IV. BÖLÜM
4.3. Anne-babası evli veya boĢanma sürecinde olan çocukların, anne ve babalarından algıladıkları kabul-red düzeyleri ile kiĢilik özellikleri arasındaki
iliĢkiye iliĢkin bulguların tartıĢılması
Anne Ġle Ġlgili Değerlendirmeler
Anne-babası evli çocukların anneden algıladıkları kabul veya red düzeyi ile kiĢisel özelliklerinden öz yeterlilikleri, duygusal duyarlılık ve psikolojik uyumları arasında pozitif yönde anlamlı bir iliĢki olduğu bulunmuĢtur. Anne kabul düzeyi arttıkça öz yeterlilikleri, duygusal duyarlılık ve psikolojik uyumları artmakta, aynı Ģekilde anne red düzeyi arttıkça öz yeterlilikleri, duygusal duyarlılık ve psikolojik uyumları artmaktadır
YaĢamın ilk yıllarından itibaren çocukla birlikte olan ebeveyn anne olmaktadır ve çocuğun ilk rol modeli, sıcaklığı alacak kiĢi annesidir.
Çocuğun kendisi ile ilgili yetersizlik duyguları, günlük yaĢamın taleplerini karĢılamada yetersiz kaldığını düĢünmesi, kiĢinin istediği Ģeyler için yeterince mücadele edemediğini hissetmesi bir nevi kendisine güvenmesi ebeveynlerinden aldığı güven ile ilgili olup ilk iletiĢime geçtiği yakınlık kurduğu kiĢi anne olduğu için annenin çocuğun yeterlilik ve psikolojik uyumlarındaki etkisi azımsanamaz. Nitekim Ebeveyn tutumlarında çocukla ilk etkileĢime giren, annedir. Annelik, annenin çocukla olan etkileĢim becerilerini kapsamaktadır. Anne-çocuk iliĢkilerinin geliĢimi, çocukların ilk sosyal davranıĢları ile sonraki sosyal davranıĢlarıyla da ilgilidir (Spinrad ve Stifler 2004) kaynağı da bu sonucu desteklemektedir.
156
Turner, Sarason (2001) yetiĢkinlerin psikolojik uyumu ile ebeveyn kabul-red arasındaki iliĢkiyi ebeveynlerin öz olup olmamasına göre karĢılaĢtırmıĢlardır.
Sonuçlar psikolojik uyum ile algılanan ebeveyn kabul arasında tutarlılığın olduğunu göstermiĢ, çocukları hakkında olumlu görüĢe sahip olan ebeveynlerin çocuklarını daha fazla kabul ettiklerini ortaya çıkarmıĢtır.
Algılanan ebeveyn reddi daha önce açıklanan yedi farklı ölçülebilir kiĢilik eğilimi ile birlikte görülmektedir (Rohner, 1986). Sözü edilen bu yedi kiĢilik eğilimi bir bütün olarak psikolojik uyumu ya ad uyumsuzluğu temsil etmektedir (Rohner, 1999).
Yapılan araĢtırmalar algılanan ebeveyn kabul-reddi ve psikolojik uyum arasındaki iliĢkinin kültürler arası olduğu varsayımını desteklemektedir (Rohner, 1999).
Cournoyer (2000) bu sonuçların elde edildiği ve tekrarlandığı Amerika, Hindistan, Pakistan, Peru, Japonya, Nijerya, Türkiye gibi değiĢik ülkelerdeki gruplarla ilgili benzer bulguları açıklamıĢtır. Buna ek olarak tüm dünyadan deneğin katıldığı 43 çalıĢmayla yapılan meta-analizin sonuçları da algılanan ebeveyn kabul veya reddi ile psikolojik uyum arasındaki iliĢkinin tüm çalıĢmalarda görüldüğüne dikkat çekmiĢtir.
Hem çocukların hem de yetiĢkinlerin psikolojik uyumları ile çocukluk döneminde yaĢanan ebeveyn kabulü arasında doğrusal iliĢki olduğu bildirilmiĢtir (Khaleque, 2002).
Diğer araĢtırma sonucuna göre anne-babası boĢanma sürecinde olan çocukların anneden algıladıkları kabul veya red düzeyi ile kiĢisel özelliklerinden duygusal duyarlılık arasında pozitif yönde anlamlı bir iliĢki olduğu bulunmuĢtur.
BoĢanmıĢ anneler, çocuklarının günlük yaĢamlarına katıldıkları ve duygusal olarak ulaĢılabilir oldukları oranda çocuklarının güvenli bağlanmaları için uygun bir zemin hazırlanmaktadırlar; güvenli bir bağlanma oluĢtuktan sonra da çocuklar anne-baba
157
arasında yaĢanan çatıĢmalarda daha az etkilenmektedirler. Öte yandan, annenin çocuğu daha kabullenici olması ve sıcak davranıĢlar için de olması, çocuk odaklı bir ebeveynlik tutumu benimsemesi, annenin kendisinin de boĢanma sonrasında daha mutlu olmasına katkı sağlamaktadır. Anne-babası tarafından terk edilmeyeceğine inanan çocuklar, boĢanma sonrasında daha sağlıklı bir uyum süreci geçirmektedir (SolmuĢ, 2010).
