Birinci Genel Kazak Kurultayı

106 işçiler ve kadınlar meselesini ortaya koyması ve bu mesele üzerindeki çalışmalarıydı.

Kongrede kabul edilen maddeler, Alihan Bokeyhanov ve onun yardımcılarının Torgay kongresindeki görüşleri istikametinde devam etti. Kazakistan’ın bütün bölge ve köylerinde, kasabalarında, istasyonlarda, il ve ilçelerde, büyük şehirlerde Kazak komitelerinin açılması kararı verildi. Bu kongrenin özelliği, alınan kararların uygulamaya konmasıydı. Kongre sonunda, 10 kişiden oluşan Kazak Komitesi kuruldu ve başkan olarak Magjan Jumabaev tayin edildi.²⁸⁰

Akmola Kongresiyle beraber Semey bölgesinin Kazak Kongresi de sürüyordu.

Kongre 27 Nisanda başlayıp 7 Mayısta sona erdi. Kongreye Kazakistan’ın her bölgesinden 200 temsilci ve Altay bölgesinin Biysk şehrinden de temsilciler katıldı.

Başkan olarak hukukçu Jakıp Akbaev, yardımcıları olarak Halel Gabbasov, Rayımjan Marsekov, Muhış Boştaev, Biahmet Sarsenov, sekreter olarak Alimhan Ermekov, Mustahım Maldıbaev tayın edildi. Kongreyi ilk olarak kutlayan tarihçi, edebiyatçı ve şair Şakarim Kudaiberdiyev oldu. Kongreye Ombı, Tomsk, Orunbor ve Taşkent’ten ve Alihan Bokeyhanov’tan kutlama telgrafları geldi.²⁸¹

Gündeme 16 mesele sunuldu. Diğer kongrelerden farklı olarak temel amaç, özerkliğin kurulmasıydı. Halka medikal yardım merkezi ve veteriner merkezlerinin açılması gibi sosyal ve ekonomik sorunlar üzerinde duruldu. Burada da kadın meselesi, gündemdeki en önemli meselelerden biriydi. Kongreyi düzenleyen komitenin raporu sunulduktan sonra temsilciler 20 kişiden oluşan, Semey bölgesinin Milli Komitesi kuruldu. Bununla beraber komiteye 10 aday tayin edildi. Bu komitenin içerisinde ilk kadın aday olarak, Semey Öğretmen Okulu öğretmeni Nazipa Kuljanova tayin edildi.²⁸²

107 Bu gündem maddeleri o günkü Kazak toplumunun ulusal, siyasal, sosyal ve ekonomik yaşantısını doğrudan ilgilendiren sorunları içeriyordu. Zaten bunların çoğu, 1917 yılının Nisan- Mayıs aylarında vilayet düzeyinde yapılan Kazak kurultaylarında da tartışılmıştı.

Sözü edilen gündem maddelerini ana başlıklarıyla kısaca şöyledir:

1. Kazak özerkliğinin kazanılması 2. Toprak sorunu

3. Kazak askeri birliklerinin kurulması 4. Yerel yönetim (Zemstvo)

5. Eğitim ve yargı sorunu, dini sorunlar, kadın hakları

6. Rusya’nın yeni Anayasasını hazırlayacak olan Kurucu Meclis’in toplanması ve Kazak vilayetlerinde bunun için yapılacak seçime hazırlık çalışmaları

7. Rusya Müslümanları Genel kurultayı 8. Kazak siyasal partisinin kurulması ²⁸³

9. Cetisu vilayetindeki olaylar Kiev’teki bütün Rusya Federatif Şurasına ve Petersburg’taki Halk Eğitim Komisyonuna Kazakların katılması sorunu.

Kurultayda, delegeler özellikle ulusal özerklik problemine, toprak sorununun çözümlenmesine, Rusya’nın yeni anayasasını hazırlayacak olan Kurucu Meclise hazırlık çalışmalarına ve Kazakların siyasal bir parti kurmasıyla ilgili görüşmelere ağırlık verdiler. Burada belirtilmesi gereken bir husus da, otonomi sorununun kurultayın başlamasından bir ay önce ciddi olarak gündeme gelmeye başlamış olmasıdır. Hatta

‘Kazak’ gazetesinde, bununla ilgili olarak değişik görüşlere yer veren bir dizi yazı da yayımlanmıştı. Bu yazılarda genel olarak şu sorular ortaya konuyordu: Eğer otonominin gerekliliğine karar verilirse, Kazaklar için hangi biçimi kabul edilebilir? Devlet otonomisi ya da federatif bir otonomi mi? Eğer bir bölgesel otonomi formülünde uzlaşılırsa, o zaman bu hangi temele dayanacaktır? Toprağa mı, kültürel (ulusal) özelliklere mi? Kazaklar bağımsızlık almak için kendi başlarına girişimlerde

283 Пірманов, А. , Қазақ интелегенциясы, Алаш, Алматы, 1997, s. 312.

