görev zararõndan kaynaklanan borçlardõr.⁴⁴

Sonuç, Etki

Ekonomik ve uygun borçlanma araçlarõ tercih edilmemektedir.

Ekonomik olmayan borçlanma araçlarõnõn tercih edilmesi yüksek reel faiz ödenmesi sonucunu doğurmaktadõr. Hazine, zaten küçük olan iç piyasada fonlarõn önemli bir kõsmõna talip olmakta ve piyasanõn en büyük aktörü olmasõna karşõn bir alõcõ oligopolü karşõsõnda kalarak adeta fiyat sormadan borçlanmaktadõr.

Yüksek reel faizler ülkeye spekülatif amaçlarla yabancõ sermaye akõşõnõ cazip hale getirmektedir. Bu durumda kamu kesimince dõş piyasalardan borçlanõlmayan fonlar özel sektör kanalõyla daha pahalõya yurda getirilmekte, bu, sonuçta Hazinenin dõş piyasalardan borçlanmasõna, fiyatlarõ artõrmak suretiyle yansõmaktadõr.

Görünmeyen borçlar hõzla artmaktadõr. Bu borçlarõn geri ödenme imkanõ ortadan kalktõğõ gibi, belirli bir seviyede tutulmasõ da artõk mümkün olamamaktadõr.

Öneriler⁴⁵

İç ve dõş borç portföyünün maliyet analizi birarada yapõlmalõ, Hazineye minimum borçlanma maliyetini sağlayacak iç ve dõş borçlanma payõnõn ne olduğu ve bu payõn içerisinde minimum maliyeti sağlayacak enstrüman dağõlõmõnõn ne olacağõ belirlenmelidir.

İç borçlanmada yüksek reel faiz ödendiği ve iç piyasanõn devletin borçlanma talebini karşõlamakta yetersiz kalarak sõcak parayla finanse edildiği durumlarda, uzun vadeleri ve düşük reel faizleri dolayõsõyla dõş krediler tercih edilmelidir. Böylece,

44 Bkz. 3.3.1 Görev Zararõ Borçlarõ, sf. 126.

45 8. 5 Yõllõk Kalkõnma Planõ, Borçlanma ve Borç Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, sf. 126.

Hazinenin en yüksek reel faiz içeren borçlarõ, görev zararõndan kaynaklanan borçlardõr.

Ekonomik olmayan borçlanma araçlarõnõn tercih edilmesi yüksek reel faiz ödenmesi sonucunu doğurmaktadõr.

özel sektör vasõtasõyla dõş kaynaklardan elde edilen fonlar doğrudan kullanõlmõş olacak, iç piyasadan borçlanma üzerindeki baskõnõn azalmasõ sonucu reel faizlerin düşmesine katkõda bulunulmuş olacaktõr. İç borçlanmada, yukarõda belirtilen olumsuz koşullarõn oluştuğu durumlarda, dõş borçlanma imkanlarõnõn artõrõlmasõ için dõş piyasalarda daha yüksek faizlere razõ olmanõn maliyeti, mevcut şartlarla iç borçlanmanõn maliyetinden daha az olacaktõr.

Görev zararõ borçlarõ süratle çözüme kavuşturulmalõdõr. Ancak, birkaç yõldõr devam edegelen, piyasanõn çok üzerinde faizlerle bu borcun devlet tahviline çevrilmesi uygulamasõ sorunu daha da ağõrlaştõrmaktadõr. Bu borçlarõn tasfiye edilmesi tek çözüm yolu olarak görünmektedir.

Şekil 29: Borçlanma Araçlarõ Arasõnda Tercih

İç borçlanmada yüksek reel faiz ödeniyor

Borç stoku ağõr ve artõyor

Dõş borçlarõn faiz dõşõ maliyetleri gösterilmiyor

KVA kullanõmõ

durduruldu Dõş borçlar yüksek

düzeyini koruyor

Kamu bankalarõnõn operasyonel zararlarõ yüksek