BoĢanma sürecinde çocuğun yasadığı stres, aile içinde düzenin değiĢeceği kaygısı, bağlılığın kaybı, terk edilme korkusu ve anne baba arasındaki iliĢkinin niteligi ile doğrudan iliĢkilidir (Yavuzer 2005). BoĢanma sürecinde ve sonrasında çocuğun karĢılaĢabileceği en önemli sorunlar; okul baĢarısızlığı, ruhsal çökmeler ve saldırganlık gibi durumlardır. Ayrıca boĢanmıĢ ailelerden gelen çocuklar fiziksel ve duygusal istismara daha açık olabilmekte, zamanlarını nitelikli kullanmanın aksine, boĢ zamanlarını kötü alıĢkanlıklar edinerek geçirebilmekte, yasadıklarını kader olarak algılayıp, kaderci bir kiĢilik yapısı geliĢtirerek; yaĢamları ile ilgili sorumluluk alamama, yönlendirilmeye açık olma ve özgüven eksikliği yasama riski taĢıyabilmektedirler (Salk, 2002).
Baba Ġle ilgili Değerlendirmeler
ÇalıĢmamızda anne-babası evli çocukların babadan algıladıkları kabul veya red düzeyi ile kiĢisel özelliklerinden öz yeterlilikleri arasında pozitif yönde anlamlı bir iliĢki olduğu bulunmuĢtur. Çocuğun kiĢiliğinin geliĢiminde babanın çok önemli bir rolü vardır. Etkin bir baba rolü, çocuğun her türlü geliĢimine olumlu yönde etki etmektedir. Babanın çocuğu ile iliĢki kurma biçimi, çocuğun kiĢiliğini etkiler.
Babasından ilgi ve sevgi gören çocukların arkadaĢları ile iliĢkilerinde daha uyumlu, liderlik özellikleri geliĢmiĢ, yetenekleri artmıĢ çocuklar olduğu gözlenmiĢtir. Anne ve
158
babanın birbirine uyumlu ve dengeli olması, çocuğun yetiĢtirilmesinde tüm gereksinimlerin karĢılanmasında sorumluluk alması, çocuğun kendisiyle ve dünya ile barıĢık, mutlu bir birey olmasına katkıda bulunur.
Rohner (1998), baba sevgisinin çocuk geliĢiminde annenin etkisi kadar ve bazen de annenin etkisinden bağımsız olarak oldukça önemli olduğunu ve baba sevgisinin çocuğun kiĢiliği üzerinde özgün sonuçları yordayabileceğini belirtmektedir. Benzer biçimde Lamb (2000) de kültürler arasında farklılaĢan rolüne rağmen babaların çocuk geliĢimi üzerinde önemli bir yere sahip olduklarını savunmaktadır.
Ayrıca Lamb‟ın (2000) çalıĢmasında çocuklarıyla ilgili babaların, çocuklarına ilgisiz olanlara kıyasla biliĢsel ve sosyal düzeyde daha baĢarılı, psikolojik açıdan uyumlu ve daha sempatik oldukları bulunmuĢtur. Literatürdeki bir çok yayın, babanın yokluğu ve ilgisizliğinin çocukta anti sosyal davranıĢlar ve yetiĢkin olduklarında da yakın iliĢki kurmada ve sürdürmede güçlüklerle karĢılaĢan kiĢiler oldukları yönündedir.
Ayrıca reddedici tutumla yetiĢtirilen çocuklarda ileriki yıllarda saldırganlık, kiĢilere bağımlılık, düĢük özgüven, düĢük öz yeterlilik, karamsarlık, duygusal anlamda katı olmak, duygusal tepkisizlik, duygusal belirsizlik görülebilmektedir (Kitahara, 1987).
ÇalıĢmamızın önemli bir bulgusu anne-babası boĢanma sürecinde olan çocukların, annelerinden algıladıkları kabul-red düzeyleri ile kiĢilik özelliklerine iliĢkin değerlendirme düzeyleri arasındaki iliĢkide babalardan algıladıkları kabul ya da red düzeyini etkisi çok aĢamalı bir regresyon analizi sonucunda çocuk/Ergen KĠDO toplam puanı tek baĢına Anne EKRÖ toplam puanındaki varyansın %12,2‟sini açıklamaktadır. Ġkinci aĢamada, Baba EKRÖ toplam puanın da denkleme sokulması ile iki değiĢken birden Anne EKRÖ toplam puanındaki varyansın %29,1‟ini açıkladığı bulunmuĢtur. Yani anne-babası boĢanma aĢamasında olan çocukların,
159
annelerinden algıladıkları kabul-red düzeyleri ile kiĢilik özelliklerine iliĢkin değerlendirme düzeyleri arasındaki iliĢkide babalardan algıladıkları kabul ya da red düzeyi aracı bir etkiye sahiptir.
