Bilimsel Süreç Becerilerinin Sınıflandırılması

Bilimsel süreç becerilerinin birçok farklı sınıflandırma şekli bulunmaktadır (Saka, 2012, Dökme, 2005, Dönmez ve Azizoğlu, 2009). Örneğin; MEB (2006) bilimsel süreç becerilerini planlama ve başlama, uygulama ve analiz ve sonuç çıkarma olmak üzere üç başlık altında toplamıştır. Çepni, Ayaş, Johnson ve Turgut (1997) ise bilimsel süreç becerilerini temel süreçler, nedensel süreçler ve deneysel süreçler olmak üzere üçe ayırmıştır. Karamustafaoğlu ve Yaman (2006) tarafından, bilimsel süreç becerileri temel beceriler, nedensel beceriler ve deneysel beceriler olarak sınıflandırılmıştır. Gürdal, Şahin ve Çağlar (2001) bu süreçlerin temel süreçler ve deneysel süreçlerden oluştuğunu ifade etmişlerdir.

Temel süreç becerileri öğrenciyi diğer süreçler için hazırlayan becerilerdir. Bu beceriler daha karmaşık beceriler için bir temel oluşturur ve ortaöğretim seviyesindeki fen sınıflarında öğrenim gören öğrenciler için uygundur (Dönmez, 2007). Bilimsel süreç becerileri, genel olarak temel bilimsel süreç becerileri ve bütünleştirici (birleştirilmiş) bilimsel süreç becerileri olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadır. Amerikan Fen Eğitimini Geliştirme Komisyonu (AAAS) tarafından 1998 yılında yayınlanan Fen- Bir Süreç Yaklaşımı (Science- A Process Approach)

adlı raporda AAAS bilimsel süreç becerilerini temel beceriler ve bütünleştirilmiş beceriler olarak sınıflandırmıştır (Kanlı, Yağbasan, 2008).

Bütünleştirilmiş süreçler, Bilimsel Süreç Becerilerinin daha karmaşık olan üst düzey beceri basamakları olarak ifade edilen becerilerini geliştirme basamağıdır. Bu becerilerde bilgi işlenmeye başlanmıştır. Bütünleştirilmiş süreçler iki basamakta incelenir (Dönmez, 2007).

a) Nedensel Süreç Becerileri, b) Deneysel Süreç Becerileri,

Bütünleştirilmiş süreç becerilerini Tatar, Korkmaz, Şaşmaz Ören ve (2007) aşağıdaki şekilde gruplandırmışlardır:

1. Değişkenleri tanımlama ve kontrol etme 2. Hipotez oluşturma ve test etme

3. Operasyonel tanımlama 4. Deney planlama ve yapma 5. Verileri yorumlama.

Yapılan literatür taramasında bu becerilerin araştırmacılar tarafından farklı şekillerde ifade edilip, gruplandırıldığı tespit edilmiştir. Tablo 1 araştırmacıların bilimsel süreç becerilerini nasıl ifade ettiklerini ve sınıflandırdıklarını göstermektedir.

Tablo 1

Bilimsel Süreç Becerilerinin Sınıflandırılması Çepni, Ayas, Johnson ve

Turgut (1997)  Temel süreçler  Nedensel süreçler  Deneysel süreçler A.A.A.S. (1998)

Temel Beceriler Bütünleştirilmiş Beceriler Gözlem Sınıflama Ölçme Çıkarım Tahmin İletişim Kurma Sayılar Arası İlişki Kurma Model Oluşturma İşlevsel Tanımlama Veri Toplama Verileri Yorumlama Değişkenleri Belirleme ve Kontrol Etme Hipotez Kurma Deney Yapma Gürdal, Şahin ve Çağlar

(2001)

 Temel süreçler  Deneysel süreçler Lancour (2005) (Feyzioğlu

vd., 2012)

Temel Bilimsel Süreç Becerileri Bütünleştirici Bilimsel Süreç Becerileri Gözlem Yapma Ölçüm Yapma Çıkarım Yapma Sınıflama Tahmin yürütme İletişim kurma Hipotezler Geliştirme Değişkenlerin Belirlenmesi Değişkenlerin İşlevsel Olarak Belirlenmesi Değişkenler Arasındaki İlişkilerin Tanımlanması Araştırmayı Tasarlama Deney yapma Verilerin Toplanması