108 bulunabilirler mi, yoksa bu amaçlarına, başka halklarla kurulacak bir ittifak içinde mi ulaşmaları gerekmektedir?’’²⁸⁴

Kurultayda, Ahmet Baytursın ve MirYakup (Mircakıp) Dulat, bağımsız ve otonom bir Kazak devletinin kurulmasından yana oldular. Alihan Bökeyhan, demokratik, federatif ve parlamenter bir Rusya Cumhuriyeti içinde kurulacak Kazak ulusal topraklı otonomisi görüşünü savundu. Delegelerin çoğu bu görüşü destekledi.

Sonuçta kurultaydan ‘Kazak vilayetleri, topraklı ve ulusal otonomi almalıdır’ kararı çıktı. ²⁸⁵

Birinci Genel Kazak Kurultayı’nda üzerinde en çok durulan konulardan biri, toprak sorunu oldu. Bu sorunla ilgili olarak kurultayda kabul edilen kararlarda kısaca şu hususlar belirtiliyordu: Kazakların topraklarını zorla ellerinden alma eylemi artık son bulmalıdır. Müsadere edilen tüm topraklar, bununla birlikte göçmen işleri bürosu tarafından el konan ve henüz dağıtılmamış olan araziler hemen Kazaklara iade edilmelidir. Toprak sorunu konusunda, Kazakların kendi toprak yasa tasarısı hazırlanmalıdır. Kazak bozkırlarına yapılan Slav göçü sınırlandırılarak, durdurulmalıdır.²⁸⁶

Kurultayda, Rusya’nın yeni Anayasasını hazırlamak üzere toplanacak olan Kurucu Meclise seçilecek Kazak mebuslarının 81 kişilik aday listesi de onaylandı.

Mebus adayları, Kazakistan’ın tüm vilayetleriyle birlikte Buhara, Fergana ve Hive’deki Kazak topluluklarının temsilcilerinden oluşuyordu. Bu arada, kurultay’ın aldığı kararlarda Kazak aydınlarının çok etkili olması dikkat çekmiştir. Özellikle eğitim, kadın hakları ve dini konulardaki kararlarda bu durum açıkça görülmektedir. Bu kararlara göre, ilköğrenim zorunlu olmalıdır. Öğrenimin ilk iki yılı ana dilde yapılmalıdır. Eğitim parasız olmalıdır. Kadınlar erkeklerle eşit haklara sahiptir. Kazaklar için kendi yaşantılarına uygun, çağdaş hukuk sistemine dayalı yeni bir adalet mekanizması

284 Абдиров, a. g. e. , s. 377; Нұртазина, Н. , “Ресейдің көпұлтты Түркістанда жүргізген саясаты”, Оқулық, Қазақ тарихы, 1996, s. 76.

285 Сымағұлова, С. , “Қарқаралы петисясы”, Оқулық, Қазақ Тарихы, Cilt 1, Almatı, 1996, s. 45.

286 Koйгельдиев, a.g. e. , s. 305.

109 oluşturulmalıdır. Ayrıca, Kazakların din işleri için Orunbor’ta bağımsız bir müftülük kurulmalıdır.²⁸⁷

Birinci Genel Kurultayı, Kazakların “Alaş” adı altında siyasal bir parti kurmasına da karar vermiştir. Bu bakımdan bazı tarihçiler, bu kurultayı Kazak ulusal demokratik partisi Alaş’ın kurultayı olarak gördüler. Alaş partisinin kuruluşu ile ilgili kurultay kararında kısaca şöyle deniyordu:

“Kazak halkının kendi siyasal partisinin kurulması gerekli görülmüştür. Kurultay, bu partinin programını yapma görevini ‘Umumi Rusya Müslümanları Kurultayına’ seçilen Kazak delegelere vermiş bulunmaktadır. Parti programında demokratik, federatif ve parlamenter bir Cumhuriyetin (Rusya’da) kurulmasını istemek temel ilke olarak ortaya konmalıdır”. ²⁸⁸

Alaş partisinin başında Alihan Bökeyhan, Ahmet Baytursunov gibi ulusal önderler bulunuyordu. Partiye, önde gelen Kazak aydınları da katılmışlardı. Onlar,

“Sömürge yönetimi tarafından ezilen Kazak halkını kurtarma” parolası ile yola çıkmışlardı. Alaş, Kazakların en büyük siyasi partisi olmasına karşın muhalefetsiz değildi. Zira 1917 yılının güz aylarına doğru “Alaş” hareketine muhalif olan Kazaklar

“Üç Cüz” adı altında sosyalist bir parti daha kurmuşlardı. Üç Cüz Partisi, sosyalist olmakla birlikte Panislamist ve Pantürkist eğilimler de taşıyordu. O nedenle, başlangıçta son derece Rus karşıtı bir tutum içinde olmuştur. Bu partinin kurucuları, daha sonra “Üç Cüz” adlı bir de gazete çıkarmışlar. Üç Cüz partisine Kölbay Togusoğlu önderlik ediyordu. ²⁸⁹