Rohner (1998), baba sevgisinin çocuk geliĢiminde annenin etkisi kadar ve bazen de annenin etkisinden bağımsız olarak oldukça önemli olduğunu ve baba sevgisinin çocuğun kiĢiliği üzerinde özgün sonuçları yordayabileceğini belirtmektedir. Benzer biçimde Lamb (2000) de kültürler arasında farklılaĢan rolüne rağmen babaların çocuk geliĢimi üzerinde önemli bir yere sahip olduklarını savunmaktadır. Rohner‟e (1975) göre; ekonomik sistemler, politik sistemler, aile yapıları ve diğer sosyo-kültürel faktörler ayırt etmeksizin, dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar çocuklar, babanın evin içinde yer aldığı ailelerde anneleri tarafından daha kabul görmektedirler.
BoĢanma sonrasında evden ayrılanın baba olduğu düĢünülürse, babanın boĢanma sonrası çocuklarını ziyareti ve ilgilenmesi çocuğun üzerine olumlu etki yapmaktadır.
Arditti (1999)'nin bir incelemesine göre, boĢanma sonrası babaların çocuklarıyla iliĢkileri arttıkça iletiĢim de sıcaklaĢmaktadır. Nitekim baba-çocuk teması duyguyla birleĢtiğinde babaya karĢı sevgi ve değer artar (D'Andrea, 1983; Dominic ve Schlesinger, 1980; akt. Öngider, 2006). Bowman ve Ahros'un (1985) bulgularına göre babaların çocuklarına olan ilgisi, daha sıcak iliĢkiler kurmasıyla ve onları korumasıyla anlam bulur (akt. Öngider, 2006).
AraĢtırmanın sınırlılığı olarak; anne-babası boĢanma sürecinde olan çocuklara yapılan uygulamalar, aile mahkemesi uzmanlarınca yapılan görüĢmelerden önce ya da sonra, bu ölçeklerin yalnızca bir tez çalıĢması için kullanılacağı açıklaması ile verilmiĢ olsa da çocukların yargılama sürecinde değerlendirildikleri izlenimine
160
kapılıp sürece iliĢkin beklentileri doğrultusunda soruları cevaplamıĢ, duygu ve düĢüncelerini değerlendirilecekleri kaygısı ile yansıtmıĢ olma ihtimalleri kabul edilmektedir.
AraĢtırmanın anne-babaların ihmal ve sıcaklık boyutları açısından çocukların ebeveynleri ile olan iliĢkileri ilgi çekici bulunmuĢtur. Dolayısıyla anne- babası boĢanma süreci içinde olan denek sayısı arttırılarak ebeveynlerin bu boyutların araĢtırılması önemli olacaktır.
Bu araĢtırmada çocukların anne ve babalarına olan kabul ya da reddinin demografik bilgiler ile olan iliĢkisi incelenmiĢtir. Dolayısıyla anne-babası boĢanma sürecinde olan çocukların bu süreçten nasıl etkilendiği ve bu sürecin çocukların duygu durumuna etkisine yönelik bir araĢtırmanın yapılması önerilebilir.
BoĢanma süreci ülkemizde araĢtırma konuları arasında araĢtırılmayan bir konudur.
Bu nedenle araĢtırma sonuçları boĢanma sürecinde ilgili birçok ayrıntıya yer vermesi ve özellikle boĢanma sürecindeki çatıĢmaları, çocukların bu süreçten ne kadar ve nasıl etkilendiğini ve bu sürecin daha olumlu geçmesi için nasıl bir yasal iĢleyiĢin olacağı yönde araĢtırmanın yapılması eksikliği gidermede bir katkı amacı taĢımaktadır.
AraĢtırma da cinsiyet bakımından kızlar lehine çıkan sonuçlar dikkate alındığında;
erkeklerin travmatik yaĢantılardan etkilenmesi, duygusal, sosyal süreçlerine etki eden durumların belirlenmesinin baĢka çalıĢmalarla araĢtırılması uygun olacaktır.
AraĢtırmanın bulgularında da belirlendiği gibi boĢanma noktasına gelen ailelerin çoğu sorunları ile baĢ edebilmek için boĢanma sürecinden önce hizmetlere yönelmemektedir. Bu nedenle boĢanma sürecindeki ailelere ulaĢılabilirliğin daha rahat sağlanabilmesi için aileye yeni bir hizmet modeli olan aile mahkemeleri ele
161
alınmıĢ ve aile mahkemelerindeki psikolog, pedagog ve sosyal hizmet uzmanın müdahalelerin önemi ortaya çıkmıĢtır. Bu nedenle boĢanma sürecinde eĢler arasındaki çatıĢmanın en az düzeye indirilebilmesi açısından Aile Mahkemesi Uzmanları tarafından yürütülen müdahale programı geliĢtirilebilir.
