Boşanma (Talâk)

Boşanma sözle gerçekleşen bir tasarruf olduğu için kural olarak her şeyden önce belli lafızlarla olur. Kullanılan lafızların boşama anlamını, ifadedeki açıklığı ya da kapalılığı boşama ile ilgili hükümleri etkilemektedir.¹⁵⁰ Kocanın boşanma hakkını kullanabilmesi için akıllı ve bulûğa ermiş olması gerekir. Boşanma isteği sözlü, yazılı ve ya işaretle olabilir. Sözlü açıklamalarda, boşanma isteği açıkça anlaşılan, örfte boşanma için kullanılan lafızlarla yapılabilir. Ayrıca hem boşama, hem de başka bir anlama gelebilen sözlerle fakat boşama niyeti bulunması şartı ile gerçekleştirilebilir.¹⁵¹ Boşanma yazılı olarak da yapılabilir. Bunun için karı-kocanın birbirinden ayrı yerlerde bulunması, kadının gaip olması gibi sözlü beyanın imkânsızlığını doğuracak şartlar da zorunlu değildir.

Zeyd zevcesi Hind’e hitab edip üç defa ben seni boşadım dese bu mertebe ile Hind Zeyd’den üç talâk boş olur mu? el-Cevab: Olur.¹⁵²

Bu fetvada üç defa tekrarlayarak karısını boşayanın üç talâk ile boşanıp boşanmadığı sorulmuştur. 149 Vr. 5. 150 Yaman, a.g.e., s. 87. 151

Halil Cin, Eski Hukukumuzda Boşanma, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya, 1988, s. 49-50.

152

2.2.1.10.3.1. Talâk-ı Ric’î

Yeni bir nikâha ve yeniden mehir vermeden kocanın iddet süresi içinde boşadığı eşine dönme imkânı veren boşamaya ric’î talâk denmektedir. Böyle bir talâkın söz konusu olabilmesi için eşler arasında bir nikâhın ve zifafafın olması gerekir, talâk sarih lafızlarla olmalı ve ayrıca bu boşama, üçüncü ve son boşama olmamalıdır. Ric’i talâkta koca, eğer isterse boşanma iddeti içinde hanımına rızası olmadan ve yeni bir akde gerek kalmaksızın dönebilir.¹⁵³ Fetva defterimizde ric’i talâkla ilgili geçen iki fetva şu şekildedir.

Şart olsun demek avretim boş olsun demek manasına müteâref olan belde ahâlisinden Zeyd bir hususda zevceleri Hind ve Zeyneb’e gücenmekle mezbûreler Zeyd’in menzilinden dışarı çıktıklarında Zeyd şart olsun eğer evime gelirlerse, dedikten sonra Zeyd, Hind ve Zeyneb’i evine götürse şart-ı mezbûre binâen Zeyd’in zevceleri mezbûreler birer talâk-ı ric’i ile boş olurlar mı? el-Cevab: Olurlar.¹⁵⁴

Bu fetvada eşlerine kızan bir kişinin evime gelirlerse boş olsunlar demesi üzerine eşlerin eve gelmeleriyle bir ric’i talâkın gerçekleşip gerçekleşmediği sorulmuştur.

Bu surette Zeyd zevceleri Hind ve Zeyneb’in ber vech-i muharrer ancak birer talâk ric’î ile mutlika olmalarına binâen iddetleri içinde mezbûrelerin rızalarınsız kavlen ve fiilen müracaat edip tecdîd-i nikâh etmeden ezvac muamelesine kâdir olur mu? el-Cevab: Olur.¹⁵⁵

Fetvanın devamında eşini boşayan kişinin iddet süresi içerisinde eşlerinden izin almaksızın ve yeni bir nikâh akdine gerek kalmaksızın dönüp dönemeyeceği sorulmuştur.

