Binalarda Isı Yalıtımının Enerji Verimliliği Açısından Önemi

Türkiye’ de enerji tüketiminin %35’ i binalarda gerçekleşmekte ve bu oranın %85’ i ısıtma için harcanmaktadır [1]. Binalarda ısıtma amaçlı tüketilen enerji miktarını azaltmak, buna bağlı olarak yakıt tüketimini düşürmek ve çevre kirliliğini en aza indirgemek için ısı yalıtım uygulamaları geliştirilmiştir. Sadece binalarda ısı yalıtımı yapılarak %50 enerji tasarrufu sağlanabilir [10]. Binalarda kışın iç ortamdan dış ortama ısı geçişini azaltarak soğuktan korunmak ve yazın da dış ortamdan iç ortama ısı geçişini azaltarak sıcaktan korunmak için yapılan ısı yalıtımı ile birim zamanda olan ısı geçiş miktarı düşürülmektedir.

Isı yalıtımı, ısıl konfor sağlamaktadır. Bir ortamdaki duyulur ısıl memnuniyeti ifade eden ısıl konfor kavramı; hareket ve kıyafet durumuna bağlı olarak kışın titreme veya yazın terleme gibi vücudun çevreyle ısıl denge kurması, ortam sıcaklığı, nemi, hava hareketleri ve kişiyi çevreleyen yüzeylerin ortalama ışınım sıcaklığına bağlıdır. Vücuttan kaybedilen ısı, vücudun ürettiği ısıdan fazla ise (ortam soğuk ise) vücudun sıcaklığı düşer. Böyle bir ortamda zamanla vücut iç sıcaklığı da düşer. Bu durumun tam tersi de söz konusu olabilir. O halde ortam sıcaklığı yüksek olduğunda vücut sıcaklığı da artar. Her iki durum da kişileri ısıl konfordan uzaklaştırır. Eğer, vücudun ısıl dengesinin sağlandığı, yani titreme veya terleme görülmeyen ortam sıcaklığına ulaşılmış ise ısıl konfor koşulları sağlanmıştır denir.

Ortam koşulları sıcak olduğunda kişiler üzerinde uyku hali ve yorgunluğa sebep olabilirken, soğuk olduğunda ise dikkat dağınıklığı, bedensel ve zihinsel yorgunluk görülebilir. Isıl konforu sağlamak için ortam sıcaklığı ile duvar iç yüzey sıcaklığı arasındaki fark en fazla 3C olmalıdır [11]. İç yüzey sıcaklığı düşük ise ısı soğuk

yüzeylere doğru hava akımları oluşturur. Hava akımlarını engellemek için ısı yalıtımı yapılmalıdır.

Isıl konfor sağlamada bir diğer önemli parametre yoğuşma oluşmamasıdır. Su buharı basınç farkı nedeniyle ısı akımı ile aynı yönde hareket ederek yapı elemanının gözeneklerinden geçerek dış ortama ulaşır. Bu geçiş sırasında, su buharı doyma sıcaklığının altında bir sıcaklıkta yüzeye temas ederse bir kısmı yoğuşur. Yoğuşma binanın yapı bileşenlerine hasar verir. Yoğuşmanın görülmemesi için yapı bileşenlerindeki sıcaklıkların su buharı doyma sıcaklığından yüksek olması gerekir. Bunun için yapı elemanları iklim şartlarına uygun olarak yalıtılmalıdır [11].

Binalarda kullanılan enerji miktarı, binanın bulunduğu yerin iklimsel özelliklerine, binanın yönüne, formuna, bina ve binayı çevreleyen elemanların ısısal özelliklerine, binanın kullanım saatlerine, binayı ısıtmak veya soğutmak için kullanılan sistemlerin özelliklerine bağlıdır. Bu özellikler göz önünde bulundurularak dünyada enerji kullanım ihtiyacı yıllık 15 kWh/m2’ yi geçmeyecek şekilde tasarlanmış, %90’ a varan enerji tasarrufu sağlayan binalar yapılmaktadır [21]. Bu tip binalar enerji tasarrufunun yanı sıra ısıl konfor da sağlamaktadır.

a) Çok katlı bina için

b) Tek katlı bina için

Şekil 3.12. Çok katlı ve tek katlı binalarda görülen ısı kayıpları [1] [20]

Binalarda ısı kayıpları binanın mimari projesi ve konumuna göre değişir. Ancak genel olarak bakıldığında, Şekil 3.12’ de görüldüğü gibi çok katlı konutlarda toplam ısı kaybının %40’ ı dış duvarlardan, %30’ u pencerelerden, %7’ si çatılardan, %6’ sı bodrum döşemesinden, %17’ i hava kaçaklarından oluşur. Tek katlı konutlarda ise ısı kayıplarının dış duvarlardan %25, çatılardan %22, pencerelerden %20, bodrum döşemesinden %20 ve hava kaçaklarından %13 olduğu tespit edilmiştir [12].