BoĢanma sürecinde ortaya eĢlerin kendi aralarında ki velayet, Ģahsi iliĢki kurulması, mali konuların aile bireyleri arasında olumlu bir yaklaĢımla çözümlenmesi ve bu suretle ailevi uyuĢmazlıkların özellikle çocuklar olmak üzere aile bireyleri üzerinde üzücü etkilerinin azaltılması veya önlenmesi amaçlayan “Aile Ombusmanlığı”
sisteminin kullanılması veya yaygınlaĢtırılması önerilmiĢtir. Ayrıca kimi batı ülkelerinde olduğu gibi, “boĢanma arabuluculuğu” sistemi ülkemizde de uygulamaya konulmalıdır. Alanında uzman olan arabulucu, yetiĢkinlere davaya baĢlanmadan önce boĢanma, velayet, Ģahsi iliĢki, nafaka, tazminat, mal paylaĢımı gibi konularda çözüm yolları önermeli, bunları taraflar ile tartıĢmalı, anlaĢma sağlanan konuları yazılı bir Ģekilde belirlemelidir. Bu sayede yetiĢkinler ve dolayısıyla çocuklar mahkeme sürecinde daha az kalacakları için örselenme düzeyleri düĢecek, ayrıca mahkemelerde iĢ yoğunluğu azaldığı için, sorunlarını kendi aralarında veya arabulucunun gözetiminde çözemeyen kiĢiler için daha sağlıklı hizmet verebilecektir.
BoĢanma sürecinden sonra velayet durumunda ve Ģahsi münasebetin gerçekleĢmesi sırasındaki çatıĢmalar dikkate alınarak yasal düzenlemenin kiĢilerin, çocukların yaĢam koĢullarına uygun olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Özellikle kardeĢlerin ayrı ebeveynlerde kalmaları halinde; çocukların ebeveynler arasında taraf tutma durumunda bırakılmaları, adeta „savaĢ hali, birbirlerine düĢman tarafmıĢ gibi‟
davranmak durumunda kalmalarına neden olabildiğinden, kardeĢlerin birbirinden ayrılmamasına özen gösterilmeli, kardeĢlerin ayrılması son çare olarak göz önünde bulundurulmalıdır.
162
BoĢanma sonucunda yaĢam standardı düĢen ve sürekli gelir getirici bir iĢi olmayan kadınların ise yerleĢtirilme konusunda pozitif ayrımcılığa tabi tutulmaları gerektiği düĢünülmektedir. Bu sayede anneler boĢanma nedeniyle ekonomik sorunlar ile baĢ etmek zorunda kalmayacakları gibi, özellikle velayeti annelerinde kalan çocukların yüksek yararı göz önüne alınarak yaĢam standartlarındaki olası düĢmenin önüne geçilebilecektir.
163
5.KAYNAKÇA
Akar, H. (2005). Psikiyatrik Yardım Talebi Olanlar ile Yardım Talebi Olmayan ve BoĢanma AĢamasında Olan Çiftlerde Çift Uyumu ve KiĢilik Özellikleri Arasındaki ĠliĢkinin KarĢılaĢtırılması, YayınlanmıĢ Uzmanlık Tezi, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve AraĢtırma Hastanesi, Ġstanbul.
Akduman, G., Akduman, B. ve Cantürk, G. (2007). Ergen Suçluluğunda Bazı KiĢisel ve Ailesel Özelliklerin Ġncelenmesi” Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Ana Bilim Dalı Çocuk Ġstismarı AraĢtırma Birimi, Türk Pediatri ArĢivi, 42 (4), 156-161.
Akıntürk, Y. (2003). Türk Medeni Hukuku, Yeni Medeni Kanuna UyarlanmıĢ Aile Hukuku. 8. Basım, Cilt 2, s. 231; Ġstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Akyüz, E. (1978). BoĢanmanın Çocuk Üzerine Etkileri, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara: Ġlk San Matbaası, s.183.
AltuntaĢ, Ü., E., (2010). Ġstanbul Fatih Adliyesi 1.Aile Mahkemesi‟nde 2005- 2007 Yılları Arasında Verilen Velayet Kararlarında yer Alan Uzman Raporlarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Ġstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı, Ġstanbul.
Amato, P.R. (1991). The Child of Divorce” as a Person Prototype: Bias in the Recall of Information about Children in Divorced Families. Journal of Marriage and the Family, 53, 59-69.
Amato, P.R. (1993). Children's Adjustment To Divorce: Theories, Hypotheses and Empirical Support. Journal of Marriage and the Family, 55 (1), 23-38.