2.2.1.10.3.2. Talâk-ı Bâin

Evliliği tamamen bitiren, kocanın ancak yeni bir nikâh ve mehirle boşadığı eşine dönme imkânı veren boşamaya bâin denmektedir. Boşama cinsel birleşmeden önce olursa veya bir bedel karşılığında (muhâla’a) meydana gelirse yada kinayeli lafızlarla yapılırsa bu boşama bâin sayılır. Ayrıca üçüncü ve son boşama hakkının kullanıldığı boşamalar da bâindir. Bâin talâk ile evlilik sona erer. Artık eşler

153 Yaman, a.g.e., s. 89-90. 154 Vr. 56. 155 Vr. 56.

birbirlerine yabancı hale gelirler. Yalnız üçüncü boşama hakkı kullanılmamışsa eşler, gerek iddet süresi içerisinde, gerekse daha sonra yeni bir nikâhla tekrar evlenebilirler. Bâin talâkın gerçekleşmesiyle, iddet süresince kadına ödenecek nafaka ve kadının bu süre içinde koca evinde oturabilmesi dışında karşılıklı haklar sona erer. Henüz mehir ödenmemişse muaccel hale gelir yani hemen ödenir. Bâin talâk gerçekleştikten sonra karı-koca birbirlerine mirasçı olamazlar.¹⁵⁶

Senden geçtim, müfârakat ettim manasına müteâref olan belde ahâlisinden Zeyd’e bazı kimesneler zevcin Hind’i tatlîk eyle diye ibrâm ve ikrâr ettiklerinde Zeyd dahi ber vech-i muharrer müzakere-i talâk esnasında geçtim dese Zeyd’in zevcesi Hind mübayin olmağın Zeyd Hind’i iddeti içinde veya ba’dehu ba’de iddet rızası ile bilâ hulle tezciv etmeye caiz olur mu? el-Cevab: Olur.¹⁵⁷

Bu fetvada kinayeli lafızla gerçekleşen bain talâk neticesinde, boşayan kişinin eşine hülle olmaksızın dönüp dönemeyeceği sorulmuştur.

Şart olsun demek avradım boş olsun demek manasına müteâref olan belde ve ahâlisinden Zeyd müslimden kelime-i küfür sadire olmakla zevcesi Hind bâyin oldukta Zeyd tecdid-i iman edip lakin tecdîd-i nikâh etmeden Hind’in iddeti münkaziyye olduktan sonra Zeyd, mezbûre Hind’e üçten dokuza şart olsun seni boşadım, dese Zeyd Hind’i rızası ile bilâ hulle tezvîc etmek caiz olur mu? el-Cevab: Olur.¹⁵⁸

Bu fetvada ise küfür kelimesinin sadır olmasıyla gerçekleşen bain talâk neticesinde, boşayan kişinin eşine hülle olmaksızın dönüp dönemeyeceği sorulmuştur.

2.2.1.10.3.3. Talâk-ı Selâse

Ashaptan bazıları ve dört mezheb âlimlerinin oluşturduğu çoğunluk, boşama kaç defa meydana gelmişse, o kadar geçerli olacağını söylemişlerdir. Ancak sahabe ve tâbiûndan bazıları ve sonraki dönemden bazı âlimlere göre böyle bir boşama, hem

156 Yaman, a.g.e., s. 90-91. 157 Vr. 59. 158 Vr. 44.

Hz. Peygamber ve Hz. Ebu Bekir dönemindeki uygulamalara, hem de maslahata göre sadece bir boşama sayılır.¹⁵⁹

Zeyd zevcesi Hind’e hitab edip üç defa ben seni boşadım dese, bu mertebe ile Hind Zeyd’den üç talâk boş olur mu? el-Cevab: Olur.¹⁶⁰

Bu fetvada üç talâk ile boşamanın gerçekleşip gerçekleşmediği sorulmuştur.

