Bilimsel Bilgi’nin Okutulacak Bilgi’ye Transpozisyonu

“Bilimsel Bilgi”den “Okutulacak Bilgi”ye olan dönüşümü inceleyebilmek için, kaynak olarak seçilen kitaplardan “Maddenin Sınıflandırılması” konusundaki kavramlar karşılaştırılmıştır. Tablo 3.1’de bilimsel bilgi kaynaklarından seçilen konuların, okutulacak bilgi kaynağı olarak seçilen 7. sınıf Fen Bilimleri kitabında bulunup bulunmadığına bakılmıştır (Bağ (Ed.)., 2006; Petrucci vd., 2012; Gündüz,2016).

Tablo 3.1: Bilimsel bilgi ile okutulacak bilginin karşılaştırılması

Bilimsel Bilgi Okutulacak Bilgi

Konu Bilgi Ders Kitabında Var Ders Kitabında Yok ELEM EN TLER Elementin tanımı √ Elementlerin sembolleri kuralları ve örnekleri

√

Elementlerin yapısı (Moleküler/İyonik) _√

Elementlerin özellikleri ve kullanım alanları

(periyodik sistemdeki ilk on sekiz element) √

Tablo 3.1: (Devamı). Bilimsel bilgi ile okutulacak bilginin karşılaştırılması

Bilimsel Bilgi Okutulacak Bilgi

Konu Bilgi Ders Kitabında Var Ders Kitabında Yok Bİ LEŞ İK LER Bileşik tanımı √ Bileşiklerin yapısı (Moleküler/İyonik)

√

Bazı bileşiklerin ve iyonların formülleri ve isimleri

√ Bazı katyonların ve anyonların değerlikleri ve adları

√

İyonik bağlı bileşiklerin formüllerinin yazılması _√

Hidrat bileşiklerinin adlandırılması _√

Ametal-ametal bileşiklerinin adlandırılması

√

Halojen asitlerinin adlandırılması _√

K ARI ŞI M LAR Karışım tanımı √ Fiziksel hallerine göre karşım örnekleri

√ Homojen karışım ve heterojen karışım tanımı _√

Çözücü ve çözünen tanımı

√

Tablo 3.1: (Devamı). Bilimsel bilgi ile okutulacak bilginin karşılaştırılması

Bilimsel Bilgi Okutulacak Bilgi

Konu Bilgi Ders Kitabında Var Ders Kitabında Yok K ARI ŞI M LAR

Derişik ve seyreltik çözelti tanımı

√ Alaşım tanımı

√

Çözünme olayı

√ Çözünme olayına örnekler (tuz kristalinin su

içerisinde çözünmesi gibi) _√

Doymuş, aşırı doymuş ve doymamış çözelti

oluşumu √

Elektrolit ve elektrolit olmayan çözeltiler

√ Çözünürlük-sıcaklık ilişkisi

√ Çözünürlük-basınç ilişkisi (Henry Yasası)

√ K ARI ŞI M LARI N AYRI ŞT IRI LM AS I

Süzme yöntemiyle ayırma

√ Mıknatıs ile ayırma

√

Yüzeye çıkma veya dibe çökme _√

Sedimentasyon, dekantasyon

√

Tablo 3.1: (Devamı). Bilimsel bilgi ile okutulacak bilginin karşılaştırılması

Tablo 3.1 incelendiğinde bilimsel bilgi kapsamında değerlendirilen konuların, okutulacak bilgi kapsamında 7. sınıf Fen Bilimleri ders kitabına hangilerinin alındığı görülmektedir.

Elementlerin tanımı ve sembolleri, elementlerin yapısı, periyodik tablodaki ilk on sekiz elementin özellikleri ve kullanım alanları bilimsel bilgi kaynaklarında yer almaktadır (Ek A). Bu bilgilerin, transpozisyon didaktik kapsamında önemli ölçüde bir değişime uğramadan, okutulacak bilgi kapsamında olduğu gözlenmiştir (Ek B). Buna örnek olarak element kavramının bilimsel bilgi ve okutulacak bilgi kaynağındaki tanımı şekil 3.1’deverilmektedir.

Bilimsel Bilgi Okutulacak Bilgi

Konu Bilgi Ders Kitabında Var Ders Kitabında Yok K ARI ŞI M LARI N AYR IŞ TI RI LM AS I Santrifüjleme √ Ayırma hunisi √ Flotasyon (Yüzdürme) √

Kromatograf ile ayırma √

Ayrımsal damıtma yöntemi (Distilasyon)

√

Kristallendirme √

Bilimsel Bilgi Kaynağı (Bağ (Ed.)., 2006)

Okutulacak Bilgi Kaynağı (Gündüz, 2016)

Şekil 3.1: Element tanımının farklı bilgi kaynaklarındaki karşılaştırılması. Bileşiklerin tanımı, bileşiklerin yapısı, bazı bileşiklerin ve iyonların formülleri, bazı katyonların ve anyonların değerlikleri ve adları okutulacak bilgi dahilinde dönüşüme uğramadan alınmıştır (Ek A, Ek B). Örneğin şekil 3.2’de bileşiklerin yapısı konusunun farklı kaynaklardaki açıklamaları verilmiştir.