164
Amato, P.R. (1994). Life-Span Adjustment of Clıildren to Their Parents Divorce, The Future of'Children: Children andDivorce, V.4, N.1, 143-146
Amato, P. R. ve Booth, A. (1996). A Prospective Study of Divorce and Parent-Child Relationships. Journal of Marriage and the Family, 58, 356-365.
Amato, P. R., Gilbreth, G. J. (1999). Nonresident Fathers and Children‟s Well-Being:
A Meta-Analysis. Journal of Marriage and the Family, 61, 557-573.
Amato, P.R. (2000). The Consequences of Divorce for Adult and Children. Journal of Marriage and the Family, 62, 1269-1287.
Amato, P. R (2001). Children and Divorce In The 1990‟s. An Update At The Amato and Keith (1991) Meta-Analysis. Journal of Family Psychology. (Sayı: 15).
Amato, P. R. (2005). The Ġmpact of Family Formation Change on the Cognitive Social and Emotional Well-being of the Next Generation. The Future of Children, 15(2), 75-96.
American Psychological Association. (1996) Guidelines for Child Custody Evaluations in Divorce Proceedings. American Psychologist, 49(7), 677-680.
Aral, N.,( 1997). Fiziksel Ġstismar ve Çocuk. Ankara: Tek IĢık ve Ofset Tesisleri.
Aral, N. ve Basar, F. (1998). Çocukların Kaygı Düzeylerinin YaĢ, Cinsiyet, Sosyo-ekonomik Düzey ve Ailenin Parçalanma Durumuna Göre Ġncelenmesi. Eğitim ve Bilim, 22 (110), 7-12.
Aral, N. (2000). BoĢanmıĢ ve BoĢanmamıĢ Ebeveynlerin Çocuklarının Depresyon Düzeyleri Üzerine Bir AraĢtırma”, Toplum ve Sosyal Hizmetler, Sayı:1, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Yayını, Ankara.
Arditti, J.A. (1999). Rethinking Relationships Between Divorced Mothers and Their Children: Capitalizing on Family Strengths. Family Relations, 48, 109-119.
Arıkan, Ç. ( 1992). Yoksulluk, Evlilikte Geçimsizlik ve BoĢanma. Ankara: ġafak Matbaası.
165
Arifoğlu, Ç.B (2006). Çocuklar Ġçin BoĢanmaya Uyum Programı‟nın Çocukların BoĢanmaya Uyum, Kaygı, ve Depresyon Düzeylerine Etkisi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ash, P. ve Guyer, M. (1984). Court Implementation of Mental Health Professionals‟
Recommendations in Contested Child Custody and Visitation Cases. Bulletin of the American Academy of Psychiatry Law, 12(2): 137-147.
Aslan, K. (1996). Ailenin Sosyo-ekonomik Durumunun Çocuğun Okul BaĢarısına Etkisi. Ġzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Ay, S. (2000). Birliktelikleri Devam Eden Ailelerin Yapı ve ĠĢlevleri ile BoĢanmıĢ Ailelerin Yapı ve ĠĢlevlerinin KarĢılaĢtırılması. YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Aydın, Betül (2005). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Ġstanbul: Atlas Yayın Dağıtım.
Bahar, Halil Ġbrahim.(2002). Okul ve Aile de ġiddet , Ankara. Polis Akademisi Yay.
Baumrind, D.(1978). Parental Discipline and Social Competence in Children, Youth and Society, 9, 238-276.
Bauserman, R. (2002). Child Adjustment in Joint-Custody Versus Sole-Custody Arrangements: A Meta-Analytic Review. Journal of Family Psycology, Vol.16, N.1, 91-102.
Baq, W-nıng., L. B. Whıtbeck, D. R. Hoyt, R. D. Conger. “Perceived Parental Acceptance as Moderator of Religious Transmission Among Adolescent Boys and Girls.” Journal of Marriage And Family, 61, 2, 1999:362-374.
Benedek, E.P. ve Brown, C.F. (1997). BoĢanma ve Çocuğunuz, Çeviren: Serap Katlan, Ankara: Hyb Yayıncılık.
Berksun, E. O. (2005). BoĢanma. http://www.psikiyatri.net/cat/index.
Bıller, H., 1970. Father Absence and the Personality Development of the Male Child.
Developmental Psychology. 2(2): 181-201.
166
Bilir, ġ. ve Dabanlı, D. (1990). Ailelerde BoĢanma Vakaları Sonucu Çocukların GeliĢtirdikleri Tepkiler ve Bu Tepkileri Doğuran Faktörler. T.C. BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu Aile Yazıları Birey KiĢilik ve Tutum. Derleyenler: B. Dikeçligil, A. Çiğdem. Bilim Serisi 5/3. Ankara.
Billick, S. B. And C.D. Perry (1994) Role Of Psychiatric Evaluator In Child Custody Disputes. New York: Chapman ve Hall.