Verilerin Tablo ve Grafik Olarak Düzenlenmesi İncelemelerin ve Verilerin Analiz Edilmesi

Neden Sonuç İlişkilerinin Anlaşılması Model Oluşturma Karamustafaoğlu ve Yaman (2006)  Temel beceriler  Nedensel beceriler  Deneysel beceriler

MEB (2006) Planlama ve başlama

 Uygulama ve analiz  Sonuç çıkarma Çepni, Ayas, Özmen, Yiğit,

Akdeniz ve Ayvacı (2006)

 Temel beceriler (gözlem yapma, ölçme, sınıflama, verileri kaydetme, sayı ve uzay ilişkisi kurma.)  Nedensel beceriler (önceden kestirme, değişkenleri

belirleme, sonuç çıkarma)

 Deneysel beceriler (Hipotez kurma, model oluşturma, deney yapma, değişkenleri kontrol etme ve sonuç çıkarma)

Farklı araştırmacılar becerileri tanımlarken farklı gruplamalar yapmış olsalar da becerilerin tanımlamasında farklılık yoktur. Yapılan çalışmada Bilimsel Süreç Becerileri;

Tablo 2

Yapılan Çalışmada Bilimsel Süreç Becerilerinin Sınıflandırılması 1. Problem

Farkındalığı

Ele alınan bir problemin öğrenciler tarafından belirlenmesi onların güdülenmesini dolayısıyla başarılarını artırır. Problem cümlesinde şu şekilde bir kalıp vardır: “……..’yı değiştirdiğim zaman ……….’a ne olacak?” (Ergin vd., 2005). 2. Hipotezleri

Formüle Etme

İki değişkenli bir olayla ilgili olarak tahmini bir açıklama önerebilme ve öngördüğü açıklamaları sınamak için bir çalışma planlama (Dökme, 2005).

3. Deney Yapma Deney yapma; değişkenleri değiştirme ve kontrol etme sürecidir. Bu süreç diğer tüm süreçlerle birleşir (Temiz, 2001). Deney merakla başlar, merak edilen konu hakkında sorular sorulur. Sorular bazen hipotez seklinde de yazılabilir (Kandemir, 2011).

4. Değişkenleri Belirleme

Bir durum veya olayda farklı koşullarda değişen veya sabit kalan elemanların özelliklerini tanımayı içerir. Değişkenleri belirlemek, bir durumu etkileyebilecek bütün faktörleri ortaya çıkarmak demektir. Bu süreçteki davranışlar, öğrencilerin neden sonuç ilişkilerini kurma becerilerini kazandıktan sonra gelişmeye başlar (Çepni, 2006).

5. Veri Toplama Öğrenciler deneye yaparken hem niteliksel hem de niceliksel birçok veri elde ederler.

Olaylar ve nesneler hakkında toplanan bu veriler herkesin anlayabileceği çeşitli düzenleyici formlarda kaydedilir. Bu düzenleyici formlar verilerin kullanılmasında kolaylık sağlar (Tan ve Temiz, 2003).

6. Verileri Analiz Etme

Toplanan tüm verilerin anlamlı hale getirilmesi işlemidir.

7. Verileri

Yorumlama ve Tablo Kullanma

Bu süreç; bir gözleme anlam vermekten bir grafikteki veriler için bir açıklama yazmaya kadar değişir. Bu süreç deneylerde elde edilen veriler arasındaki ilişkileri ve eğilimleri görme becerisidir (Tan ve Temiz, 2003). Bu süreç bir deney veya

gözlem sonucu elde edilmiş verileri grafik, resim gibi birçok duyu organına hitap edecek şekilde göstermeyi içerir (Akar, 2007).

8. Sosyo-bilimsel Sorunlar

Sosyo-bilimsel ya da diğer karar alma süreçlerinde öğrencilerin ilgisini çekecek şekilde problem durumunu tekrar derinlemesine düşünme ve sosyal ya da günlük yaşam çerçevesi içerisinde fen öğrenimini tamamlama işlemidir.