Buradan da anlaşıldığı üzere, bir binanın ısı yalıtımına etki eden parametreler duvarlar, pencereler, tavan ve döşemelerden oluşmaktadır. Bir binanın sağlıklı bir ısı yalıtımının sağlanması ve enerjinin verimli kullanılması için bu yapı elemanlarından sadece birinde yalıtım yapılması yeterli değildir. Bina için tüm parametreler bir bütünü oluşturduğundan hepsi için iyi bir yalıtım sağlanmış olmalıdır. Örneğin; dış duvarlarda yalıtım uygulanmış ancak tavanda uygulanmamış bir binada tavandan ısı kayıpları

olmakta, duvar ile tavanın kesişim noktalarında ısı köprüleri oluşmaktadır. Isı köprüleri oluştuğunda yüzey sıcaklığı düşük olacağından iç ortamdaki sıcak hava soğuk yüzey ile temas edecek ve yoğuşma görülecektir. Daha önce belirtildiği gibi yoğuşma oluşması, yapı bileşenlerine ve insan sağlığına zarar vereceğinden istenmeyen bir durumdur.

Binalarda meydana gelen taşınım ile ısı kayıpları ve dolayısıyla enerji kayıplarının büyük bir kısmı duvarlardan kaynaklanır. Şekil 3.13a ve Şekil 3.13b’ de, Türkiye’ de ve Avrupa’ nın bazı ülkelerinde duvarlardan meydana gelen ısı kayıpları ve yalıtım kalınlığı oranı karşılaştırılmıştır. Türkiye’ de duvarlardan meydana gelen enerji kaybı tavsiye edilen azami enerji tüketimi değeri olan 50 J/m2’ nin üzerindedir. Türkiye’ de duvarların yalıtım kalınlığının da Avrupa ülkelerine oranla çok düşük olduğu görülmektedir. Bu nedenle, Türkiye’ de ısıl konforun sağlanması için yalıtım konusuna gerekli önemin verilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

69 83 133 130 98 80 121 93 88 ₈₃ 67 180 52 87 90 76 88 ₈₃ 119 79 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Türk iye Alm anya Avus tury a Bel çika Çek Dan imar ka Finl andi ya Fran sa Hol land a İngi ltere İrlan da İspa nya İsve ç İsvi çre İtaly a Nor veç Pol onya Por teki z Slo vaky a Yun anis tan M J /m 2

Şekil 3.13b. Avrupa ülkelerinin bazılarında duvarların yalıtım kalınlığı [10]

Duvarlarda yalıtım içten, ortadan ve dıştan yapılabilir (Şekil 3.14). İçten yalıtım uygulamaları ile iç yüzeyin sıcaklığı su buharı doyma sıcaklığının üzerinde tutulur ve yoğuşma engellenir. Ancak kışın içerisi çabuk ısındığı gibi duvarlar dışarıdan hava ile temas ettiğinden çabuk soğur ve ısı köprüleri oluşturur. Dıştan yapılan uygulamalarda ise duvarlar sıcak kalır, yoğuşma ve ısı köprüleri oluşmaz.

İki katlı bir binayı ele aldığımızda, içten yalıtım yapıldığında yalıtımsız duruma göre yıllık yakıt tüketiminde %60, ortadan yalıtım yapıldığında %40, dıştan yalıtım yapıldığında ise %70 oranında tasarruf sağlanabilmektedir. Bu sonuçlardan görüldüğü üzere duvarlarda yapılan yalıtımda en sağlıklı ve tasarruflu olanı dıştan yapılan yalıtım şeklidir. Dış duvarlarda yapılan yalıtımın kalınlığı arttıkça, ısı kaybı aynı oranda azalmaktadır. Örneğin; yalıtılmamış duruma göre 12 cm yalıtım kalınlığı uygulandığında %90’ a varan ısıl konfor sağlanabilmektedir.

a)

b)

Şekil 3.14. Duvarlarda yapılan yalıtım örnekleri

Pencereler, güneşli günlerde ışınım ile ısı kazancı sağladıkları gibi kapalı günlerde ise dışarıya olan ısı kaybı çok büyük olur. Bu nedenle pencerelerde kullanılan cam türü önemlidir. Tek cam yüzeylerin, ısıl iletim değeri duvarların yaklaşık 5 katıdır. Isı kaybının azaltılması için iki veya üç katmanlı ve değişik kalınlıklarda, arasında değişik gaz dolgusu bulunan camlar kullanılmalıdır (Şekil 3.15). Örneğin; low- e kaplamalı camlar güneşin görünür ve görünmez ışınım enerjisini geçirir ve odanın sıcaklığından kaynaklanan daha uzun dalgalı ışınım enerjisinin dışarı çıkmasını önler. Pencerelerden olan ısı ve dolayısıyla enerji kayıplarının %70’ i ışınım ve %30’ u iletim ile gerçekleşmektedir. Low- e kaplamalı cam bu %70’ lik kaybın büyük bir kısmının önlenmesinde etkilidir. Örneğin; 12 mm ara boşluklu ısı cama kıyasla yalıtım değerini %35 oranında iyileştirmektedir [13] [14].

Şekil 3.15. Yalıtımlı cam kesiti [11]

Pencere doğramaları da alüminyum, ahşap ve PVC kaplamalı olarak kullanılmaktadır. Alüminyumun ısı geçirme katsayısı, ahşap ve PVC’ ye göre daha yüksektir [15].