Bulut, 1.(1990). ParçalanmıĢ Aileden Gelen Çocukların DavranıĢ Özellikleri Hakkında Bir AraĢtırma, Aile Yazdan, Birey, KiĢilik ve Toplum. Derleyen: Beylü Dikeçligil, A.Çiğdem. T.C. BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu, Ankara.
Butler, I. (2003). Divorcing Children: Children's Experience of Their Parents Divorce, Philadelphia, USA: Jessica Kingsley Publishers. 56-57.
Büyüköztürk, ġ. (2008). Veri Analizi El Kitabı, Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
Candan, G. (2006). 8-11 YaĢındaki ParçalanmıĢ ve Tam Aile Çocuklarının Anne-Babalarının Kabul ve Reddetme DavranıĢını AlgılayıĢı. Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Campo, A. T., R. P. Rohner (1992). Relationships Between Perceived Parental Acceptance-Rejection, Pyshological Adjustment, and Subtance Abuse Among Young Adults.” Child Abuse&Neglect, 16, 1992:429-440.
Cebiroğlu, R. (1977). BoĢanmıĢ Ailede Çocuğun Ruhsal Durumu, 13. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Bilimsel ÇalıĢmaları, Ankara.
Cohen, O., Dottan, F., R., (2005). Parent–Chıld Relatıonshıps Durıng the Dıvorce Process: From Attachment Theory and Intergeneratıonal Perspectıve, Contemporary Family Therapy 27(1).
Cooney, T.M., M.A., Smyer, G.O. Hagestad ve R. Klock (1986) “ Parental Divorce in Young Adulthood: Some Preliminary Findings” American Journal of Orthopsychiatry, 56:470-477
167
Cournoyer, D.E. (2000).Universalist Research:Examples Drawing From the Methodsand Findings of Parental Acceptance-Rejection heory. In A.L. Comunian &
U.
Chıld Trends. “Charting Parenthood: A statistical Portrait of Fathers and Mothers in America.” 2002.
Cüceloğlu, D. (1994). Ġnsan ve DavranıĢı, Ġstanbul: Remzi Kitabevi Cüceloğlu, D. (1996). Ġçimizdeki Biz. Ġstanbul: Sistem Yayıncılık.
Cüceloğlu D. (2000). Ġnsan ve DavranıĢı. Ġstanbul: Remzi Kitapevi.
ÇağdaĢ, A. (2002). Anne-Baba Çocuk ĠliĢkisi. Ankara: Nobel Yayınevi.
Çelikel, S. (2006). BoĢanmanın Çocuklara Hukuki Sonuçları, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
Çelikoğlu, C. (1997). BoĢanmanın Çocukların Benlik Saygısına Etkisinin Ġncelenmesi. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Çocuk Haklarına Dair SözleĢme (1989).
EkĢi, A. (1990). Normal Çocuk ve Özellikleri Bölüm: II Çocuğun Ruhsal GeliĢiminde Annenin Önemi, Anneden Ayrılığa Tepkiler, Ġstanbul, Ġstanbul Çocuk Sağlığı Yayını, 97,98,99.
Elçin Grassinger, G. (2009). Küçüğün KiĢi Varlığının Korunması Ġçin Alınacak Tedbirler, Ġstanbul.
Elmacı, F. (2001), ParçalanmıĢ ve Bütünlüğünü Koruyan Aileye Sahip Ergenlerin Depresyon ve Uyum Düzeylerinde Sosyal Desteğin Rolü, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
Ericson, E. (1963). Childhood and Society. NewYork:Norton, 67-68.
168
Eryavuz, A. (2006). Çocukta Algılanan Ebeveyn Kabul veya Reddinin yetiĢkinlik Dönemi Yakın ĠliĢkileri Üzerindeki Etkisi. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġzmir.
Faron, O. (2001). Father-child Relations in France: Changes in Paternal Authority in the Nineteenth and Twentieth Centuries, History of the Family, 6, 365-375.
Furstenberg, F.F. & Kiernan, K.E. (2001). Delayed Parental Divorce: How Much Do Children Benefit?, Journal of Marriage and ihe Family, 63. 446-457.
Fincham, F.D., Grych, J.H. & Osborne, L.N. (1994). Does Marital Conflict Cause Childe Maladjustment? Directions and Challenges for Longitudinal Research.
Journal of Family Psychology, Vol.8, No.2, 128-140.
FıĢıloğlu H. (2005). Aile ve Evlilik Terapisi Ders Notları, ODÜSEM.
Fiyakalı, C.N., (2008). Anne-Babası BoĢanmıĢ ve BoĢanmamıĢ Lise Öğrencilerinin Sürekli Öfke Düzeyleri ve Öfke Ġfade Tarzlarının Bazı DeğiĢkenler Açısından KarĢılaĢtırılması. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
Darlıng, N., Steınber, L.: (1993) Parenting style as context: Integrative model, Psychological Bulletin, 113, 487-496.