Zeyd kayınbabası Amr’a gücendikte üçten dokuza şart olsun ölürsem eğer ölüme gelirse, ölürse ölüsüne gidersem, sana gelirsem dedikten sonra, ancak Amr Zeyd’in menziline gidip diğer şartlar bulunsa, bu mertebe ile Zeyd’in zevcesi Hind şart-ı mezbûre binâen üç talâk boş olur mu? el-Cevab: Olur.161

Bu fetvada ise şart koşulması neticesinde şartın gerçekleşmesiyle üç talağın gerçekleşip gerçekleşmediği sorulmuştur.

2.2.1.10.3.4. Boşanmanın Şarta ve Süreye Bağlanması (Ta’lîk-ı Talâk)

Toplumumuzda “sen boşsun, boş ol, seni boşadım” gibi boşama kökünden türeyen kelimelerle “şart olsun, senden ayrıldım, sen bana haramsın, sen bana nâmahrem oldun” gibi örfte boşama anlamına gelen sözler sarih boşama lafızlarıdır. Bu lafızlar açıkça boşamaya dalalet ettiği için söylendiğinde boşanma gerçekleşir.¹⁶² Bu şekilde sarih lafızlarla şarta bağlanan talâkta ise şartın gerçekleşmesiyle boşanma meydana gelir.

Zeyd bir hususda anası Hind’e gücendikte, eğer senin evine varıp sana ana dersem, üçden dokuza şart olsun dedikten sonra, Zeyd Hind’in evine varmadan ve ana dahi demeden, zevcesi Zeyneb’i bir talâk ile tatlîk edip, iddeti münkaziyye olduktan sonra, Zeyd Hind’in evine varıp ve ana dahi deyip ba’dehu Zeynebi rızası ile tezvîc eylese şart-ı mezbûra binâen Zeynep üç talâk boş olur mu? el-Cevab: Olmaz.¹⁶³

Bu fetvada boşanma için şart koşulduktan sonra, şart gerçekleşmeden eşini bir talâk ile boşayan kişinin şartı gerçekleştirmesiyle eşinin üç talâk ile boşanıp boşanmadığı sorulmuştur. 159 Yaman, a.g.e., s. 108. 160 Vr. 35. 161 Vr. 65. 162 Yaman, a.g.e., s. 88. 163 Vr. 32.

Zeyd’in zevcesi Hind misafireten cârı Amr’ın menzilinde iken, Zeyd Hind’i kendi menziline götürmek murâd ettikte, Hind imtinâ’ etmekle, Zeyd Hind’e sen bu menzilden çıkıp gitmeden eğer ben buradan çıkıp gidersem üçten dokuza şart olsun dedikten sonra, Hind ol menzilden çıkıp kendinden sonra Zeyd dahi çıkıp gitse şart-ı mezbûra binâen Zeyd’in zevcesi Hind üç talâk boş olur mu? el-Cevab: Olmaz.¹⁶⁴

Bu fetvadada şart koşulmuş olup şart gerçekleşmemesine rağmen üç talağın gerçekleşip gerçekleşmediği sorulmuştur.

2.2.1.10.3.5. Karşılıklı Anlaşma İle Boşanma (Muhala’a, Mubaraa)

Boşanma hakkı kocada olmakla beraber bazı durumlarda kadının kocasından bir bedel karşılığında karşılıklı rıza ile boşanmak istemesidir.¹⁶⁵

Hind, zevci Zeyd’e mehrimden ve nafaka-i iddetimden geçtim beni tatlîk eyle, dedikte Zeyd çünkü sen beni istemezsin ben de seni geçtim dese Hind Zeyd’den bir talâk ile beyâne olur mu? el-Cevab: Olur.¹⁶⁶

Fetvada kadın kocasından mehir ve nafakasından vazgeçmek şartıyla boşanma talebinde bulunmuştur.

2.2.1.10.4. Boşanmadan Dolayı Ortaya Çıkan Hukuki Durum