Cam ve doğramanın niteliğinden sonra pencerelerin konumları ile güneş alma süreleri de ısı ihtiyacının azalmasına katkıda bulunan parametrelerdir. Pencerelerin alanlarının cephelere göre dağılımları ayarlanmalıdır. Pencere kalınlıkları da buna göre seçilmeli, güneye bakan pencereler ince, kuzeye bakanlar kalın olmalıdır. Ayrıca, pencere ve kapıların açılıp kapanan kısımlarının ve denizlik, söve vb. kısımlarının ısı köprüsü ve sızdırmazlık oluşturmadan uygulanmasına dikkat edilmelidir.

Isınan havanın yükselerek çatıdan dışarı geçişi, çatılara da yalıtım yapılması gerektiğini gösterir. Çatıların ısı yalıtımı, kullanılmayan çatı boşluğu varsa tavan döşemesinin üzerine, kullanılan çatı arası ise çatı seviyesine yapılır (Şekil 3.16). Bunun yanı sıra çatıların yalıtımında iklim koşulları da önemlidir. Örneğin; rüzgarlı bölgelerde kiremit çatı yerine kaplama çatı ve açık renkler tercih edilmelidir.

Şekil 3.16. Çatılarda yapılan ısı yalıtım örnekleri

Isı yalıtımı tesisatlara da yapılmaktadır. Isıtma ve soğutma tesisatlarında enerji tasarrufu sağlamasının yanında buhar ve kaynar su tesisatlarında yüzey sıcaklığının yüksek olmasından dolayı ısı yalıtımı ile kazaların önüne geçilebilir. Kazan dairesinin aşırı ısınmasından dolayı diğer sistemlerin zarar görmesi ve ısı köprüsü oluşumu engellenir.

Tüm bu bahsedilen ısı yalıtım sistemlerinden başka, binalarda kullanılan yakıt türü de çok önemlidir. Kömür veya petrol gibi fosil yakıtların yanması sonucu CO₂ ve başka sera gazları açığa çıkmaktadır. CO₂, diğer sera gazlarına oranla %55’ lik bir etkiyle küresel ısınmaya sebep olur. Bunun yanında termik santrallerde, sanayide ve binalarda yakıt olarak kömür kullanılması sonucu açığa çıkan kül, civa, kurşun, arsenik ve kadmiyum elementlerini içerdiğinden yüksek oranda kirletici etkiye sahiptir. Kömüre alternatif olarak kullanılan bir diğer yakıt türü doğal gaz giderek yaygınlaşmaktadır. Yanma veriminin diğer yakıtlara göre daha iyi olması ve yanmanın kolay kontrol edilebilmesi nedeniyle doğal gaz ısıl konfor ve enerji verimliliği sağlamaktadır. Binalarda kullanılan merkezi sistemli bir doğal gaz kazanı, kömür kazanına göre %15 daha ekonomiktir ve %60 daha az CO₂ yaymaktadır [16].

Görüldüğü üzere binalarda ısı yalıtımı, yalıtım için kullanılan malzemelerin üretiminden uygulanmasına kadar ekonomi, inşaat, mimarlık, makine, fizik, kimya vb. pek çok bilim dalının ortaklaşa ve detaylı çalışmasını gerektirmektedir.

Binalarda enerjinin verimli ve sürdürülebilir kullanımının sağlanması için tasarım ve yapım aşamalarının doğru hazırlanması gerekmektedir. Bu nedenle, Türkiye’ de yönetmelik ve standartlar geliştirilmesi ve bu standartlara bağlı olarak ısı yalıtım sistemleri geliştirilmesi, eğitimler ile yetkili kişiler yetiştirilmesi, kamuoyunun bilinçlendirilmesi vb. birçok çalışmalar yürütülmektedir.

Binaların, henüz tasarım aşamasındayken enerji verimli şekilde yapılmaları gerekmektedir. Bunun için de binanın bulunduğu yer yani coğrafi konumu, iklimi, rakım ve arsa durumu ile binanın yönü, formu, bina kabuğunun optik ve termofiziksel özellikleri önemli parametrelerdir. Bina duvar, tavan, taban vb. yapı elemanlarının yalıtımı ile toplam ısı iletim katsayısı düşürülerek, ısı geçişi azaltılabilmekte ve yapı elemanlarından beton içindeki çeliğin paslanarak mukavemetini kaybetmesine ve taşıma kapasitesinin düşmesine neden olan yoğuşma engellenebilmektedir.

Bu bölümde tasarım aşamasından itibaren enerji verimli bina yapılmasını sağlamak için hazırlanan TS 825 standardı, binalarda harcanan yıllık ısıtma enerjisini sınırlandırılmakta, bölgelere göre ısıl geçirgenlik katsayısı (U) değerleri belirtilmekte ve yoğuşma tahkiki incelenmektedir. 4. Bölüm’de TS 825 standardı değerlendirilerek örnek bir binanın standarda uygun olarak ısı yalıtımı yapılmıştır.