Buna karşılık iyonik bağlı bileşiklerin formülerinin yazılması, hidrat bileşiklerinin adlandırılması, ametal-ametal bileşiklerinin adlandırılması, halojen asitlerinin adlandırılması gibi konular bilimsel bilgi kaynaklarında yer alırken, okutulacak bilgi kapsamına alınmamıştır (Ek A, Ek B).

Bilimsel Bilgi Kaynağı(Bağ (Ed.)., 2006)

Okutulacak Bilgi Kaynağı(Gündüz, 2016)

Şekil 3.2: Bileşiklerin yapısının farklı bilgi kaynaklarındaki karşılaştırılması.

Şekil 3.2’ye bakıldığında “Okutulacak Bilgi” kaynağında yer alan bileşiklerin yapısının gösterimi öğrencilerde yanlış öğrenmeye sebep olabilir. Kaynakta moleküler yapılı bileşikler mikroskobik ölçekte resmedilirken, iyonik yapılı bileşikler makroskobik ölçekte resmedilmiştir.

Karışımlar konusuna gelindiğinde ise transpozisyon didaktiğin etkileri önemli ölçüde gözlenmektedir. Karışım tanımı, fiziksel hallerine göre karışım örnekleri, homojen ve heterojen karışım tanımı, çözücü ve çözünen tanımı, alaşım tanımı, çözünme olayı ve örnekleri, çözünürlük-sıcaklık ilişkisi konuları okutulacak bilgi kapsamına alınan konular arasındadır. Buna karşılık bilimsel bilgi kapsamında olan, derişik ve seyreltik çözeltiler, doymamış, doymuş ve aşırı doymuş çözelti oluşumu, elektrolit ve elektrolit olmayan çözeltiler ve çözünürlük-basınç ilişkisi konularının ders kitabında yer almadığı görünmüştür (Ek A, Ek B). Şekil 3.3’te çözücü ve çözünen konusunun bilimsel bilgi kaynağı ve okutulacak bilgi kaynağındaki tanımı örnek olarak karşılaştırılmıştır.

Bilimsel Bilgi Kaynağı(Bağ (Ed.)., 2006)

Okutulacak Bilgi Kaynağı(Gündüz, 2016)

Şekil 3.3: Çözücü ve çözünen tanımının karşılaştırılması.

Şekil 3.3’teki tanımlar incelendiğinde, okutulacak bilgi kapsamında verilen tanımın 7. sınıf öğrencileri için uygun olmadığı görülmektedir. Çözücü, çözünen kavramı verilirken bu kavramın anlaşılabilmesi için atom, iyon ve molekül kavralarının da kullanılması kavram kargaşasına sebep olabilir. Bu durumun, öğrenci kaynaklı transpozisyonu olumsuz yönde etkileyebileceği düşünülmektedir.

Karışımları ayrıştırma yöntemlerinden süzme ile ayırma, mıknatıslama ile ayırma, santrifüjleme, ayırma hunisi, yüzdürme ve ayrımsal damıtma yöntemi okutulacak bilgi kaynağına dahil edilmiştir (Ek A, Ek B). Santrifüjleme yönteminin her iki bilgi kaynağındaki tanımı şekil 3.4’te gösterilmiştir. Bunu karşılık yüzeye çıkma ve dibe çökme, sedimentasyon, dekantasyon ve süzme, kromatogafi ile ayırma ve kristallendirme yöntemlerinin okutulacak bilgi kapsamına alınmadığı görülmüştür (Ek A, Ek B).

Bilimsel Bilgi Kaynağı(Bağ (Ed.)., 2006)

Okutulacak Bilgi Kaynağı(Gündüz, 2016)

Şekil 3.4: Santrifüjleme yönteminin farklı bilgi kaynaklarındaki karşılaştırılması.

Şekil 3.4’te görüldüğü gibi, okutulacak bilgi kaynağında santrifüj işleminin görsellerle zenginleştirilmesi öğrencilerin bu kavramı öğrenmesine yardımcı olacağı düşünülmektedir. Bu durumun ise, öğrenci transpozisyonunu olumlu yönde etkileyeceği söylenebilir.

Sonuç olarak didaktiksel dönüşüm teorisine göre 7. sınıf Fen Bilimleri ders kitabında yer alan “Maddenin Sınıflandırılması” ünitesinin didaktiksel dönüşüm süreci sonucunda dönüşüm oranı, daha önce çalışmanın yöntem kısmında (2.2.1.2) bahsedildiği şekilde hesalanmıştır. Bu dönüşüm süreci sonucunda,bilgilerin % 64,71’inin bilimsel bilgi ile örtüştüğü bulunmuştur. “Maddenin Sınıflandırılması” ünitesinde okutulacak bilgi kapsamında yer alan bilgiler, bilimsel bilgi

kaynaklarındaki bilgilerin dönüşümü ile oluşturulmaktadır. Buna karşınbilimsel bilgi kapsamındaki konulardan % 35,29’unun okutulacak bilgi kapsamına alınmadığı görülmektedir. Böylece, didaktiksel dönüşüm teorisi kapsamında incelendiğinde bilimsel bilgi ile okutulacak bilgi arasında çok fazla bir fark bulunmadığı görülmektedir.