Devlet Ġstatistik Kurumu. (2009). Türkiye Ġstatistik Yıllığı. Ankara: Devlet Ġstatistik Kurumu.
Dönmezer, Ġ. (1999). Ailede ĠletiĢim ve EtkileĢim, Ġstanbul: Sistem Yayıncılık.
Dunn J., Davies L., O‟Connor T. and Sturgess W. (2001). Family Lives and Friendships: the Perspectives of Children in Step-Single-parent, and Nonstop Families, Journal of Family Psychology, 15:272-287.
Gander, M., J., Gardiner H., W. (1998) , Çocuk ve Ergen GeliĢimi, Çevirenler:
Dönmez, A., Çelen, N., Onur, B., Ankara: Ġmge Kitabevi Yayınları. Çeviren: Selim Yeniçeri, 1.Basım
Gindes, M. (1998). "The Psychological Effects of Relocation for Children of Divorce". Journal of American Academy of Mairimonial Lawyer.s\ Vol.l 5: 119-148.
169
Gielen (Eds.), International Perspective On Human Development. Lengerich: Pabst Science Publishers.
Gladdıng, S. (2002). Family Therapy. History, Theory and Practice. Pearson Education,Inc., Merrill Prentice Hall, New Jersey.
Gökçe, Birsen, (1991).” Çocuk kiĢiliğinin geliĢiminde aile, okul ve dıĢ çevrenin rolü”
Beylül Dikeçligil ve Ahmet Çiğdem (ed) Aile Yazıları, Birey, KiĢilik ve Toplum, BaĢbakanlık Aile AraĢtırma Kurumu Bilim Serisi ,Ankara, s s.15-21
Güler, G. (1993). BoĢanmıĢ Aile Çocuklarında Görülün Ruhsal Sorunlar ve HemĢirelik YaklaĢımın AraĢtırılması, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul.
Hantal, B., KağıtçıbaĢı, Ç. & Ataca, B. (2006). Does Parental Acceptance-Rejection Constitute a Unidimensional Construct? A Turkısh-German Comparison. Paper Presented at the First Ġnternational Congress on Interpersonal Acceptance and Rejection, Ġstanbul.
Hetherington, E.M., (1979). Divorce: A Child's Perspective. American Psychologist, 34(10): 851-858.
Hetherington, E. M., M. Cox, and R. Cox. 1982. Effects of Divorce on Parents and Children. In M. Lamb (ed.), Nontraditional Families. Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Hetherington, E. M., Bridges, M., & Ġnsabella, G. M. (1998). What Matters? What Does Not?
Five Perspectives on The Association Between Marital Transitions and Children‟s Adjustment. American Psychologist, 53(2), 167-184.
Hetherington, E. M.,& Kelly, J. (2002). For Better Or For Worse: Divorce Reconsidered.N.Y:Norton.
Hoffman, N.H. (1994). The father-daugther bond and intimate relationship outcomes in women. YayınlanmamıĢ doktora tezi. University of Pittsburg.
170
Hopper, J. (2001). The Symbolic Origins of Conflict in Divorce. Journal of Marriage and the Family, 63, 430-445.
Hortaçsu, N. (1991). Evlilik ve BoĢanma Nedenlerine Verilen Önemi Etkileyen Faktörler Olarak Değerlendirme YaklaĢımı, Cinsiyet ve Medeni Durum. Aile ve Toplum, Sayı:1, Cilt:1, 35-40.
Hortaçsu, N. (1997). Ġnsan iliĢkileri. Ankara: Ġmge Kitabevi.
Hwang, H. J., I. S. James-Roberts. (1998). Emotional and Behavioural Problems in Primary School Children From Nuclear and Extended Families in Korea. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 39, 7,: 973-985.
Isaacs, A. (2002). Children a Adjustment to Their Divorced Parents New Relations.
Journal of Paedialric Child Health, 38, 329-331.
Jonston, J. R. & Roseby, V. (1997). In the Name Of the Child: A Developmental Approach to Understanding and Helping Children of Conflicted and Violent Divorce.
N.Y.: The Free Pres.
Johnson D., Wu J. (2002). An Empirical Test of Crisis, Social Selection, and Role Explanations of the Relationship Between Marital Disruption and Psychological Distress: A Pooled Time-Series Analysis of Four-Wawe Panel Data. Journal of Marriage and the Family, 64, 211-224.
KağıtçıbaĢı, Ç.(2008). Benlik, Aile ve Ġnsan GeliĢimi. Ġstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
KarakuĢ, S. (2003). Anne Babası BoĢanmıĢ ve BoĢanmamıĢ Çocukların Depresyon Düzeylerinin Ġncelenmesi ve Okul BaĢarısına Yansıması. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir.
Karasar, N. (2003).Bilimsel AraĢtırma Yöntemi. (12. basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Kaynaroğlu, N., 1984. Orta Sosyo-Ekonomik Düzeydeki BoĢanmıĢ Ailelerin 6 YaĢ Grubu Çocuklarındaki Psiko-Sosyal Özelliklerinin incelenmesi. H.Ü. Sağlık Bil.
Enst.YayınlanmamıĢ Doktora Tezi. Ankara.
171
Kelly, J. B., & Lamb, M.E. (2000). Using child development research to make appropriate custody and Access decisions for young children. Family and Conciliation Courts Review, 38(3), 297-311.
Kelly, J. B. & Emery, R. E. (2003). Children‟s Adjustment Following Divorce: Risk And Resilience Perspectives. Family Relations, 52(4), 352-262.
Kessler, H. (2006). GiriĢ. Yalom, Ġ. D. (Editörlüğünde). Evlilik Terapisi (çev. YeĢim ÖzkardeĢler ġallı) Ġstanbul, Prestij Yayınları. (Eserin orjinali 1996‟da yayımlandı).
Khaleque, A. ve Rohner, P.R. (2001). Reliability of the perceived parental conrtol scale: A meta-analysis across ethnic groups. Center of Parental Acceptance and Rejection, School of Family Studies, University of Connecticut.
Khaleque, A. ve Rohner, P.R. (2002). Perceived parental acceptance-rejection and psychological adjustment: A meta-analysis of cross cultural and intracultural studies.
Journal of Marriage and the Family, 64, 54-64.
Kıtahara, Michio. “Perception of Parental Acceptance and Rejection Amon Swedish University Students.” Child Abuse & Neglect, 11, 1987:223-227.
Kitson G.C., Morgan L.A. (1990). The Multiple Consequences of Divorce: A Decade
Rewiew. Journal of Marriage and the Family, 52, 913-924.
Koemer, S.S.; Waliace, S.; Lehman, S.J. & Raymond, M. (2002). "Mother-to-Daughter Disclosure After Divorce: Are There Costs and Benefıts?" Journal of Chiid and Family Studies, Vol.ll, No.4, 469-483.
Kurdek, A. L. 1991. Differences in Ratings of Childrens‟ Adjustment by Married Mothers Experiencing Low Marital Conflict, Married Mother Experiencing High marital conflict and divorce Single Mothers. Applied Developmental Psychology, 12, 289-303.
Küçükkendirci, H.(2000) Ġlköğretim II. Kısım Öğrencilerinde Kovaks Ölçeği ile Depresyon Taraması Sonuçlarının Sosyo-demografik Özelliklerle ĠliĢkisi, Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilimdalı, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Konya.
172
Lamb, M.E.; Stenıberg, K.J. & Thompson, R.A. (1997). "The Effects of Divorce and Custody Arrangements on Children's Behaviour, Development and Adjuslnıent", Expecî Evidence, 5. 83-88.
Lamb, M.E. (2000). The History of Research on Father Ġnvolvement: An Overview.
Marriage and Family Review, 29, 23-42.
Lundberg, M., C. Perrıs, R. Adolfsson. Transcultural Influences on The Perception of Parental Rearing: A Transgenerational Study. Clinical Psychology & Psychotherapy, 6, 1, 1999:7-15.
Madden-Derdich, D.A. ve Leonard, S.A. (2000). Parental Role Identity and Fathers Involvement in Coparental Interaction After Divorce: Father's Perspectives, Family Relations, 49,311-318.
Maccoby, EE ve Mnookin, RH (1992), Division of Children's Dilemmas housing.
Legal and Social, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Mangır, M,, AlisinanoğĠu, F. BoĢanmıĢ Ailelerden Gelen 17 YaĢ Gnıbu Gençlerin Kendini Kabul Düzeylerinin Ġncelenmesi, .Ankara: Ankara Ün. Ziraat Fakültesi Yayınları, 1310, 1993.
Mechanic, D. and Hansell, P. 1989. Divorce, family conflict and adolescents‟
wellbeing. Journal of Health and Social Behavior, 30, 105-116.
Meesters, C., P. Murıs, T. Esselınk. (1995). Hostility and Perceived Parental Rearing Behaviour. Personality and Individual Differences, 18, 4; 567-570.
Nazik, N., 1998. Çocuksuz Aileler Evlat Edinme ve Koruyucu Aile Hakkındaki GörüĢleri. H.Ü. Sağlık Bil. Enst. YayımlanmamıĢ Bilim Uzmanlığı Tezi, Ankara.
Nazlı, S. (2000). Aile DanıĢması, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Öngider, N.(2006). Evli ve BoĢanmıĢ Ailelerde Algılanan Ebeveyn Kabul veya Reddinin Çocuğun Psikolojik Uyumu Üzerindeki Etkileri. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġzmir.
Özbey, Ç. (2004). Çocuk Sorunlarına Yapıcı Çözümler, Ġnkılap Yayınları, Ġstanbul.